Refluks żółciowy – objawy, leczenie, domowe sposoby

Refluks żółciowy to zarzucanie żółci z dwunastnicy do żołądka, a następnie do przełyku.
Określenie “refluks żółciowy” jest stosowane, mówiąc o refluksie dwunastniczo-żołądkowym lub dwunastniczo-żołądkowo-przełykowym. W literaturze występuje także nazwa “refluks jelitowo-żołądkowy” oraz “refluks jelitowy”, co podkreśla jego inną naturę niż kwaśnego refluksu żołądkowo-przełykowego. Refluks żółciowy występuje  najczęściej u pacjentów po zabiegach operacyjnych w obrębie przewodu pokarmowego. Zdarza się u chorych po częściowej resekcji żołądka, a także po usunięciu pęcherzyka żółciowego (cholecystektomii).

Objawy refluksu żółciowego

Warto podkreślić, że refluks żółciowy jest czymś innym niż popularny kwaśny refluks żołądkowo-przełykowy. Refluks żółciowy polega na zarzucaniu w kierunku wyższych partii przewodu pokarmowego żółci, a refluks żołądkowo-przełykowy – kwasu solnego.

Polecamy do przeczytania: Refluks – rodzaje, rozpoznanie, czynniki ryzyka oraz powikłania

Najczęściej występujące objawy refluksu żółciowego to ¹:

• bóle brzucha – zwłaszcza nadbrzusza, zwykle pojawiający się około 30 minut po posiłku i trwające do około 2 godzin;
• dyspepsja (niestrawność),
• uczucie pełności nawet po niezbyt obfitym posiłku,
• nudności,
• żółty stolec,
• wymioty żółcią (zwłaszcza u osób, u których refluks żółciowy występuje po zabiegu usunięcia zwieracza odźwiernika),
• odbijanie się,
• gorzki posmak w ustach,
• niechęć do jedzenia, utrata apetytu ².

Co ważne, refluks żółciowy może występować także bezobjawowo. Dzieje się tak częściej w porównaniu z refluksem kwaśnym żołądkowo-przełykowym, w którym objawy zazwyczaj są charakterystyczne (zgaga, pieczenie przełyku) i mocno wyrażone ².

Jak rozpoznać refluks żółciowy – badania

Ważne jest to, aby u pacjentów, którzy wcześniej nie mieli wykonywanych zabiegów operacyjnych w obrębie układu pokarmowego ostrożnie stawiać diagnozę refluksu żółciowego. Aby to zrozumieć, warto poznać genezę refluksu żółciowego.

Żółć jest wytwarzana w wątrobie i bierze udział w trawieniu tłuszczów. Jest magazynowana w pęcherzyku żółciowym. Po zjedzeniu posiłku żółć jest uwalniana do dwunastnicy. Zdarza się jednak, że żółć nie trafia wyłącznie do dwunastnicy, aby wziąć udział w procesie trawienia, ale jest zarzucana wyżej. Wtedy trafia do żołądka, a nawet do przełyku. To właśnie zjawisko nazywamy refluksem żółciowym.

Diagnostyka w refluksie żółciowym opiera się o wywiad z omówieniem wszystkich występujących objawów, ale też o badania obrazowe ².

Podejrzewając u pacjenta refluks żółciowy, lekarze zlecają wykonanie badań, takich jak ³:

• Gastroskopia – może wykazać obecność żółci w świetle żołądka (ta obserwacja nie może być jednak jedyną przesłanką pozwalającą postawić rozpoznanie refluksu żółciowego), żółciowe zapalenie żołądka (widoczne jako obrzęk i przekrwienie żołądka, a także “inkrustacja” żółcią), uszkodzenie błony śluzowej żołądka (może je wywołać dostająca się do żołądka żółć, gdy połączy się z występującym naturalnie w żołądku kwasem solnym).
• Gastroduodenoskopia
• Badanie mikroskopowe wycinków z gastroskopii (hiperplazja dołeczków żołądkowych, obecność komórek zapalnych oraz włókien mięśniowych w blaszce właściwej błony śluzowej) – obraz mikroskopowy błony wycinków błony śluzowej żołądka jest nieswoisty i może świadczyć także o innych schorzeniach. Dlatego rozpoznanie można postawić w łączności z innymi badaniami i z objawami oraz z całością obrazu klinicznego.
• Scyntygrafia dróg żółciowych
• Spektrofotometryczna ocena stężenia bilirubiny (jest ona badana z próbki treści żołądkowej lub przełykowej).
• Monitorowanie pH oraz impedancji przełyku ².
• Test Hida – polega to badanie na wykonaniu zdjęcia RTG jamy brzusznej po zjedzeniu pokarmu ze znacznikiem izotopowym. Dzięki odpowiedniemu zabarwieniu treści pokarmowej izotopem można na zdjęciu radiologicznym zobaczyć cofanie się treści z dwunastnicy do żołądka.
• Badanie Bilitec – poprzez sondę założoną przez nos do żołądka mierzy się wzrosty stężenia żółci w żołądku, która cofa się do niego z dwunastnicy. Zazwyczaj wyniki podaje się w ilości żółci występującej w żołądku w ciągu doby.

Jak leczyć refluks żółciowy?

Refluks jest czynnościowym zaburzeniem pracy przewodu pokarmowego, stąd leczenie farmakologiczne często jest objawowe, ale też reagujące na konsekwencje refluksu.

Wśród leków stosowanych przy refluksie żółciowym wymieniane są:

• inhibitory pompy protonowej (IPP) – jednak w przypadku refluksu żółciowego nie są one tak skuteczne, jak przy kwaśnym refluksie żołądkowo-przełykowym ⁴;
• leki prokinetyczne,
• kwas ursodeoksycholowy – zmienia skład żółci, przez co osłabia jej wpływ na błonę śluzową żołądka, a także przełyku ².

Leczenie farmakologiczne uzupełnia lekkostrawna dieta ⁵. Głównym zaleceniem dietetycznym jest wdrożenie diety lekkostrawnej, unikającej w.w. produktów bogatobłonnikowych, w której zakłada się zamianę produktów pełnoziarnistych, na wysokoprzetworzone (pszenne), drobne kasze, owoce i warzywa w formie ugotowanej, papkowatej lub też blendowanej.

Jeżeli leczenie zachowawcze nie przynosi efektu, w niektórych przypadkach lekarze decydują o potrzebie leczenia operacyjnego.

Do leczenia operacyjnego w nasilonych objawach refluksu żółciowego są zazwyczaj kwalifikowani pacjenci, u których refluks ten wystąpił na skutek wcześniej przeprowadzonych zabiegów chirurgicznych przewodu pokarmowego. Jednak przyjmuje się, że powinno minąć nie mniej niż 2 lata od wykonania resekcji części żołądka lub cholecystektomii (usunięcia pęcherzyka żółciowego). Po tym czasie bowiem objawy refluksu żółciowego u części pacjentów mijają samoistnie ².

Zabiegami operacyjnymi, jakie wykonuje się u chorych z refluksem żółciowym, są między innymi:

• fundoplikacja chirurgiczna – zabieg mający na celu zmniejszenie refluksu żołciowego do przełyku;
• zabieg z zespoleniem żołądkowo-jelitowym (metoda Roux-en-Y).

Refluks żółciowy a dieta

Jak już wspomnieliśmy dieta u osób z refluksem żółciowym powinna być lekkostrawna. Wskazuje się także na potrzebę zastosowania diety wysokobiałkowej ⁶.

Ważne jest, aby przy refluksie żółciowym: posiłki były mało obfite. Nie powinny być ani zbyt gorące, ani bardzo zimne. Należy zachować regularność posiłków, spożywać je powoli, w spokojnej atmosferze, w 5–6 niewielkich porcjach, w odstępach 2–3 godzinnych, a ostatni najlepiej spożyć 2–3 godziny przed snem.

✅ Refluks żółciowy – co jeść?

Przy refluksie żółciowym można spożywać:

• chude mięsa: drób, królik, cielęcina;
• chude szynki drobiowe,
• chude ryby: dorsz, flądra, sandacz, lin, szczupak;
• chudy ser twarogowy,
• pieczywo: pszenne, czerstwe, sucharki;
• kasze: manna, kukurydziana, drobna jęczmienna;
• ryż,
• drobny makaron,
• białko jaja,
• chude mleko,
• ziemniaki (purée, gotowane);
• warzywa: pomidory bez pestek i bez skórki, marchewka, pietruszka, seler, dynia, buraki, koperek, zielona sałata;
• owoce: borówki, jabłka, brzoskwinie.

✅ Co pić przy refluksie żółciowym?

Przy refluksie żółciowym należy pić wodę niegazowaną. Można włączyć także kompoty z dozwolonych owoców i napoje na chudym mleku.

Między posiłkami możliwe jest picie naparów ziołowych, jeżeli lekarz nie stwierdzi przeciwwskazań (gdyż zioła mogą wchodzić w reakcję z niektórymi lekami).

Zrezygnować należy też z: kawy, mocnej herbaty, pełnotłustego mleka i z kakao.

❌ Czego nie wolno jeść przy refluksie żółciowym?

W refluksie żółciowym należy całkowicie zrezygnować z alkoholu i z potraw ciężkostrawnych. Szkodzić mogą produkty smażone, w tym w głębokim tłuszczu, pikantne i marynowane.

Podstawowym wyznacznikiem jest unikanie produktów tłustych oraz produktów bogatych w cukry proste, takich jak słodycze oraz napoje gazowane. Należy też zrezygnować z mocnych herbat, a także kaw. Nadmiar soli również nie jest korzystny w opisywanej przypadłości. Można łatwo ją zastąpić poprzez zioła, np. lubczyk, tymianek czy majeranek.

Chcąc zmniejszyć nasilenie zarzucania żółci do żołądka i przełyku, bezwzględnie należy zrezygnować też z palenia papierosów, gdyż palenie nasila jego objawy i działa podrażniający na śluzówkę przełyku.

🍽 Dieta na refluks żółciowy – przykładowy jadłospis

Poniżej prezentujemy przykładowy, orientacyjny jadłospis dla osób z refluksem żółciowym. Ważne jest jednak, aby dokładną gramaturę posiłków wyliczył indywidualnie dietetyk do potrzeb organizmu.

Dzień 1

  I śniadanie: pieczywo pszenne, pasta ze zmiksowanego, gotowanego mięsa drobiowego z warzywami (marchewką, pietruszką i selerem).
  II śniadanie: przecier z jabłka pieczonego w piekarniku.

  Obiad:
  Zupa: koperkowa (na wywarze warzywnym, bez zasmażki i śmietany).
  Drugie danie: potrawka z kurczaka, ziemniaki puree, gotowane buraczki (bez octu i ostrych przypraw).

  Podwieczorek: galaretka owocowa.
  Kolacja: risotto z sosem z dozwolonych warzyw.

Dzień 2

  I śniadanie: bułka pszenna z pastą z chudego sera twarogowego z dodatkiem natki pietruszki lub koperku.
  II śniadanie: mus z dozwolonych, gotowanych owoców, sucharki.

  Obiad:
  Zupa: z kaszy manny (na wywarze warzywnym, z marchewką, pietruszką i selerem).
  Drugie danie: pulpeciki gotowane na parze z chudej ryby (np. z dorsza), ziemniaki puree, pomidor bez skórki.

  Podwieczorek: budyń z ryżu z jabłkami.
  Kolacja: pieczywo pszenne z chudą szynką drobiową.

Dzień 3

I śniadanie: bułka pszenna z pastą z chudej, gotowanej na parze ryby (dorsz, sandacz).
II śniadanie: chudy jogurt naturalny.

Obiad:
  Aupa-krem z jasnych warzyw (ziemniaki, seler, pietruszka).
  Drugie danie: klopsiki z mielonego mięsa drobiowego w sosie koperkowym (bez śmietany) gotowane na parze.

  Podwieczorek: domowy kisiel z dozwolonych owoców.
  Kolacja: kasza manna na chudym mleku ⁷.

Ważne jest, aby pamiętać o przerwach między posiłkami, również podczas obiadu między zupą a drugim daniem. Najlepiej, aby jadłospis dla osoby z refluksem żółciowym ułożył dietetyk, biorąc pod uwagę przyczynę dolegliwości.

Zioła na refluks żółciowy – domowe sposoby

Podstawą w leczeniu refluksu żółciowego jest dokładna diagnostyka, określenie jego przyczyn, a następnie ścisłe stosowanie się do zaleceń lekarskich. Wskazane przez lekarza leczenie (w tym farmakologiczne) wspomóc można także domowymi sposobami. Należą do nich między innymi zioła.

Wśród ziół zaliczanych do terapeutycznych w refluksie żółciowym ⁸, można wymienić kwiaty malwy czarnej, które działają przeciwzapalnie, powlekająco, a także stabilizująco. Surowiec ten jest powszechnie dostępny, a także możliwy do hodowli w przydomowym ogródku. Można go spożywać np. w formie herbatek, czy soku wykonanego z jego kwiatów.

Użyteczny jest także podbiał pospolity, który ze względu na obecność dużej ilości śluzu działa podobnie jak malwa: powlekająco i przeciwzapalnie na błonę śluzową przełyku ułatwiając jego regenerację.

Przepis na odwar z liści podbiału:

Składniki:

• 1x łyżka suszonych liści podbiału,
• 1x szklanka zagotowanej wody.

Sposób przygotowania:

Liście zalej wodą i gotuj przez 3 minuty pod przykryciem na małym ogniu.
Następnie odstaw na 15 minut i pij 1/3 szklanki, 3–4 razy dziennie.

Przydatny może się okazać także rumianek

Zioła w refluksie żółciowym są zalecane nie tylko w formie naparów lub odwarów, ale także jako dodatek do potraw zamiast ostrych przypraw czy doprawiania pieprzem lub solą. Do posiłków u osób z refluksem żółciowym można dodawać:

• majeranek,
• tymianek,
• bazylię,
• koperek,
• cząber.

Siemię lniane na refluks żółciowy

Siemię lniane może być stosowane przy refluksie żółciowym, gdyż kleik, który tworzy, osłania w pewnym stopniu błonę śluzową żołądka przed działaniem kwasów żółciowych. Jeżeli jednak refluks żółciowy pojawił się na skutek cholecystektomii, należy uważać na ilość błonnika w diecie – tym samym lepiej zrezygnować z mielonego siemienia lnianego, a zaparzyć siemię lniane w ziarnach, po czym dokładnie go odcedzić. W takiej sytuacji wypić lepiej tylko kisiel powstały po zaparzeniu nasion.

Siemię lniane łatwo przygotować, zalewając łyżkę nasion szklanką wody.
Taki roztwór należy pić 4–5 razy w ciągu dnia.

Czy refluks żółciowy jest wyleczalny?

Refluks żółciowy może być wyleczalny – wszystko zależy od jego przyczyny. Bywa tak, że refluks żółciowy występujący po zabiegu cholecystektomii lub częściowej resekcji żołądka samoistnie ustępuje w ciągu 2 lat od zabiegu.

Zdarza się jednak, że leczenie refluksu żółciowego jest trudne, a farmakoterapia nie przynosi wyraźnych efektów. W niektórych przypadkach leczenie jest długotrwałe, wspomagane psychoterapią. Część chorych jest kierowana na leczenie operacyjne (to grupa pacjentów, u których refluks wystąpił po wcześniejszych zabiegach chirurgicznych).

Chociaż leczenie refluksu żółciowego może być czasochłonne, warto przestrzegać wszystkich zaleceń lekarskich i dietetycznych. Wdrożenie dobrych praktyk wspomagających leczenie refluksu żółciowego może sprawić, że jego objawy będą mniej uciążliwe. Regularne kontrole u gastrologa, dieta, unikanie stresu i czas na relaks mogą pomóc w powrocie do zdrowia lub do stanu remisji objawów.

1. Bile Reflux and its Clinical Importance. World Journal of Gastroenterology,  2018; 24(21): 2261-2269 [online] https://www.wjgnet.com/1007-9327/full/v24/i21/2261.htm, [dostęp: 29.11.2024][↩]
2. Wocial, T. Jak rozpoznawać i leczyć refluks żółci do żołądka i przełyku? Gastroenterologia Kliniczna. Postępy i Standardy, 2012, 4(4), 141-150.[↩][↩][↩][↩][↩][↩]
3. Lobo DN, Bostock KA, Neal KR. „Gastroesophageal reflux disease and its relationship with bile reflux” – Alimentary Pharmacology & Therapeutics, 2002; 16(11): 1579-1585, [online] https://onlinelibrary.wiley.com/doi/full/10.1046/j.1365-2036.2002.01456.x], [dostęp: 29.11.2024][↩]
4. Stadnicki, A., & Kowalska-Pawełek, A. Wskazania i bezpieczeństwo stosowania inhibitorów pompy protonowej. Anestezjologia i Ratownictwo, 2009, 3(3), 67–72.[↩]
5. Stern, A. et al. „Dietary management in gastroesophageal reflux disease” – Journal of the Academy of Nutrition and Dietetics, 2020, [online] https://www.jandonline.org/article/abs/pii/S2212267220303640, [dostęp: 29.11.2024][↩]
6. Refluks treści żółciowej do żołądka i do przełyku – przyczyna, leczenie i dieta. Medycyna Praktyczna, [online] https://www.mp.pl/pacjent/gastrologia/lista/110756,refluks-tresci-zolciowej-do-zoladka-i-do-przelyku-przyczyna-leczenie-i-dieta, [dostęp: 28.11.2024][↩]
7. Wieczorek-Chełmińska, Z. Żywienie w chorobach wątroby, dróg żółciowych i trzustki. PZWL, 2023.[↩]
8. Kianbakht, S. et al. „Mucosal protective effects of linseed in gastroesophageal reflux” – Journal of Ethnopharmacology, 2014, [online] https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/S0378874114001961, [dostęp: 29.11.2024][↩]