Witamina E – jej historia, funkcje i lecznicze właściwości

Aktualizacja: 2 stycznia, 2025

Tokoferol, tokotrieriole, witamina E – wyróżniamy co najmniej osiem postaci witaminy E. Inaczej nazywane są tokoferolami. Dzięki swoim właściwościom opóźniają proces starzenia się organizmu, przez co noszą miano eliksiru młodości. Rola witaminy E doceniona została również w medycynie, gdzie nazwana została witaminą płodności, ponieważ jest niezbędna do jej zachowania.

Witamina E

Witaminy są związkami, które wchodzą w skład koenzymów i należą do niebiałkowych enzymów. Dzięki nim możliwe staje się prawidłowe funkcjonowanie organizmu. Jednak w wyniku niewłaściwego odżywiania, zakłóceń wchłaniania bądź przyjmowania używek typu kofeina, nikotyna czy leków może dochodzić do niedoboru witamin. Skutkiem hipowitaminozy (niedoboru) jest chroniczne przemęczenie, zmniejszona odporność, ból mięśni i stawów, kruchość ścian naczyń krwionośnych, apatia czy zmiany skórne. Przyspieszony jest również proces starzenia się komórek. Za jeden z najskuteczniejszych przeciwutleniaczy, który hamuje starzenie się organizmu uważa się witaminę E.  

Witamina E – historia odkrycia

Historia witaminy E sięga lat dwudziestych ubiegłego wieku, kiedy to naukowcy w oleju pszenicznym odkryli substancję niezbędną do rozmnażania się szczurów. Podczas trwania doświadczeń, pomimo zastosowania pełnowartościowej karmy, która została wzbogacona o witaminy A, B, C i D zwierzęta wciąż nie mogły mieć potomstwa. Dr H. Evans i K. Bishop odkryli, że dopiero dodanie do pożywienia całych ziaren pszenicy, a w szczególności jej zarodków doprowadza do zapłodnienia u zwierząt. Na podstawie tych analiz wysunięta została hipoteza na temat istnienia nowej witaminy, której nazwa została oznaczona następną literą alfabetu. Witamina E jest czynnikiem, który zabezpiecza przed bezpłodnością i zaburzeniami procesu rozmnażania się. Swoją nazwę tokoferol bierze z połączenia dwóch greckich słów: thokos– potomstwo i phero – rodzę, niosę. Obecnie lekarze są zdania, że witamina E to źródło życia, witalności, energii, radości, chęci do życia oraz stanowi ochronę przed bezpłodnością.

Witamina E – właściwości

Witamina E składa się z organicznych związków chemicznych, w których skład wchodzą tokoferole (alfa, beta, gamma, delta, epsylon, neta, eta, theta) i tokotrienole (alfa i inne). Obie z grup łączą cechy chemiczne oraz fizyczne. Należą do grupy witamin rozpuszczalnych w tłuszczach, pochodzenia roślinnego o wspólnym szkielecie chemicznym. Należy nadmienić, że są to związki odporne na działanie wysokich temperatur, jednak wyjątkowo niestabilne podczas mrożenia, długiego przechowywania, przebywania na powietrzu oraz działaniu promieni słonecznych. Witamina E traci swoje zbawienne właściwości pod wpływem tlenu, nadtlenków, metali ciężkich, żelaza oraz zjełczałych tłuszczów.
Do związków, które zwiększają wchłanianie witaminy E należą: witaminy (A, C oraz witaminy z grupy B), mangan, selen, fosfor oraz nienasycone kwasy tłuszczone NNKT. Z kolei do środków, które przyczyniają się do pogorszenia wchłaniania należą: siarczan żelaza, środki przeczyszczające, estrogen, hormony tarczycy oraz środki antykoncepcyjne. Warto jest mieć na uwadze, że potencjalna ilość witaminy E jest ograniczona i w dużym stopniu zależy od aktualnego jej stężenia w mieszaninie pokarmowej. Nie należy absorbować dowolnej ilości witaminy, a jej stopień wchłonięcia zależy od aktualnie przyjmowanej dawki. Przyjmując większe ilości tokoferolu wchłonie się procentowo mniejsza część witaminy, niż przy przyjęciu mniejszej dawki. Ponadto palenie papierosów niszczy witaminę E w organizmie.

Witamina E – najważniejsze funkcje jakie pełni w organizmie

• Rola antyoksydacyjna – witamina E nie bez przyczyny uważana jest za jeden z najlepszych biologicznych przeciwutleniaczy. Ze względu na właściwości antyoksydacyjne nazwana została głównym obrońcą organizmu przed starzeniem się komórek. Zwalcza wolne rodniki i chroni kwasy tłuszczowe, a w szczególności wielonienasycone, przed utlenianiem do nadtlenków. Tokoferol dzięki swoim właściwościom antyoksydacyjnym  zmniejsza ryzyko rozwoju chorób sercowo-naczyniowych oraz zapobiega nasileniu procesów kancerogenezy. Spowalnia starzenie się organizmu, czego przejawem jest m.in. spadek odporności i płodności organizmu. Poprzez zmniejszenie ogólnej liczby wolnych rodników w komórkach przedłuża czas ich życia oraz zwiększa stężenie tlenu wewnątrzkomórkowego.
• Rola w układzie krążenia – prewencja chorób sercowo-naczyniowych wymaga systematycznego wsparcia ze strony witaminy E, która zmniejsza stężenie blaszek miażdżycowych i pobudza wydzielanie substancji przeciwzakrzepowych, a także ochrania śródbłonek naczyń krwionośnych oraz przedłuża czas życia krwinek czerwonych (poprzez niszczenie wolnych rodników oraz zwiększenie wewnątrzkrwinkowego stężenia tlenu). Badania wykazały, że optymalną dawką chroniącą krwinki czerwone przed zniszczeniem i deformacją jest 400 do 600 mg witaminy E dziennie. Tokoferol chroniąc krwinki czerwone jednocześnie wspomaga proces oddychania komórek i wpływa na prawidłowe funkcjonowanie i utrzymanie wysokiej wydolności mięśni.
• Rola w ochronie przed nowotworami – witamina E razem z innymi utleniaczami znacząco zmniejsza ilość mutacji DNA w komórkach. Warto wspomnieć, że wolne rodniki tlenowe powodują uszkodzenie nici DNA, co prowadzi do licznych mutacji i niewłaściwych podziałów komórek. Poprzez likwidacje wolnych rodników tokoferol hamuje proces mutagenezy już na poziomie komórek. Dowiedziono, że witamina E wykazuje pozytywne działanie na poziomie DNA i komórki, jednak nie ma wpływu na przebieg już rozpoczętego procesu nowotworowego. Z tego względu nie zalicza się do związków antykarcynogennych.
• Rola w układzie rozrodczym – tokoferol bierze czynny udział w produkcji spermy u mężczyzn i wpływa na ich płodność.
• Rola w układzie odpornościowym – działanie wolnych rodników uszkadza wszystkie komórki organizmu a w szczególności atakuje te, które wyróżniają się dużą aktywnością i dużym zużyciem tlenu. Do nich należą elementy układu odpornościowego. Proces starzenia się organizmu prowadzi do gromadzenia uszkodzeń wewnątrzkomórkowych, przez co osłabia układ immunologiczny i zwiększa się ryzyko zakażeń oraz chorób przewlekłych. Systematyczne stosowanie witaminy E wspomaga działanie układu odpornościowego oraz usprawnia czynność limfocytów T.

Witamina E – gdzie ją można znaleźć?

Z racji faktu, że witamina E powstaje tylko w roślinach, tam głównie możemy ją znaleźć. Nie mniej jednak na rynku dostępne są produkty pochodzenia zwierzęcego, w których jest magazynowana.
Produkty roślinne: oleje roślinne (słonecznikowy, rzepakowy, z orzecha włoskiego, kukurydziany), margaryny, orzechy (migdały, orzechy włoskie i ziemne), nasiona, pełne ziarna zbóż, kiełki pszenicy, zielone warzywa liściaste (kapusta, szpinak, sałata, brukselka) oraz warzywa (marchewka, czosnek).
Produkty zwierzęce: wątroba, jaja, mleko. Ze względu na swoje właściwości przeciwutleniające naturalna witamina E stosowana jest jako dodatek do żywności (E306). Syntetyczne tokoferole używane są pod numeracją E307–309.

Najlepiej przyswaja się witaminę E pobierając ją na 30 minut do 1 godziny przed posiłkiem, ale nie na czczo. W żołądku musi znajdować się choć trochę tłuszczu, w którym witamina będzie mogła się rozpuścić. Trzeba również zwrócić uwagę, aby jednocześnie nie zażywać żadnego leku z żelazem czy też pożywienia bogatego w ten pierwiastek, ponieważ takie środowisko niszczy witaminę E.