Odwodnienie organizmu – objawy, przyczyny, skutki i leczenie

Aktualizacja: 3 kwietnia, 2024

Odwodniony organizm to poważny stan zagrożenia zwłaszcza wśród dzieci i osób starszych. Dla wielu kojarzy się z falami upałów, ale do utraty wody może również dojść zimą lub w wyniku wielu chorób ogólnoustrojowych. Poznaj przyczyny powstania, objawy odwodnienia, konsekwencje zdrowotne oraz sposoby zapobiegania.

Odwodnienie organizmu

Abyśmy mogli prawidłowo funkcjonować musimy pamiętać o właściwym nawodnieniu. Woda stanowi 75% wagi ciała człowieka a zdecydowana większość z niej znajduje się w komórkach, a dokładnie w przestrzeni międzykomórkowej. Z kolei pozostała część mieści się w przestrzeni pozakomórkowej, czyli naczyniach krwionośnych oraz między komórkami ciała w przestrzeni śródmiąższowej. Do odwodnienia dochodzi w sytuacji, gdy organizm traci więcej wody aniżeli pobiera. Odwodnienie jest stanem, w którym dochodzi do utraty wody oraz elektrolitów – niezbędnych do prawidłowego funkcjonowania organizmu.

Wyróżnić można 3 rodzaje odwodnienia, które uzależnione są od zaburzeń równowagi wodno-elektrolitowej:

• hipertoniczne – charakteryzuje się większą utratą wody niż elektrolitów,
• hipotonicznym – przewaga utraty elektrolitów,
• izotonicznym – taka sama utrata wody i elektrolitów.

więcej o rodzajach odwodnienia możesz przeczytać tutaj. Nawet łagodne odwodnienie organizmu nie jest pożądane. Liczne badania pokazują, że wynikiem odwodnienia jest spadek formy intelektualnej oraz nastroju. Jako odwodnienie definiuje się już 1,5% utraty normalnej objętości wody. Tymczasem uczucie rzeczywistego pragnienia wskazuje zwykle na 1–2% utraty objętości wody. Zanim więc pojawi się uczucie pragnienia, w organizmie występuje już niewielkie odwodnienie. Zaburzenie równowagi wodno-elektrolitowej odbija się na przebiegu wszystkich fizjologicznych funkcji.

Objawy odwodnienia

Za pierwsze objawy odwodnienia uważa się pragnienie oraz zmniejszoną produkcję moczu, który staje się gęstszy oraz przybiera ciemniejszą barwę. W chwili, gdy organizm zużywa pokłady wody pojawiają się kolejne objawy takie, jak: wstrzymane wydzielanie potu, skurcze mięśni czy nudności i wymioty.

Chroniczne zmęczenie, problemy z koncentracją oraz uczucie braku energii powinno zmobilizować do sięgnięcia po szklankę wody zamiast kawy. Podobnie wygląda sytuacja z bólem oraz zawrotami głowy. Doświadczanie któregokolwiek z tych symptomów jest sygnałem, by uzupełnić poziom płynów w organizmie. Zamiast sięgać po soki owocowe bądź napoje gazowane lepiej jest wybrać czystą wodę mineralną. Przesuszona skóra jest kolejnym symptomem mogącym sugerować o problemach z brakiem odpowiedniego poziomu wody w organizmie. Picie wody pobudza krążenie krwi, co powoduje szybszą regenerację naskórka. Bardzo często powodem występowania zaparć jest zbyt mała podaż płynów. Woda pozwala nawilżyć ściany przewodu pokarmowego, co wpływa na jego sprawniejsze funkcjonowanie. Właściwe nawodnienie organizmu przyspiesza pracę serca, które wkłada więcej wysiłku w utrzymanie odpowiedniego ciśnienia krwi. Odwodnienie może być przyczyną biegunek, wymiotów lub gorączki.

Przyczyny odwodnienia

Ryzyko wystąpienia odwodnienia zwiększa się w trakcie trwających upałów. Wówczas do utraty wody dochodzi w wyniku wydzielania potu. O niebezpieczeństwach związanych z odwodnieniem w czasie treningu przeczytasz tutaj. W trakcie fali gorąca człowiek może stracić nawet do 10 litrów wody. Warunkiem koniecznym staje się uzupełnienie niedoborów. Na upały najwrażliwsze są osoby starsze, dzieci, osoby otyłe, niepełnosprawni oraz przyjmujący środki moczopędne. Znacznie mniej oczywiste jest odwodnienie zimą, ale równie niebezpieczne. Intensywne oddawanie ciepła wraz z parą wodną podczas oddychania także powoduje znaczną utratę wody.

Konsekwencje zdrowotne odwodnienia

Problemy ze wzrokiem, podwyższone ciśnienie, ciągłe i bolesne zaparcia, senność, chroniczne zmęczenie, zapadnięte oczy to tylko kilka sztandarowych przykładów odwodnienia. Ponadto mogą pojawić się zaburzenia pracy nerek – niedobór wody powoduje, że nie są wydalane w optymalny sposób substancje toksyczne, czego skutkiem może być zapalenie pęcherza. Poza tym woda rozrzedza krew, więc jej chroniczny niedobór doprowadza do zagęszczenia, które u osób z problemami układu krążenia, a przede wszystkim w chorobie niedokrwiennej serca, może doprowadzić do zawału. Nieodpowiednia podaż płynów w diecie powoduje zaburzenia układu nerwowego, czego skutkiem mogą być problemy z trawieniem, zaparcia czy żylaki odbytu.

Odwodnienie organizmu – leczenie

Głównym zaleceniem podczas odwodnienia jest zapobieganie dalszej utracie wody i uzupełnianie niedoborów. W przypadku odwodnienia hipertonicznego konieczne staje się podanie płynów bezelektrolitowych, np. wody lub niesłodzonej herbaty. Nie mniej jednak należy zwracać uwagę, by niedoboru płynów nie uzupełniać zbyt gwałtownie.

Poważniejsze przypadki wymagają podania dożylnego 5 procentowej glukozy – przy odwodnieniu hipertonicznym lub roztworu NaCl (chlorek sodu)  bądź NaCl i KCl (chlorku sodu i chlorku potasu) – w chwili wystąpienia odwodnienia hipotonicznego.

Jak skutecznie zapobiegać odwodnieniu?

Zgodnie z zaleceniami Europejskiej Agencji ds. Bezpieczeństwa i Żywności z 2010 r. odpowiednia podaż płynów w codziennej diecie kobiet powinna wynosić 2 l i 2,5 l dla mężczyzn. U niemowląt zapotrzebowanie na wodę można wyliczyć przyjmując wartość 100–190 ml płynu/kg/dzień. Ciężarne kobiety powinny wypijać 2,3 l płynów a karmiące piersią 2,7 l płynów.

Latem zapotrzebowanie na wodę wzrasta wraz ze wzrostem temperatury. Wówczas zaleca się zwiększenie ilości spożywanych płynów o 250 ml na każdy stopień powyżej 37 st. Celsjusza. Upały zobowiązują do uzupełniania niedoborów również soli mineralnych – w szczególności potasu oraz sodu.