Młodzież uprawiająca sport a zagrożenia zdrowotne

Aktualizacja: 4 września, 2018

Regularna aktywność fizyczna wzmacnia sprawność, kondycję, chroni przed powstawaniem chorób cywilizacyjnych oraz dostarcza hormonów szczęścia – endorfin. Istnieją również wady uprawiania sportu. Młodzi zawodnicy poprzez liczne treningi są narażeni na zagrożenia zdrowotne, które najczęściej określa się mianem kontuzji. Obrażenia sportowe u młodych zawodników są liczne, co udokumentowała Specjalna Amerykańska Komisja Bezpieczeństwa Konsumenta podając, że rocznie u osób w wieku 5–14 lat  powstaje około dwa miliony urazów związanych ze sportem.  

W sprawie urazów sportowych, pomocy szukać możemy u lekarzy medycyny sportowej. Niestety specjalizacja ta w wielu placówkach medycznych podupadła z powodu braku przedłużenia kontraktu z Narodowego Funduszu Zdrowia.

Urazy i uszkodzenia sportowe

Uraz i uszkodzenie – choć słowa brzmią podobnie, są wyrazami o innym znaczeniu. Uraz, nazywany powszechnie kontuzją, powstaje na skutek zadziałania w sposób dynamiczny dużej energii, w konsekwencji powodującej zaburzenie czynności lub zmiany anatomiczne tkanek. Uszkodzenie natomiast to następstwo zaistniałego urazu.

Urazy są typowe dla uprawianej dyscypliny przez sportowca np. u biegaczy kontuzji ulega najczęściej kolano. Większość obrażeń sportowych występuje na skutek energii mechanicznej, powstałej np. podczas:

• kraksy (w wyścigu kolarskim),
• przeciążenia w czasie treningu (zła rozgrzewka, nieprawidłowe wykonywanie ćwiczeń, zbyt duże obciążenie),
• zbyt szybkiego podjęcia treningu po doznanym uprzednio urazie.

Urazy w sporcie najczęściej odnotowuje się u młodzieży uprawiającej bieganie, narciarstwo, wspinaczkę. Niejednokrotnie dostrzega się kontuzje powstałe w sportach kontaktowych, tj. piłka ręczna/nożna, koszykówka, hokej na lodzie, wioślarstwo, rugby, boks. W wielu przypadkach przeciążenia i uszkodzenia narządu ruchu pojawiają się przed rozpoczętym sezonem, w momencie gdy zawodnik nie jest „roztrenowany” i podejmuje się zbyt intensywnego treningu.

Charakterystyczne u dzieci uprawiających sport jest złamanie tzw. „zielonej gałązki” (podokostnowe). Złamanie to przypomina zieloną gałązkę, ponieważ dochodzi do niecałkowitego przerwania kości dzięki występującej grubej okostnej.

W wieku 9–14 lat wielokrotnie dostrzega się chorobę Haglunda-Severa. Schorzenie to pojawia się w okresie wzrostu i powoduje niedokrwienie tętnicze tylnej części pięty.

Typowe u młodych sportowców są urazy przeciążeniowe, powstające na skutek notorycznego obciążenia układu mięśniowo-szkieletowego. Układ kostny młodych zawodników musi być oszczędzany, ponieważ stale rozwija się do ok. 20.–25. r.ż. (dłużej u chłopców).

Przetrenowanie

Młodzież uzbrojona jest w niezwykłe zapasy energii, która niejednokrotnie wykorzystywana jest w nadmiarze na treningach. Ważną kwestią w planowanych treningach jest odpoczynek. Jest to swego rodzaju równowaga, którą należy zachować, by nie przeciążyć organizmu.

Spadek formy sportowej związany jest z doskwierającym przez dłuższy czas zmęczeniem, ospałością. Pojawić się mogą bóle brzucha, głowy, sztywność i bolesność mięśni, utrata apetytu, utrata masy ciała. Pogarsza się psychika sportowca, która ujawnia się obniżeniem poczucia własnej wartości. Może wystąpić przygnębienie, apatia oraz trudności z koncentracją powodujące problemy w szkole.

Sport a cykl miesiączkowy u dziewcząt

Brak miesiączki (łac. amenorrhoea) częściej występuje u zawodniczek uprawiających dyscypliny sportowe, w których „wymagana” jest szczupła sylwetka. Ważnym elementem w utrzymaniu regularnych cykli menstruacyjnych u sportsmenek jest odpowiednia dieta. Nie może w niej zabraknąć przede wszystkim określonej ilości energii, białek, tłuszczów i węglowodanów. U szczupłych zawodniczek występuje niska tkanka tłuszczowa, która zakłóca funkcjonowanie hormonów gonadotropowych. Niekorzystny wpływ na menstruację ma stres, który powiązany jest z wysokim poziomem kortyzolu w organizmie.

Przyczyny wtórnego braku miesiączki i nieregularnych cykli menstruacyjnych do tej pory nie są jednoznacznie potwierdzone badaniami. Zaburzenia menstruacyjne często odbierane są przez zawodniczki jako korzystna sytuacja, tymczasem bagatelizowanie tego stanu fizjologicznego sprzyja utracie gęstości masy kostnej, co w konsekwencji sprzyja powstawaniu osteoporozy. W okresie rozwoju, szczególnie młode sportsmenki powinny zadbać o swój układ kostny, by w przyszłości uniknąć przykrych dolegliwości bólowych.

Przy zaistniałych problemach menstruacyjnych korzystnie jest (pod nadzorem dietetyka sportowego lub lekarza medycyny sportowej) przyjmować suplementy witaminy D, K2 w postaci MK-7 oraz kolagen. Kolagen w pożywieniu występuje w potrawach niezbyt preferowanych przez młodych sportowców np. w galaretkach z nóżek wieprzowych, golonce, zupach z kurzych łapek, parówkach i innych podrobach.

Podczas występowania miesiączek u dziewcząt uprawiających sport, mogą zaistnieć  znaczne niedobory żelaza. Profilaktycznie zaleca się u nich, okresowe wykonywanie badań na poziom żelaza we krwi. Żelazo jest mikropierwiastkiem, pełniącym ważną rolę w transporcie tlenu w organizmie. Tlen u sportowców musi być dostarczany w odpowiednim tempie, tak by zawodnik nie odczuwał spadku sił. Zatem, niedobór żelaza sprzyja niedokrwistości i ogranicza zdolności wysiłkowe młodych sportowców.

Odwodnienie i udar cieplny

Woda to najważniejszy składnik organizmu, zawarta jest u kobiet w ilości 50–56% a u mężczyzn 52–60% masy ciała. Utrata 5% wody z organizmu powoduje zaburzenia układu mięśniowego, krążeniowo-oddechowego, co pogarsza możliwości wysiłkowe. Spadek zasobów wody w organizmie do poziomu 15% jest uznawany za letalny.

Skutkiem odwodnienia organizmu młodego sportowca jest zaburzona termoregulacja, która może doprowadzić do udaru cieplnego. Stan ten jest obserwowany często u osób trenujących sporty wyczynowe (kolarstwo, biegi), którym towarzyszą niesprzyjające warunki atmosferyczne tj. wysoka temperatura, wilgotność powietrza. W celu uniknięcia udaru cieplnego, odwodnienia niezbędna jest podaż płynów w ogólnej wartości około 3–4 litrów/dzień przy dwóch godzinach intensywnego treningu. Podczas treningów trwających 4–6 godzin dziennie, spożycie wody powinno wzrosnąć i wynosić około 5–6 litrów na dzień.

Przykładowa procedura nawodnienia organizmu:

• 500 ml wody po przebudzeniu
• 500 ml napoju energetycznego na 30 minut przed każdym treningiem (niekiedy na zgrupowaniach prowadzi się kilka treningów w ciągu dnia)
• 150–250 ml wody lub roztworu węglowodanowego w 15–30 minut po zakończeniu treningu
• 500–750 ml wody lub roztworu węglowodanowego w 15–30 minut po zakończeniu treningu
• 250–500 ml wody przed snem
• 800–1000 ml spożycie wody zawartej naturalnie w owocach i warzywach

Woda spożywana po przebudzeniu, przed posiłkami i snem, ogranicza apetyt, zwiększa metabolizm tłuszczów, zapewnia większą wydajność mięśni oraz ich regenerację.

Zaspokojenie uczucia pragnienia po treningu nie jest wyznacznikiem odpowiedniego nawodnienia, należy sugerować się podażą wody w ilości mniej więcej na każde 30 minut wysiłku – 500 ml wody. W zależności od dyscypliny/sportowca można zastępować wodę preparatami o charakterze wodno-elektrolitowym i energetycznym.

Najważniejszymi elektrolitami są: sód, potas i chlor. Odpowiedzialne są za ciśnienie osmotyczne w organizmie człowieka. Zachowanie odpowiedniego ciśnienia osmotycznego w organizmie jest utrudnione w warunkach intensywnego treningu sportowego, a tempo wydzielania potu może wynosić nawet do dwóch litrów na godzinę. Konsekwencją małej ilości wody w organizmie jest odwodnienie. W diecie podstawowej występują obficie w wielu produktach, lecz sportowcy są narażeni na ich niedobory w czasie prowadzenia długotrwałych treningów.

Poza odwodnieniem, trenująca młodzież narażona jest na niedożywienie np. energetyczno-białkowe, które hamuje rozwój, dojrzewanie oraz zaburza metabolizm.

Zagrożeń zdrowotnych u młodych sportowców można w pewnym stopniu uniknąć poprzez edukowanie ich w zakresie uprawianej dziedziny sportowej. Słuszne wydają się być organizowane przez kluby zgrupowania sportowe, w których przeszkolona kadra uczy młodych zawodników samodyscypliny. Edukację zdrowotną należy przeprowadzać także wśród rodziców, mających bezpośredni wpływ na młodzież.