Czym jest hipercholesterolemia rodzinna?

Aktualizacja: 28 lutego, 2024

Dyslipidemią nazywamy zaburzone stężenie w surowicy na czczo jednej lub wielu frakcji lipoprotein lub nieprawidłowy ich skład. Jedną z postaci dyslipidemii jest hipercholesterolemia, którą definiuje się na podstawie badań laboratoryjnych. Genetycznie uwarunkowane zwiększone stężenie poziomu cholesterolu wpływa na wzrost ryzyka choroby wieńcowej i jest określane jako hipercholesterolemia rodzinna. 

Hipercholesterolemia rodzinna – co to jest?

Najczęściej diagnozowanym monogenowym zaburzeniem gospodarki lipidowej jest hipercholesterolemia rodzinna. W większości przypadków odpowiedzialna za powstawanie zaburzenia jest mutacja w obrębie genu warunkującego receptory dla LDL. Mutacja dziedziczona jest w sposób autosomalny dominujący i występuje w postaci heterozygotycznej (w krajach rozwiniętych dotyczy 1:500 osób) oraz homozygotycznej (1 przypadek na milion żywych urodzeń). Uważa się, że zaburzenie to jest jednym z lepiej poznanych chorób warunkowanych genetycznie, a jego wstępowanie zwiększa znacząco ryzyko rozwoju miażdżycy i innych incydentów sercowo-naczyniowych. W wyniku choroby w organizmie może gromadzić się cholesterol frakcji LDL. Ze względu na genetyczne podłoże zaburzenia poziom frakcji lipidowych pozostaje na wysokim poziomie mimo wprowadzenia zmian tryby życia i zaleceń dietetycznych co odróżnia zaburzenie rodzinne od reszty osób borykających się z podwyższonym poziomem cholesterolu.

Jakie są objawy hipercholesterolemii rodzinnej?

Szacuje się, że objawy choroby wieńcowej pojawiają się u około połowy mężczyzn chorujących na hipercholesterolemię rodzinną przed 50 rokiem ich życia i 30% kobiet przed 60 rokiem życia. Co więcej śmiertelność w wyniku zaburzeń sercowo-naczyniowych spowodowanych występowaniem hipercholesterolemii rodzinnej u osób między 20-39 rokiem życia jest prawie 100 wyższa niż u ogółu populacji. Z tego powodu niezwykle ważne jest wczesne zdiagnozowanie choroby i wprowadzenie skutecznej terapii, która obniży ryzyko rozwoju powikłań oraz zredukuje liczbę przedwczesnych zgonów z tego powodu. Jednak u wielu osób objawy choroby są nieznaczne lub w ogóle ich nie ma, stąd tak trudne jest jej szybkie zdiagnozowanie. W tej grupie osób pierwszym objawem hipercholesterolemii rodzinnej może być zawał czy udar w młodym wieku zwracający uwagę na konieczność szukania przyczyny takiego stanu rzeczy. U części osób choroba może się manifestować występowaniem bardziej specyficznych objawów tj. :

• Bóle dławicowe w klatce piersiowej – uczucie dławienia najczęściej spowodowane miażdżycą i chorobą niedokrwienną serca. Pojawiają się zazwyczaj przy lub po aktywności fizycznej powodując znaczny dyskomfort dla pacjenta. Zmiany miażdżycowe mogą występować również w obrębie nóg czy rąk powodując dolegliwości bólowe.
• Nawracające zapalenia i dolegliwości bólowe ze strony ścięgna Achillesa.
• Kępki żółte – są to złogi gromadzącego się cholesterolu na skórze powiek, łokci, kolan, pośladków itd.
• Rąbek starczy rogówki – powstaje na skutek gromadzenia się lipidów w obrębie struktury oka dając efekt białek obwódki na oku.

Jak zdiagnozować tę chorobę?

Rozpoznanie oparte jest na kryteriach Dutch Lipid Network przyjętych w Genewie w 1998 r. przez WHO.

Do kryteriów rozpoznania hipercholesterolemii rodzinnej zalicza się:

• Wywiad rodzinny – występowanie zaburzeń u krewnych pierwszego stopnia,
• Historia choroby pacjenta – występowanie przedwczesnej choroby wieńcowej lub wczesny rozwój miażdżycy,
• Badania przedmiotowe – występowanie żółtaków ścięgien bądź rąbka rogówki przed 45 rokiem życia,
• Podwyższone stężenie cholesterolu LDL,
• Analiza DNA – mutacja w genach: LDLR, APOB lub PCSK9.

Leczenie hipercholesterolemii rodzinnej

Leczenie hipercholesterolemii rodzinnej oparte jest na wprowadzeniu leków z grupy statyn, których zadaniem jest regulacja poziomu cholesterolu LDL, a co za tym idzie zmniejszenie ryzyka występowania powikłań choroby. Całkowite odstawienie leczenia może skutkować ponownym wzrostem ryzyka rozwoju miażdżycy i incydentów wieńcowych, ponieważ leki nie wpływają na mutacje genu, a jedynie na jej następstwo, czyli gromadzenie się cholesterolu w organizmie. U dzieci zazwyczaj nie stosuje się terapii farmakologicznych, a zaleca się zmianę stylu życia i wprowadzenie zdrowych nawyków żywieniowych opartych o zalecenia zdrowego żywienia. Terapia dietetyczna polega na ograniczeniu spożycia tłuszczów nasycanych, tłuszczów typu trans oraz cukru na korzyść produktów pełnoziarnistych bogatych w błonnik pokarmowy, owoców i warzyw będących źródłem przeciwutleniaczy oraz dobrej jakości mięsa czy ryb.

Niezwykle ważnym elementem w diagnostyce hipercholesterolemii rodzinnej jest wykonanie badań poziomu cholesterolu LDL u osób narażonych na występowanie zaburzenia, czyli takich u których w rodzinie występowały przedwczesne incydenty wieńcowe. Takie postępowanie pozwoli na ewentualną wczesną diagnozę choroby oraz wprowadzenie odpowiedniego leczenia zmniejszającego ryzyko powikłań.

Źródło

1. Rynkieiwcz A. i wsp.,” Postępowanie w heterozygotycznej hipercholesterolemii  rodzinnej. Stanowisko Forum Ekspertów Lipidowych.”, Family Medicine & Primary Care Review 2013; 15, 1: 51–54
2. Wełnicki M., Mamcarz A., Śliż D., „Hipercholesterolemia rodzinna, wielogenowa, wtórna – kiedy wymagają niestandardowego podejścia?”, Kardiologia po Dyplomie, marzec/kwiecień 201
3. Szymański F. i wsp., „Rekomendacje dotyczące leczenia dyslipidemii w Polsce — III Deklaracja Sopocka Interdyscyplinarne stanowisko grupy ekspertów wsparte przez Sekcję Farmakoterapii Sercowo–Naczyniowej Polskiego Towarzystwa Kardiologicznego.”, Choroby Serca i Naczyń 2018, tom 15, nr 4, 199–210
4. https://ncez.pzh.gov.pl/choroba-a-dieta/rodzinna-hipercholesterolemia-zalecenia-dietetyczne/