Hiperlipidemia – typy, objawy, przyczyny i leczenie wysokiego poziomu tłuszczów we krwi

Aktualizacja: 23 lutego, 2024

Poziom cholesterolu we krwi ulega podwyższeniu w różnorodnych sytuacjach wymagających zastosowania cholesterolu jak np. duże rany, oparzenia (wzrost zapotrzebowania na kortyzol), zmiany hormonalne czy spadek odporności immunologicznej. Wysoki cholesterol w takim wypadku świadczy zdaniem niektórych ekspertów o prawidłowej reakcji organizmu na zachodzące zmiany. Jednak długotrwale utrzymujący się w organizmie może nieść za sobą niebezpieczne konsekwencje. Często sami jesteśmy sobie w stanie pomóc zmieniając dietę i styl życia, ale niestety w wielu przypadkach winne są geny.

Hiperlipidemia

Lipidy to tłuszcze obejmujące dużą grupę związków o różnorodnej budowie chemicznej. Są one ważnym składnikiem naszej diety i pełnią szereg funkcji.

W naszym organizmie istnieją nośniki zwane lipoproteinami, które są odpowiedzialne za transport tłuszczu w organizmie. Przenoszą one nie tylko tłuszcze wchłonięte z pożywienia, ale również te wytwarzane przez nasz organizm z miejsca ich powstania do miejsca przeznaczenia. Wyróżniamy m.in. lipoproteiny o bardzo małej gęstości VLDL przenoszące m.in. trójglicerydy, lipoproteiny o małej gęstości LDL i dużej gęstości HDL, które są nośnikami cholesterolu.

Hiperlipidemia to zaburzenia polegające na zwiększonej zawartości (stężenia) różnych tłuszczów w surowicy krwi. To zaburzenia metabolizmu lipidów, które mogą manifestować się jako podwyższone stężenie frakcji LDL cholesterolu lub też obniżenie frakcji HDL (hipercholesterolemia) i/lub wysokim stężeniem trójglicerydów (hipertrójglicerydemia).

Wysoki cholesterol i trójglicerydy są wynikiem przede wszystkim nieprawidłowej diety, siedzącego trybu życia i otyłości. Wysoki cholesterol może być skutkiem defektów genetycznych, zwłaszcza u  ludzi rasy białej. Wpływy genów na wysoki cholesterol nie należy jednak przeceniać. Rodzinna hiperlipidemia mieszana występuje u 1 na 100 ludzi, rodzinna hipercholesterolemia u 1 na 500.

Hiperlipidemia – typy

W zależności od stężenia cholesterolu i triglicerydów, wyróżnia się następujące typy hiperlipidemii:

• Hipercholesterolemia – przekroczony poziom cholesterolu
• Hipertrójglicerydemia – przekroczony poziom trójglicerydów
• Hiperlipidemia mieszana – przekroczony poziom trójglicerydów oraz cholesterolu

Hiperlipidemia – objawy

Hiperlipidemia nie daje żadnych objawów dopóki nie wywoła groźnych chorób układu krążenia. Jest jedną z najważniejszych przyczyn miażdżycy, choroby niedokrwiennej serca i udaru mózgu.

Musimy pamiętać o regularnej kontroli poziomów lipidów we krwi. Przy czym należy przestrzegać kilka prostych reguł, aby wynik był miarodajny. Niewłaściwe postępowanie przed badaniem może wpłynąć na zafałszowanie wyników laboratoryjnych.

Hiperlipidemia – przyczyny

Dyslipidemia pierwotna jest skutkiem oddziaływania czynników środowiskowych i uwarunkowań genetycznych. Przyczyną hiperlipidemii bywa więc:

• Dieta – spożywanie zbyt dużej ilości pożywienia w stosunku do potrzeb powoduje wzrost trójglicerydów oraz LDL. Konsumpcja żywności bogatej w cholesterol prowadzi do zwiększania ilości LDL.

• Nadwaga – duża nadwaga zwykle powoduje wzrost tzw. „złego cholesterolu”, czyli LDL we krwi. W przypadku nadwagi występującej wraz z hiperlipidemią, utrata zbędnych kilogramów pomoże również obniżyć poziom LDL i trójglicerydów oraz podwyższyć poziom HDL.
• Styl życia – Niska aktywność fizyczna i niewłaściwa dieta to najczęstsze „grzechy” współczesnego człowieka popełniane przeciwko zdrowiu. Regularny wysiłek fizyczny zmniejsza ilość LDL i zwiększa HDL we krwi oraz obniża poziom trojglicerydów. Trening fizyczny musi jednak spełniać określone warunki by był korzystny i bezpieczny dla zdrowia. Ponadto badania wykazały, że długotrwały stres powoduje wzrost poziomu LDL we krwi.
• Wiek i płeć – również należą do uwarunkowań powstania hiperlipidemii. Zarówno u mężczyzn, jak i u kobiet poziom lipidów zmienia się wraz z wiekiem. U dzieci dyslipidemię spotyka się rzadko (za wyjątkiem choroby wrodzonej). Dzieci i młodzież do 18–20 lat potrzebują większej ilości cholesterolu i białek. Po okresie dojrzewania sytuacja zmienia się, ale nawyki żywieniowe niestety pozostają. Zarówno u kobiet jak i mężczyzn następuje stopniowy wzrost poziomu lipidów wraz z wiekiem. Jednak nie wiadomo do końca, czy wynika to z niewłaściwej diety i niskiej aktywności fizycznej, czy jest to uwarunkowane starzeniem się organizmu. Ponadto obserwuje się, iż u kobiet przed menopauzą  poziom cholesterolu i lipidów jest zwykle niższy niż u mężczyzn w podobnym wieku. W okresie menopauzy jednak sytuacja u kobiet może ulec pogorszeniu i po 60 roku życia hiperlipiedemia występuje u nich częściej niż u mężczyzn.
• Czynniki dziedziczne – skłonność do hiperlipidemii może być cechą dziedziczną, przekazaną przez rodziców. Taką hiperlipidemię lekarze nazywają wrodzoną. Jest to ciężka choroba, która przejawia się znacznym nadmiarem lipidów we krwi, przez co powoduje szybki rozwój miażdżycy i jej powikłań. Hiperlipidemia wrodzona ujawnia się w bardzo młodym wieku. U tych chorych lekarze muszą stosować leczenie farmakologiczne już od najmłodszych lat. Zaburzenia gospodarki lipodowej można podzielić na jednogenowe i wielogenowe.

Najczęstszą postacią hipercholesterolemii jest hipercholesterolemia rodzinna dziedziczona w sposób autosomalny dominujący. Dochodzi w niej do mutacji genu receptora LDL (LDLR), genu apolipoproteiny B-100 lub genu PCSK9

Hiperlipidemia wtórna z kolei jest ściśle związana z występowaniem innych chorób lub może być wywołana jatrogennie (uboczne działanie leków). Produkcję cholesterolu w organizmie zwiększają takie choroby jak niedocznynność tarczycy, żółtaczka zastoinowa, pierwotna marskość wątroby, przewlekła choroba nerek, alkoholizm, cukrzyca, otyłość, szpiczak mnogi, jadłowstręt psychiczny, bulimia i lipodystriofia.

Hiperlipidemia wtórna może występować również pod wpływem stosowania diuretyków tiazydowych, kortykosteroidów, cyklosporyny, estrogenów, progestagenów, retinoidów i inhibitorów proteazy.

Hiperlipidemia – leczenie

Terapia hiperlipidemii obejmuje przede wszystkim leczenie dietetyczne, w przypadku nadwagi i otyłości redukujące masę ciała. Jeżeli takie postępowanie nie przynosi pełnej skuteczności w grę wchodzi farmakoterapia.

Zalecenia żywieniowe:

• ograniczenie spożycia tłuszczu do max. 30 % pokrycia energii,
• ograniczenie cholesterolu do 300 mg,
• zwiększenie spożycia błonnika do 40 g/dobę,
• stosowanie produktów o małej zawartości tłuszczu,
• spożywanie ryb 2–3 razy w tygodniu,
• spożywanie warzyw i owoców,
• ograniczenie spożycia żółtek (do 2/ tydzień),
• stosowanie gotowania, duszenia z dodatkiem małej ilości oleju i pieczenia w folii, na ruszcie, jako głównych technik kulinarnych.

Produkty zalecane: ryby, oleje roślinne, oliwa z oliwek, pieczywo razowe, warzywa i owoce, nasiona roślin strączkowych, miękkie margaryny, mleko i produkty mleczne o małej zawartości tłuszczu.

Produkty, które należy ograniczać: tłuste gatunki mięs i wędlin, kiełbasy, salami, podroby i wędliny podrobowe, pełnotłuste produkty mleczne, np. sery żółte, pełnotłuste, pleśniowe, typu camembert, mleko pełnotłuste, skóra z drobiu, tłuszcz zewnętrzny z mięsa, masło, pasztety, słodycze, słone potrawy, żywność typu fast food.

Alkohol, co prawda powoduje wzrost poziomu HDL, lecz nie wywołuje obniżenia LDL. Niewielkie ilości alkoholu mogą korzystnie działać na lipidy, jednak pity w nadmiarze uszkadza wątrobę i przyczynia się do powstania nadciśnienia.