Jak złagodzić objawy refluksu? Dieta refluksowa – jadłospis i przepisy na każdy dzień

Aktualizacja: 21 listopada, 2024

Choroba refluksowa (GERD), czyli wsteczne zarzucanie treści żołądkowej do przełyku może powodować liczne objawy, które utrudniają codzienne funkcjonowanie.  Dieta w danym schorzeniu może mieć kluczowe znaczenie i pomóc w walce z chorobą. Zgaga, ból w nadbrzuszu i klatce piersiowej, odbijanie się to tylko niektóre z objawów refluksu. Zobacz jak możesz im zapobiec.

Refluks żołądkowo-przełykowy – co to jest?

Refluks żołądkowo-przełykowy jest chorobą układu pokarmowego, w której czasie treść pokarmowa z żołądka cofa się do przełyku. Jest to choroba przewlekła, która nieleczona może prowadzić do licznych powikłań, takich jak nadżerki przełyku, przełyk Barretta, wrzody przełyku, nowotwór przełyku. Jej przyczyną mogą być m.in. alkoholizm, cukrzyca, zaburzenia hormonalne, zwężenie przełyku, przyjmowanie niektórych medykamentów, otyłość. Do objawów GERD zalicza się zgagę, cofanie się treści pokarmowej, odbijanie, ból żołądka i ból klatki piersiowej, chrypkę i kaszel. Leczenie polega na przyjmowaniu leków zaleconych przez lekarza, po uprzedniej diagnostyce, zmianie stylu życia oraz diety ^{1 2 3}.

Więcej o refluksie: Refluks – rodzaje, rozpoznanie, czynniki ryzyka oraz powikłania

Dieta refluksowa

Dieta stanowi ważny element niefarmakologicznego leczenia choroby refleksowej. W GERD zalecana jest dieta łatwostrawna z ograniczeniem substancji pobudzających wydzielanie soku żołądkowego.Dzięki zmianie nawyków żywieniowych można uzyskać znaczącą poprawę zdrowia, gdyż niektóre substancje, takie jak tłuszcze, kofeina czy alkohol wpływają na funkcjonowanie przełyku nasilając kwaśny refluks.

Poniżej kilka wskazówek dietetycznych, które pomogą zapobiec objawom refluksu:

1. Posiłki powinny być niewielkie, gdyż obfite powodują rozciąganie ścian żołądka, co skutkuje zmniejszeniem napięcia w LES i nasileniem refluksu.
2. Duże znaczenie ma również pora ich spożywania, objawy można  zminimalizować jedząc ostatni posiłek kilka godzin przed snem, gdyż w czasie snu, pozycja leżąca utrudnia oczyszczanie przełyku z zarzucanej treści pokarmowej.
3. Posiłki powinny być spożywane powoli, w spokojnej atmosferze. Szybkiemu jedzeniu towarzyszy zazwyczaj połykanie wraz z pokarmem powietrza, co wzmaga rozciąganie ścian żołądka i prowadzi do niekorzystnego w chorobie refluksowej przełyku wzrostu ciśnienia śródbrzusznego.
4. Temperatura potraw powinna być umiarkowana, aby nie podrażniać przełyku.

Ponadto Narodowe Centrum Edukacji Żywieniowej zaleca spożywanie 5-6 posiłków w ciągu dnia, unikanie popijania wody i napojów w trakcie i bezpośrednio po posiłku, unikanie smażenia na tłuszczu na rzecz potraw gotowanych i duszonych. Ponadto zwraca uwagę, iż dieta restrykcyjna powinna być ustalana dla każdego pacjenta indywidualnie ⁴

Do wspomnianych już powyżej wskazówek dietoterapii w chorobie refluksowej, warto także dodać kilka istotnych działań pod kątem zmiany stylu życia, który ma bezpośredni związek z chorobą. Przede wszystkim warto zacząć od redukcji masy ciała. Jak podają Janik i współautorzy, otyłość ma związek z występowaniem nadciśnienia w jamie brzusznej. Wpływa ono na występowanie przepukliny rozworu przełykowego, a także na motorykę przełyku ⁵.

Kolejnym etapem powinna być rezygnacja z używek, w szczególności z palenia papierosów. Tytoń bowiem nasila symptomy GERD.

Warto także pamiętać o konkretnej pozycji snu. Mogłoby się wydawać, że ten aspekt naszego życia nie ma żadnego związku z dietą w GERD, jednakże jest zupełnie inaczej. Zaleca się bowiem unikanie odpoczynku w pozycji leżącej po posiłku. Ponadto na co dzień należy spać w pozycji, w której wezgłowie jest lekko uniesione. Idealna pozycja do snu to taka gdzie odcinek głową-brzuch jest jednostajnie pochylona. Wbrew pozorom nie jest to łatwe do uzyskania. Najprościej jest kupić specjalnie wyprofilowane poduszki. Dzięki temu uzyskamy odpowiedni kąt. Zalecana jest również tak zwana lewa pozycja boczna, która jak wspominają Janik ze współautorami, ma wpływ na regulację pH przełyku, a także “oczyszcza przełyk z kwasu” żołądkowego ⁵.

Powyższe zalecają również National Institutes of Health oraz American College of Gastroenterology, które wprowadziły dietę, jako terapię nadrzędną podczas GERD. American College of Gastroenterology dodatkowo wspomina również o bezwzględnym zakazie kładzenia się przez 2 godziny po posiłku oraz unikania noszenia ubrań opinających brzuch ⁶. Narodowe centrum Edukacji Żywieniowej stoi zaś na stanowisku, że ostatni posiłek osoby z refluksem powinien być 3-4 godziny przed snem ⁴.

Warto także wprowadzić do swojego stylu życia umiarkowany wysiłek fizyczny. Nie są wskazane ćwiczenia siłowe, jak również każde przeciążające organizm.

Produkty, które mogą nasilać objawy GERD to:

• potrawy z dodatkiem ostrych przypraw, soli – pieprz, ostra papryka, curry zawierają kapsaicynę – substancję o właściwościach drażniących;
• produkty i potrawy tłuste, smażone – są ciężkostrawne, tłuszcz wpływa negatywnie na pracę dolnego zwieracza przełyku, a dodatkowo wydłuża czas trawienia przez co w żołądku powstaje znacznie więcej soków żołądkowych i enzymów trawiennych;
• śmietana, sery pleśniowe i topione ^{8 6};
• chipsy i frytki ^{8 6};
• dania fast-food ⁶;
• sosy – musztarda, ketchup, sos winegret, przetwory z pomidorów ^{4 3}, ocet ⁹;
• gumy do żucia ^{4 3};
• kostki rosołowe i marynaty ³;
• zupy tłuste, instant i zabielane śmietaną ³;
• wyroby garmażeryjne w panierkach, mrożone pizze i zapiekanki ³;

• owoce cytrusowe i soki z owoców cytrusowych – ich kwasowość wpływa drażniąco na receptory czuciowe w przełyku i może wywołać dyskomfort;

• owoce kandyzowane i w syropach ³;
• rośliny strączkowe – bób, fasola, soja, groch, ciecierzyca, soczewica ³;
• tłuste mięsa i wędliny, np. baranina, kaczka, salcesony, mielonki, parówki, pasztety, boczek, baleron, gęś ³;
• konserwy warzywne i mięsne ³;

• warzywa cebulowe – czosnek, cebula, szczypiorek, por sprzyjają występowaniu przejściowych spontanicznych relaksacji dolnego zwieracza przełyku;

• czekolada i wyroby czekoladowe – powodują obniżenie ciśnienia w dolnym zwieraczu przełyku, mogą nasilać dolegliwości;

• kawa, alkohol, mocna herbata, mięta – kawa i alkohol zwiększają wydzielanie soku żołądkowego, napoje te wpływają negatywnie na pracę dolnego zwieracza przełyku;

• napoje gazowane – sprzyjają występowaniu przejściowych spontanicznych relaksacji dolnego zwieracza przełyku.

Produkty, które mogą łagodzić objawy to:

• chude mleko i napoje mleczne (np. naturalny jogurt);
• woda niegazowana (polecane są zwłaszcza wody bogate w jony wapnia).

Płyny te poprzez neutralizację kwaśnej zawartości przełyku i ułatwienie spłukiwania kwasu solnego ze ścianek przełyku zmniejszają przykre dolegliwości.

Inne produkty zalecane w diecie:

• jaja, w tym przede wszystkim jajka na miękko, w formie jajecznicy, czy omletu;
• drób (wiąże nadmiar kwasu solnego w żołądku);
• jasne pieczywo (a w tym najlepsze pieczywo pszenne jednodniowe, czyli lekko czerstwe);
• drobne kasze (kuskus, kasza jaglana, jęczmienna, manna, kukurydziana), amarantus ekspandowany, ryż biały ⁹, drobne makarony np nitki, płątki kukurydziane, płatki jaglana, płatki owsiane błyskawiczne;
• oleje roślinne, masło (ograniczona ilość);
• warzywa gotowane ⁹;
• owoce pozbawione skórek i pestek (banany, jabłka, melony) ⁹;
• mrożone warzywa i owoce ³;
• chude mięso grillowane, gotowane i pieczone ⁹ – królik, indyk, kurczak, cielęcina, chuda wołowina i wieprzowina – wszystkie te rodzaje mięsa bez skóry ³;
• tłuste ryby, np. łosoś i pstrąg ⁹, halibut ³;
• chude ryby, np. dorsz, sola, sandacz, szczupak, okoń ³;
• oliwa z oliwek, sezam, rzepak, słonecznik i krokosz, awokado, orzechy i nasiona ⁹, jednakże Narodowe Centrum Edukacji Żywieniowej wspomina, iż nasiona i orzechy należy jadać rozdrobnione i wyłącznie w przypadku, gdy są dobrze tolerowane ³;
• zupy kremy oraz na wywarach warzywnych i chudego mięsa ³;
• pieczone i gotowane ziemniaki ³;
• pasty i przeciery warzywne, ale niesolone ³;
• zioła świeże i suszone (jednoskładnikowe) ³;
• sosy, których bazą jest jogurt naturalny ³;
• napoje roślinne;
• rozcieńczone soki, słabe napary herbaty i kawy, kawa bezkofeinowa, woda niegazowana;
• chude mleko, mozzarella light, naturalne produkty mleczne do 3% tłuszczu, twarogi chude i półtłuste ³.

Należy jednak pamiętać, że reakcja na podane produkty jest cechą indywidualną, dlatego też powinno się obserwować swój organizm i dopasować dietę do siebie.

Ważne są nie tylko produkty, które wybierasz, ale także sposób ich spożywania i przyrządzania, dlatego też należy stosować powyższe zasady. Warto również wiedzieć, że chorobę refleksową nasila palenie tytoniu drażniąc błonę śluzową przełyku i żołądka.

Czy dietą można wyleczyć refluks?

Światowa Organizacja Gastroenterologii odradza samoleczenia refluksu w przypadku, gdy wystąpią następujące objawy ¹⁰:

• zgaga trwająca powyżej 3 miesięcy oraz występująca również w nocy,
• dysphagia,
• krwawienie z przewodu pokarmowego,
• zapalenie krtani,
• spadek masy ciała nie dający się wytłumaczyć,
• częste nudności, wymioty, biegunka,
• ból w klatce piersiowej,
• duszności.

A także w przypadku:

• ciąży i karmienia piersią,
• dzieci poniżej 12 lat.

Jak podaje wspomniana organizacja, samoleczenie polega nie tylko na zmianie diety, choć ta jest niezwykle istotna, ale również połączenie jej z utratą masy ciała, a także przyjmowaniem leków dostępnych bez recepty, które zobojętniają kwas żołądkowy ¹⁰.

Dalsza lektura: Refluks u dzieci i niemowląt

Takowe stanowisko przyjmuje również Narodowe Centrum Edukacji Żywieniowej, które zaznacza, że obok stosowanej farmakoterapii niezwykle istotne są spadek masy ciała i modyfikacja diety. Pozwala to bowiem na zmniejszenie, a nawet ustąpienie całkowicie objawów ³.

Jak złagodzić refluks domowymi sposobami?

Objawy refluksu można złagodzić domowymi sposobami. Należą do nich:

• chude mleko – łagodzi zgagę poprzez neutralizację kwasu żołądkowego;
• szklanka wody – rozcieńcza kwas żołądkowy, przez co łagodzi objawy zgagi.
• napary ziołowe – z rumianku, który ma działanie rozkurczowe, prawoślazu i siemienia lnianego osłaniających błonę śluzową przełyku i żołądka, korzenia lukrecji gładkiej mającego właściwości odbudowujące błonę śluzową przełyku i żołądka oraz imbiru, który jest antyoksydantem. Należy jednak pamiętać że powinny być to napary słabe, parzone znacznie krócej niż proponuje producent na opakowaniu. Gotowy napar powinien mieć barwę słomkową.
• kminek – dodawany do potraw ma działanie przeciwzapalne, a także regulujące trawienie i wydzielanie soku żołądkowego.
• migdały – ale wyłącznie w formie rozdrobnionej do pyły i tylko w sytuacji jeśli je dobrze tolerujemy.

Ponadto należy zrezygnować z wszelkiego rodzaju używek oraz pozycji leżącej przez minimum dwie godziny po posiłku. Warto też zmodyfikować swoją dietę oraz styl życia (z siedzącego na umiarkowanie aktywny, unikanie sytuacji stresowych).

Czytaj więcej: Domowe sposoby na refluks – nie tylko zioła!

Przykładowe dania przy refluksie

Przedstawiamy przykładowe pomysły na dania, które można przyrządzić na konkretne posiłki dla osób z chorobą refluksową:

Śniadanie a dieta refluksowa

• kasza manna na chudym mleku 1,5% z dodatkiem musu mango;
• owsianka na wodzie z dodatkiem rozdrobnionej i obranej ze skórki moreli i banana;
• chleb pszenny z twarogiem i napar z rumianku;
• chleb pszenny z pastą z tuńczyka w sosie własnym i kawą bezkofeinową;
• chleb pszenny z mozzarellą light i liściem sałaty plus słaby napar herbaty słodzony stewią;
• omlet smażony na suchej patelni lub dwa jajka na miękko z kromką pieczywa pszennego i kubkiem kawy bezkofeinowej;
• kajzerka z chudą wędliną i naparem ziołowym;
• chleb pszenny z dżemem z dozwolonych owoców i kubkiem kawy bezkofeinowej na chudym mleku.

Co na obiad z refluksem?

• gotowane ziemniaki z dorszem i duszoną marchewką;
• mintaj w jogurcie i ziemniak pieczony;
• kasza jęczmienna z duszonym gulaszem z cielęciny i warzyw;
• pieczona cukinia nadziewana mielonym mięsem z indyka;
• pieczony schab z jabłkiem i ziemniakami;
• pieczone udko kurczaka bez skóry i kasza kukurydziana delikatnie skropiona oliwą z oliwek z dodatkiem gotowanej marchewki;
• pieczone ziemniaki, seler, marchewka, pietruszka z gotowanym mięsem indyka;
• kurczak duszony z mango i ananasem;
• klopsy z mięsa mielonego (bez skóry), drobiowego i ryżu,
• kopytka;
• krupnik.

Co jeść na kolację przy refluksie?

• kisiel owocowy;
• pianka z jogurtu i galaretki owocowej bez cukru;
• budyń śmietankowy na chudym mleku;
• kasza manna, kukurydziana lub owsianka na chudym mleku;
• ryż gotowany z musem jabłkowym i jogurtem;
• chudy twaróg z jogurtem i kajzerką;
• kluski lane;
• ugotowany makaron pszenny na chudym mleku lub z jogurtem;
• zupa krem z dozwolonych warzyw;
• sałatka owocowa: banan, mango, morela, jabłko z dodatkiem jogurtu;
• galaretka z owocami;
• jogurt naturalny z owocami.

Dieta refluksowa – przykładowy jadłospis na trzy dni

Dzień 1

Dzień 2

Dzień 3

Dieta refluksowa – przepisy

Masz więcej pytań? Odpowiadamy

Czy siemię lniane pomaga na refluks?

Spożywanie siemienia lnianego przy refluksie jest zalecane. Łagodzi zgagę, działa osłonowo na ściany żołądka i przełyku. Stosuje się go jednak jako wspomaganie tradycyjnego leczenia, a nie zamiast.

Czy miód jest dobry na refluks żołądkowy?

Miód łagodzi objawy choroby, a także zapobiega utlenianiu się wolnych rodników, które są przyczyną degeneracji komórek przełyku.

Jakie zupy można jeść przy refluksie?

Przede wszystkim zaleca się spożywanie zup delikatnych, bez dodatku ostrych przypraw i dużej ilości soli. Mogą to być zupy warzywne, przede wszystkim z delikatnych warzyw, np. marchwianka, ziemniaczana, z cukinii. Można je również gotować na wywarach z chudego mięsa. Istotna jest również ich gęsta konsystencja, którą zapewni np. zupa krem lub krupnik.

Jakie słodycze można jeść przy refluksie?

Nie powinno się jadać słodyczy przy chorobie refluksowej, szczególnie jeśli jej przyczyną jest nadwaga lub otyłość. Jeżeli pacjent ma silną chęć na słodkie, może posilić się sucharem lub biszkoptem, a także, jak podaje Narodowe Centrum Edukacji Żywieniowej galaretką owocową lub kisielem bez cukru, jogurtem z owocami oraz przecierami owocowymi bez cukru. W przypadku, gdy pacjent słodzi kawę lub herbatę, powinien cukier zamienić na słodziki, np. ksylitol, erytrol i stewię.

Co pić zamiast kawy przy refluksie?

Najlepszym napojem w tej chorobie jest czysta, niegazowana woda. Można pić również słabe napary ziołowe, owocowe, rozcieńczone soki, a także kawę bezkofeinową.

Czy kisiel jest dobry na refluks?

Kisiel podobnie, jak siemię lniane, ze względu na swoją konsystencję działa osłonowo na ściany żołądka i przełyku oraz łagodzi objawy choroby refluksowej przełyku.

Czy płatki owsiane można jeść na refluks?

Tak, można. Ugotowane płatki (najlepiej błyskawiczne) dzięki swojej lepkiej i gęstej konsystencji działają osłonowo na ściany żołądka i przełyku.

Czy przy refluksie można jeść nabiał?

Tak, aczkolwiek zalecany jest ten o obniżonej wartości tłuszczu, czyli na przykład mleko od 0,5 do 1,5%, chudy twaróg, naturalny jogurt.

1. A. Świdnicka-Siergiejko i wsp., „Postępowanie diagnostyczno‑terapeutyczne w chorobie refluksowej przełyku„, [w] Medycyna Praktyczna, 6/2022, 38-74, [online] https://ptg-e.org.pl/wp-content/uploads/2022/07/wytyczne_ptge2022_choroba_refluksowa_przelyku.pdf, [dostęp 03.09.2024].)) ((E. Małecka Panas, akt. M. Wiercińska, „Choroba refluksowa przełyku (refluks): przyczyny, objawy i leczenie„, [online] https://www.mp.pl/pacjent/gastrologia/choroby/przelyk/50731,choroba-refluksowa-przelyku-refluks-przyczyny-objawy-i-leczenie, [dostęp 03.09.2024][↩]
2. National Institute of Diabetes and Digestive and Kidney Sideases, „Acid Reflux (GER & GERD) in Adults„, [online] https://www.niddk.nih.gov/health-information/digestive-diseases/acid-reflux-ger-gerd-adults, [dostęp 03.09.2024][↩]
3. dr Anna Małgorzata Taraszewska, dr Katarzyna Wolnicka, mgr Joanna Jaczewska-Schuetz, e-book „Gdy dokucza zgaga„, Narodowe Centrum Edukacji Żywieniowe, Warszawa 2023, [online] https://ncez.pzh.gov.pl/wp-content/uploads/2023/12/Zalecenie-zywieniowe-w-chorobie-refluksowej-przelyku.pdf, [dostęp 03.09.2024][↩][↩][↩][↩][↩][↩][↩][↩][↩][↩][↩][↩][↩][↩][↩][↩][↩][↩][↩][↩][↩][↩]
4. Narodowe Centrum Edukacji Żywieniowej, „Choroba refluksowa przełyku – zalecenia i jadłospis„, [online] https://ncez.pzh.gov.pl/choroba-a-dieta/choroba-refluksowa-przelyku-zalecenia-i-jadlospis/, [dostęp 03.09.2024][↩][↩][↩][↩]
5. Janik A. i wsp., „Problemy nauk medycznych dawniej i dziś„, wyd. ArchaeGraph, Łódź 2021, s. 27-44, [online] https://www.archaegraph.pl/lib/l231bv/Ksiega_nauki-medyczne_ebook-ktker37i.pdf, [dostęp 03.09.2024][↩][↩]
6. American College of Gastroenterology, „Acid Reflux / GERD Overview„, [online] https://gi.org/topics/acid-reflux/, [dostęp 03.09.2024][↩][↩][↩][↩]
7. Thomas V. K. Herregods, MD; Froukje B. van Hoeij, MD; Jacobus M. Oors; Albert J. Bredenoord, MD, PhD; and André J. P. M. Smout, MD, PhD, "Effect of Running on Gastroesophageal Reflux and Reflux Mechanisms", [w] American Journal of Gastoenterology  [online] https://gi.org/2016/04/12/ajg-first-study-of-running-on-gastroesophageal-reflux/, [dostęp 03.09.2024])) ((Narodowe Centrum Edukacji Żywieniowej, "Choroba refluksowa przełyku – zalecenia i jadłospis", [online] https://ncez.pzh.gov.pl/choroba-a-dieta/choroba-refluksowa-przelyku-zalecenia-i-jadlospis/, [dostęp 03.09.2024][↩]
8. E. Małecka Panas, akt. M. Wiercińska, „Choroba refluksowa przełyku (refluks): przyczyny, objawy i leczenie„, [online] https://www.mp.pl/pacjent/gastrologia/choroby/przelyk/50731,choroba-refluksowa-przelyku-refluks-przyczyny-objawy-i-leczenie, [dostęp 03.09.2024][↩][↩]
9. Harvard Health Publishing, „GERD diet: Foods to avoid to reduce acid reflux„, July 31, 2023, [online] https://www.health.harvard.edu/diseases-and-conditions/gerd-diet-foods-to-avoid-to-reduce-acid-reflux, [dostęp 03.09.2024][↩][↩][↩][↩][↩][↩][↩]
10. World Gastroenterology Organisation (WGO), Global Guardian of Digestive Health. Serving the World, [online] https://www.worldgastroenterology.org/guidelines/gastroesophageal-reflux-disease, [dostęp 13.09.2024][↩][↩]
11. Wai-Kit Lo , Walter W Chan, "Proton pump inhibitor use and the risk of small intestinal bacterial overgrowth: a meta-analysis", [w] Clin Gastroenterol Hepatol, May 2013, [online] https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/23270866/, [dostęp 13.09.2024][↩]