Domowe sposoby na refluks – nie tylko zioła!

Aktualizacja: 21 listopada, 2024

Refluks żołądkowo-przełykowy jest zespołem objawów wynikających z zarzucania kwaśnej treści pokarmowej do przełyku. Wynika on głównie z zaburzonej motoryki żołądka oraz nieprawidłowego działania dolnego zwieracza przełyku (LES – lower esophageal sphincter), który stanowi barierę pomiędzy tymi dwoma narządami. Bagatelizowanie nasilonych epizodów refluksu może prowadzić do poważnego schorzenia – choroby refluksowej przełyku. W jej następstwie może rozwinąć się zapalenie przełyku, a nawet rak, dlatego też jeśli obserwujemy wysoką częstotliwość występowania objawów takich jak zgaga, nudności, ból gardła czy uczucie powracania pokarmu do przełyku, powinniśmy niezwłocznie zgłosić się do lekarza, który wprowadzi odpowiednią terapię. Sami również możemy znacznie zmniejszyć częstość i intensywność tego zjawiska poprzez dobór odpowiedniej diety.

Refluks to schorzenie, które utrudnia życie wielu ludziom. Czy jedynym skutecznym sposobem walki z nim jest farmakoterapia przepisana przez lekarza? Co z medycyną naturalną? Czy istnieją metody, które możemy zastosować na własną rękę, aby pokonać tę dolegliwość?

Dalsza lektura: Refluks – objawy, przyczyny

Jak rozpoznać refluks żołądkowo-przełykowy?

Refluks żołądkowo-przełykowy (GERD) rozpoznaje się na podstawie charakterystycznych objawów i badań diagnostycznych.

Do objawów klinicznych należą ¹:

• Zgaga – uczucie pieczenia za mostkiem, nasilające się po posiłkach lub w pozycji leżącej.
• Regurgitacja – cofanie się treści żołądkowej do przełyku lub jamy ustnej.
• Dysfagia – trudności w połykaniu.
• Przewlekły kaszel, chrypka lub ból gardła – szczególnie rano.

Zalecane przez lekarzy badania diagnostyczne ¹:

• Gastroskopia – pozwala ocenić uszkodzenia błony śluzowej przełyku i wykluczyć inne choroby.
• pH-metria przełyku – monitoruje epizody refluksu i ich kwasowość przez 24 godziny.
• Manometria przełyku – ocenia pracę dolnego zwieracza przełyku i motorykę.
• RTG z kontrastem – uwidacznia cofanie się treści żołądkowej.

W razie potrzeby lekarz może zalecić próbę leczenia inhibitorami pompy protonowej (IPP) w celu potwierdzenia, czy poprawa stanu zdrowia wynika z redukcji kwasowości.

Jakie są sposoby leczenie refluksu?

Przed rozpoczęciem leczenia konieczne jest wykonanie badań diagnostycznych, z których najważniejszym jest gastroskopia. Po postawieniu diagnozy lekarz dobiera odpowiedni sposób leczenia. W zależności od stopnia zaawansowania schorzenia terapia może opierać się na przyjmowaniu inhibitorów pompy protonowej, ale zdarza się, że jedynym skutecznym rozwiązaniem jest leczenie chirurgiczne. Farmakoterapia, mimo że łagodzi symptomy, nie powoduje bowiem pełnego wyleczenia schorzenia. Przełyk jest w dalszym w ciągu podrażniany przez treść żołądkową. Leczenie chirurgiczne pozwala wytworzyć barierę antyrefluksową, a tym samym doprowadzić do całkowitego wyleczenia (skuteczność sięga około 80% przypadków).

Refluks żołądkowo-przełykowy to choroba przewlekła, dlatego leczenie musi uwzględniać zarówno farmakoterapię, jak i trwałe zmiany w codziennej diecie i trybie życia. W przypadku niezastosowania się do zaleceń problemy mogą się nasilać nawet po wdrożeniu leczenia farmakologicznego.

Zmiana stylu życia jako klucz do sukcesu w leczeniu refluksu

Podstawowym działaniem, pozwalającym zredukować objawy choroby refluksowej, jest regularne spożywanie posiłków. Tak jak wspomnieliśmy, najlepiej jest jeść mniejsze posiłki, ale z większą częstotliwością. Zmniejszone porcje nie powodują bowiem rozpychania żołądka, dzięki czemu trawienie odbywa się przy zmniejszonym wydzielaniu kwasów żołądkowych ².

Przestrzeganie zasad zdrowej diety ³ sprzyja utrzymaniu prawidłowej masy ciała, co jest szczególnie ważne przy chorobach żołądkowych ⁴. Otyłość powoduje bowiem wzrost ciśnienia w żołądku, co z kolei prowadzi do wypychania treści do przełyku ⁵. Zbilansowana dieta w połączeniu z regularnymi ćwiczeniami fizycznymi to absolutna podstawa.

Bardzo ważnym, acz często pomijanym zaleceniem, jest odpowiednio ułożenie podczas snu. Leżenie na płasko może sprzyjać cofaniu się treści żołądkowych – najlepszą pozycją jest sen na lewym boku lub w pozycji pochyłej gdzie pochylę jest ciało na odcinku głowa – żołądek. Najłatwiej taką pozycję osiągnąć podkładając pod nogi łóżka (od strony głowy) kilka książek.

Leczenie choroby refluksowej wymaga sporego zaangażowania i wsłuchiwania się w potrzeby organizmu. Aby kontrolować objawy choroby, możesz prowadzić specjalny dziennik, w którym będziesz notował, które posiłki wzmagają zgagę. Dzięki temu ustrzeżesz się przed spożywaniem potraw podrażniających błonę śluzową przełyku i stymulują produkcję kwasów żołądkowych.

Wpływ przerywanego postu na objawy choroby refluksowej przełyku (GERD)

Badania naukowe dotyczące wpływu przerywanego postu (intermittent fasting) na pacjentów z podejrzeniem choroby refluksowej przełyku (GERD) wykazały, że ta dieta może mieć pozytywny wpływ na objawy tej choroby. W trakcie eksperymentu, który obejmował 96 godzin monitorowania pH przełyku, pacjenci, którzy stosowali post przerywany (16 godzin postu i 8 godzin jedzenia), wykazywali zmniejszenie czasu ekspozycji na kwas żołądkowy oraz poprawę objawów takich jak zgaga i refluks. Choć zmniejszenie ekspozycji na kwas było niewielkie, wyniki sugerują, że dieta przerywanego postu może przynieść korzyści pacjentom z GERD, zmniejszając nasilenie objawów w krótkim okresie.

Jednakże, badania te wskazują również, że trudno jest utrzymać długoterminową zgodność z tym planem żywieniowym. Ponadto, chociaż efekty były pozytywne, dowody statystyczne były stosunkowo słabe ⁶​.

Czego unikać przy refluksie?

Bardzo ważnym elementem leczenia jest zmiana nawyków, które działają niekorzystnie na górną część przewodu pokarmowego. Zobacz, czego powinieneś unikać:

• Nie noś ciasnych ubrań, szczególnie uciskających okolice brzucha.
• Nie leż po posiłkach.
• Zrezygnuj z palenia tytoniu i innych używek.
• Ogranicz wysokotłuszczowe posiłki.
• Nie pij kawy oraz mocnej herbaty.
• Odczekaj z aktywnością fizyczną – nie ćwicz od razu po posiłku.
• Staraj się unikać sytuacji stresogennych.

Stosując się do tych zaleceń, możesz odczuć znaczną poprawę komfortu życia nawet bez wdrożenia farmakoterapii.

Co pić żeby złagodzić refluks?

Dieta przy refluksie odgrywa kluczową rolę, dlatego warto stosować się do zaleceń dietetycznych i wzbogacać jadłospis o napoje, które działają łagodząco i wpływają na zmniejszenie stanu zapalnego układu pokarmowego. Podstawowym napojem, rekomendowanym przy refluksie, jest woda niegazowana lub kokosowa. Chorzy powinni unikać kawy, ale nic nie stoi na przeszkodzie, aby wzbogacić codzienne menu o napoje bezkofeinowe, np. kawę zbożową. Jak już wspomnieliśmy, mleko nie jest zalecane przy refluksie, niemniej ta rekomendacja dotyczy mleka tłustego – 0,5% z pewnością nie wywoła dolegliwości. Nie bez znaczenia ma również liczba produktów z puli nabiału. Obecnie zakłada się, że 700 g wszystkich produktów nabiałowych (mleko, jogurty, twarogi, itd.) to absolutne maksimum.

Zobacz, co jeszcze można pić przy refluksie:

• sok z aloesu,
• napoje roślinne bez cukru,
• słaba herbata,
• rozcieńczone soki z owoców i warzyw,
• buliony warzywne,
• napary ziołowe, np. rumianek, melisa czy skrzyp polny.

Zioła, oprócz wspomnianej mięty, działają łagodząco na przełyk i zmniejszają wydzielanie kwasów żołądkowych, dlatego warto sięgać po różne kombinacje. Na rynku znajdują się także herbaty i olejki na bazie kminku, korzenia lukrecji czy kurkumy.

Zioła skuteczne na refluks

Od pokoleń wiadomo, że nieocenionym remedium na wiele schorzeń są zioła, o których w dobie tak bardzo rozwiniętej farmakologii często zapominamy. Oto kilka ziół, które mogą pomóc złagodzić nieprzyjemne objawy związane z refluksem ⁷:

• Imbir – stosowany w niewielkich (a nawet bardzo niewielkich) ilościach niweluje stany zapalne i podrażnienia żołądkowo-jelitowe. Wykazuje także silne właściwości przeciwzapalne, które mogą zmniejszyć objawy refluksu. Świeży imbir zetrzyj na tarce, zalej wrzątkiem i odczekaj ok. 10-15 minut.
• Kminek – reguluje produkcję soków żołądkowych, co pozwala zmniejszyć przykre objawy refluksu. Ponadto rozkurcza mięsnie przełyku i wykazuje działanie przeciwzapalne. Można go przyjmować w formie sproszkowanej (ok. 1 gram 2 razy w tygodniu) po uprzednim zmieszaniu z miodem.
• Korzeń lukrecji – regeneruje podrażnioną śluzówkę (odwar* z  ½  łyżki korzeni na 1 szklankę wody pić 4 razy dziennie po ¼ szklanki).
• Kozieradka – w jej składzie znajduje się wiele związków bioaktywnych, w tym błonnik, który redukuje objawy refluksu i łagodzi zgagę. Można ją stosować w postaci nasion dodawanych do potraw lub marynat.
• Kurkuma – bezpieczna i powszechnie dostępna wykazuje działanie gastroochronne oraz przeciwwrzodowe. Rekomenduje się picie ¼ łyżeczki kurkumy ze szczyptą pieprzu dwa razy w tygodniu.
• Kwiat malwy czarnej – zawiera związki śluzowe, które powlekają ściany przełyku i żołądka, kojąc podrażnienia (napar z 1 łyżki kwiatów na 1 szklankę wrzącej wody pić 4 razy dziennie po ¼ szklanki),
• Liść podbiału – łagodzi stany zapalne przełyku (napar z 10–15 liści na 1 szklankę wrzącej wody pić 4 razy dziennie po ½ szklanki),
• Liść prawoślazu lekarskiego – uśmierza podrażnienia i uszkodzenia nabłonka przełyku (wyciąg wodny sporządzony z 1 łyżki liści na ½ szklanki zimnej wody pić 4 razy dziennie po 1 łyżce). Odwar przygotowuje się przez zalanie korzeni prawoślazu letnią wodą, następnie gotuje ok. 5 minut i odcedza. Tak przygotowany napój spożywa się na ciepło, chwilę po przygotowaniu;
• Rumianek –  hamuje pobudzanie wydzielania substancji odpowiedzialnych za rozwój stanów zapalnych i soku żołądkowego oraz pomaga w gojeniu uszkodzeń błon śluzowych (naparem z 1 łyżki na 1 szklankę wrzącej wody można zastąpić zwykłą herbatę),
• Siemię lniane – (1 łyżkę zmielonych nasion zalać 1 szklanką wrzącej wody, przykryć i odstawić na noc, pić 2–3 razy dziennie).

Co ciekawe, niektóre zioła przy refluksie mogą wręcz szkodzić. Dotyczy to przede wszystkim mięty, która pobudza receptory przełykowe, zmniejsza napięcie dolnego zwieracza przełyku oraz stymuluje pracę żołądka, zwiększając wydzielanie kwasów. Melisa również rozluźnia dolny zwieracz przełyku, dlatego najlepiej wyeliminować ją z codziennej diety. Z kolei koper włoski, często stosowany przy wzdęciach, może u niektórych osób nasilać objawy zgagi.

Domowe sposoby na refluks i zgagę – dieta i nawyki żywieniowe

Chorzy, u których zdiagnozowano refluks, muszą zachować dyscyplinę i przestrzegać zasad zdrowej diety. Zamiast dwóch lub trzech posiłków zalecane jest spożywanie 5-6 mniejszych porcji, które zmniejszą nacisk na żołądek. Bardzo dobrym nawykiem, pozwalającym szybciej się nasycić, a przy tym przyspieszyć trawienie, jest powolne jedzenie i dokładne przeżuwanie. Wszystkie posiłki powinny być spożywane przy stole – utrzymywanie pozycji pionowej zapobiega bowiem cofaniu się treści żołądkowej do przełyku ⁸.

Musisz pamiętać, że niektóre produkty spożywcze zwiększają wydzielanie kwasu w żołądku. Aby zminimalizować objawy refluksu postaraj się wyeliminować ze swojej diety lub ograniczyć spożycie ⁹, ¹⁰:

• noszenia ciasnych ubrań, szczególnie uciskających okolice brzucha,
• leżenia po posiłkach,
• palenia tytoniu,
• spożywania bogatych w tłuszcze pokarmów,
• picia kawy oraz mocnej herbaty,
• uprawiania aktywności fizycznej po posiłku,
• sytuacji stresogennych.

Istnieją pokarmy, których przy tym schorzeniu nie powinniśmy spożywać ze względu na to, że pobudzają zwiększone wydzielanie kwasu w żołądku i powodują rozluźnienie LES ⁹. Są to:

• kawa i mocna herbata,
• czekolada,
• ostre przyprawy np. chilli, pieprz, curry, ocet,
• sól kuchenna (najlepiej zastąpić ją solą morską),
• napoje gazowane,
• owoce oraz soki cytrusowe,
• sok pomidorowy,
• potrawy smażone,
• buliony, wywary, galarety,
• warzywa  kapustne, cebula, czosnek, suche nasiona roślin strączkowych, papryka czerwona,
• produkty wysokobłonnikowe, np. grube kasze, ciemne pieczywa, mąki pełnoziarniste.

Jeszcze niedawno zalecano przy epizodzie refluksu wypicie szklanki mleka, jednak w ostatnich latach wykazano, że praktyka ta odnosi skutek wręcz odwrotny do zamierzonego. Płyn ten istotnie redukuje jego objawy, ale tylko chwilowo! W dłuższej perspektywie czasu mleko zwiększa wydzielanie kwasu żołądkowego, co prowadzi do nasilonego ataku. Dużo lepszą alternatywą jest picie niegazowanej wody mineralnej, która oczyszcza przełyk i nie wywołuje zwiększonej aktywności żołądka.

Dalsza lektura: Dieta refluksowa – jadłospis i przepisy na każdy dzień

W diecie osoby cierpiącej na wzmożone zarzucanie treści pokarmowej do przełyku powinny się natomiast znaleźć:

• białko pełnowartościowe z ryb, twarogu, jaj, drobiu (wiąże nadmiar kwasu solnego w żołądku),
• tłuszcze łatwostrawne (masło, śmietanka) w ograniczonej ilości oraz oleje roślinne,
• jasne pieczywo pszenne,
• warzywa, najlepiej w postaci gotowanej, np. marchew, dynia, buraki, szpinak,
• dojrzałe, soczyste owoce pozbawione skórki i pestek, np. banany, brzoskwinie, morele, gotowane jabłka (w okresie zaostrzenia przyjmować je w formie przecierów),
• potrawy gotowane, małe objętościowo, najlepiej w postaci papkowatej (żucie powoduje zwiększone wydzielanie soków trawiennych).

Warto także pamiętać, iż nadwaga i otyłość (szczególnie brzuszna) sprzyjają rozwojowi refluksu, dlatego należy zadbać o prawidłową masę ciała.

Czytaj dalej: Przykładowy jadłospis zalecany przy refluksie

Co robić przy ataku refluksu?

Pierwszy atak choroby refluksowej może przypominać zawał serca. Chory odczuwa palący ból w klatce piersiowej oraz pieczenie w okolicy zamostkowej. Do symptomów alarmowych zaliczają się także uporczywe suchy kaszel, nudności, bóle brzucha czy brak apetytu. Takie objawy są wprawdzie charakterystyczne dla refluksu, niemniej mogą też świadczyć o zawale mięśnia sercowego i innych schorzeniach, dlatego tak ważna jest szybka konsultacja lekarska.

W przypadku ataku refluksu żołądkowo-przełykowego, kilka działań może pomóc złagodzić objawy:

• Unikaj leżenia w pozycji prostej: Natychmiast po ataku refluksu najlepiej unikać leżenia. Pozostanie w pozycji siedzącej lub stania może pomóc zmniejszyć cofanie się kwasu do przełyku.
• Pij wodę: Ciepła woda może złagodzić podrażnienie przełyku i wspomóc neutralizowanie kwasu. Należy unikać napojów gazowanych i kofeinowych, które mogą nasilić objawy.
• Unikanie jedzenia: Przerwanie jedzenia i picia, zwłaszcza pokarmów tłustych, kwaśnych lub ciężkostrawnych, jest ważne, ponieważ te produkty mogą pogorszyć objawy refluksu.
• Leki zobojętniające kwas: Dostępne bez recepty leki, takie jak środki zobojętniające kwas (np. wodorowęglan sodu czy omeprazol), mogą pomóc w szybszym złagodzeniu objawów poprzez neutralizację nadmiaru kwasu żołądkowego.
• Unikaj palenia: Palenie papierosów może pogarszać objawy refluksu, dlatego warto go unikać, zwłaszcza podczas ataku.

Warto jednak zaznaczyć, że kuracja prowadzona na własną rękę może powodować wystąpienie skutków ubocznych.

Przedostawanie się treści żołądkowej do przełyku zwiększa ponadto ryzyko rozwoju nowotworu oraz wiąże się z innymi zagrożeniami dlatego nawracająca zgaga zawsze stanowi wskazanie do wykonania badań.

Warto zaznaczyć, że żołądek wyściełany jest błoną śluzową, której zadaniem jest ochrona żołądka przed działaniem silnego kwasu solnego. Przełyk natomiast tej ochrony nie ma. Powracanie treści pokarmowej z żołądka do przełyku, razem z kwasem solnym i enzymami trawiennymi, powoli „przepala” ścianę przełyku. W konsekwencji prowadzi to do powstania nadżerek, które mogą się przekształcić we wrzody przełyku, a te z kolei – w nowotwory.

Refluks – porady od BonaVity: jak złagodzić jego dolegliwości domowymi sposobami?

Życie z chorobą refluksową wymaga wyrzeczeń i zrozumienia funkcjonowania organizmu. Dzięki temu można znaleźć sposoby na poprawę codziennego komfortu. Stworzyliśmy listę zaleceń, bazując na doświadczeniach i wskazówkach osób, które podzieliły się swoimi metodami radzenia sobie z refluksem w internetowych dyskusjach.

Każdy organizm działa w inny sposób, dlatego metody radzenia sobie z refluksem mogą nieco się różnić. Mamy nadzieję, że nasze wskazówki okażą się jednak pomocne!

• Żuj gumę bez cukru po posiłkach – żucie gumy stymuluje produkcję śliny, co pomaga neutralizować kwas żołądkowy.
• Stosuj olejki eteryczne na brzuch – masowanie brzucha maściami na bazie imbiru, lawendy czy mięty pieprzowej, łagodzi napięcia mięśniowe i zmniejsza dyskomfort.
• Jedzenie jabłka po posiłku – słodkie jabłka pomagają neutralizować kwasy w żołądku i łagodzą objawy refluksu, a ponadto są bogate w błonnik, który wspomaga trawienie.
• Spożywanie siemienia lnianego – napar z siemienia pomaga ochronić błonę śluzową przełyku przed działaniami kwasu. Siemię możesz dodać do koktajli lub zalać wrzątkiem i wypić, kiedy lekko ostygnie.
• Picie ciepłej wody z miodem – miód ma właściwości łagodzące, co pozwala zmniejszyć podrażnienia przełyku i złagodzić nocne objawy refluksu.
• Jedzenie przy stole z wyprostowanymi plecami – utrzymanie prostej postawy wspomaga trawienie, a dzięki świadomemu i powolnemu jedzeniu nie połykasz dużych ilości powietrza, przez co ciśnienie w żołądku się nie zwiększa.
• Ćwiczenia oddechowe – głębokie oddychanie z przepony pomaga w redukcji stresu, który może znacznie nasilać objawy refluksu.
• Picie soku z aloesu – chodzi o sok bez dodatku cukru i pity w rozsądnych ilościach. Nadmierne spożycie aloesu może bowiem prowadzić do biegunek i innych problemów trawiennych

Czy można całkowicie wyleczyć refluks żołądkowo-przełykowy?

Leczenie farmakologiczne refluksu jest w większości przypadków skuteczne, o ile pacjent stosuje się do zaleceń gastrologa. Warto jednak zaznaczyć, że schorzenie ma charakter przewlekły o okresach zaostrzeń i remisji. Oznacza to, że choroba przez długi czas może nie dawać o sobie znać, a po latach powrócić ze zdwojoną siłą. Z tego względu ważne jest, aby pacjent, nawet po wejściu w remisję, nie rezygnował ze zdrowego stylu życia.

Refluks jest schorzeniem, które można złagodzić na wiele różnych sposobów, jednakże trzeba pamiętać, iż nic nie zastąpi wizyty lekarskiej. Należy również mieć na uwadze indywidualną reakcję organizmu na określone pokarmy oraz specyfiki. Ważne jest, aby obserwować reakcję ciała na zmianę dotychczasowego nawyku.

1. Mayo Clinic, „Gastroesophageal reflux disease (GERD)„, [online] https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/gerd/diagnosis-treatment/drc-20361959, [dostęp 21.11.2024][↩][↩]
2. Ciok J., Rola żywienia w chorobie refluksowej żołądkowo-przełykowej, „Nowa Medycyna” 1999, nr 10, [online] http://www.czytelniamedyczna.pl/1411,rola-zywienia-w-chorobie-refluksowej-zoladkowoprzelykowej.html [dostęp 21.11.2024][↩]
3. Dudkowiak R., Poniewierka E., Rola diety i stylu życia w leczeniu choroby refluksowej przełyku, „Fam Med Primary Care Rev” 2012, 14(4), 586–591[↩]
4. Anna Taraszewska, „Zgagi można się pozbyć”, [w] Narodowe Centrum Edukacji Żywieniowej, [online] https://ncez.pzh.gov.pl/choroba-a-dieta/zgagi-mozna-sie-pozbyc/, [dostęp 21.11.2024][↩]
5. Anita Gąsiorowska, „Jak sobie poradzić, gdy dopada zgaga i refluks?”, [w] Moje Zdrowie, marzec 2021, [online] https://esoxxone.pl/wp-content/uploads/2021/11/Prof_Anita_Gasiorowska_Jak_sobie_poradzic_gdy_dopada_zgaga_i_refluks-MojeZdrowie_luty_2021.pdf, [dostęp 21.11.2024][↩]
6. Jiang, Yan MD, MS, „The Impact of Intermittent Fasting on Patients With Suspected Gastroesophageal Reflux Disease„, [w] Journal of Clinical Gastroenterology 57(10):p 1001-1006, November/December 2023, [online] https://journals.lww.com/jcge/abstract/2023/11000/the_impact_of_intermittent_fasting_on_patients.6.aspx, [dostęp 21.11.2024][↩]
7. Ożarowski A., Ziołolecznictwo, Warszawa, Państwowy Zakład Wydawnictw Lekarskich, 1982.[↩]
8. Medically reviewed by Debra Sullivan, „15 ways to ease GERD symptoms at home„, [w] Medical News Today [online] https://www.medicalnewstoday.com/articles/gerd-home-remedies, [dostęp 21.11.2024][↩]
9. Harvard Heat Publishing, „9 at-home treatments for acid reflux„, [online] https://www.health.harvard.edu/newsletter_article/9-ways-to-relieve-acid-reflux-without-medication, [dostęp 21.11.2024][↩][↩]
10. Jarosz M., Praktyczny podręcznik dietetyki, Warszawa, Instytut Żywności i Żywienia, 2010[↩]