Nadmiar potasu – objawy, leczenie. Jak obniżyć potas?

Potas jest podstawowym pierwiastkiem wnętrza komórek. Odpowiada za utrzymanie w nich wody. Uczestniczy w wielu przemianach metabolicznych cukrów i energii oraz aktywuje działanie wielu enzymów. W chorobach nerek często zachodzi potrzeba ograniczenia potasu (nawet o połowę). Nadmiar potasu (hiperkaliemia) to stan, który oprócz różnego rodzaju dolegliwości może zagrażać zdrowiu, a nawet życiu. Dlatego warto znać normy tego pierwiastka w organizmie, a okresowo badać jego poziom. W przypadku stwierdzenia w badaniach nadmiaru potasu należy skonsultować się z lekarzem i dietetykiem.

W naszym artykule przedstawiamy temat nadmiaru potasu, w tym normy, koszty wykonania badania i zawartość tego pierwiastka w wybranych produktach spożywczych. Zachęcamy do lektury!

Jaka jest rola potasu w organizmie?

Potas odpowiada za wiele procesów zachodzących fizjologicznie w organizmie człowieka, w tym:

• bierze udział w utrzymaniu prawidłowej gospodarki wodno-elektrolitowej,
• uczestniczy w regulacji ciśnienia osmotycznego,
• wspiera regulowanie pH komórek,
• uczestniczy w metabolizmie białek i węglowodanów,
• jest jednym z wielu czynników, mających wpływ na regularność rytmu serca,
• bierze udział w utrzymaniu prawidłowego ciśnienia tętniczego krwi,
• wspiera funkcję nerek,
• wpływa na funkcjonowanie ośrodkowego i obwodowego układu nerwowego ¹.

Jaka jest norma potasu w organizmie?

W jakim stężeniu powinien występować w organizmie potas? Norma dla dorosłego człowieka w surowicy krwi wynosi 3,5–5,0 mmol/l ².

Czy nadmiar potasu szkodzi?

Mimo iż potas to ważny składnik odżywczy, to jego nadmiar może być niebezpieczny dla zdrowia. Hiperkalemia (nadmiar potasu) jest częstym zjawiskiem w chorobach nerek, przez ich nieprawidłowe działanie zostaje on w nadmiarze zgromadzony we krwi, stan ten może wywołać zaburzenia czynności serca, aż do całkowitego zatrzymania akcji serca.

Wyróżnia się 3 rodzaje hiperkalemii:

• łagodną (5,5–6 mmol/l),
• umiarkowaną (6,1–7 mmol/l),
• ciężką (≥7 mmol/l).

Im wyższe przekroczenie normy poziomu potasu w organizmie, tym bardziej poważne tego skutki mogą się pojawić. W skrajnych przypadkach nadmiar potasu może nawet zagrażać życiu. Jako że potas to pierwiastek biorący udział w wielu procesach organizmu, tak też każde jego wahania poza normę mogą zaburzyć pracę narządów i układów. Nadmiar potasu szkodzi zwłaszcza pracy układów:

• sercowo-naczyniowego,
• nerwowego,
• oddechowego ³.

Warto o tym wiedzieć, zwłaszcza suplementując potas lub preparaty zawierające witaminy i minerały. Ważne jest, aby każda suplementacja przebiegała pod nadzorem lekarza. Po wyznaczonym przez specjalistę czasie należy kontrolnie sprawdzić poziom potasu, aby zapobiec jego nadmiarowi.

Objawy i skutki uboczne nadmiaru potasu

Objawy łagodnej hiperkalemii są zwykle niezauważalne, dlatego też do wykrycia nadmiaru potasu często dochodzi przypadkowo, np. przy okazji innych badań diagnostycznych.

Można jednak zauważyć w organizmie nadmiar potasu. Objawy i skutki uboczne nadmiaru potasu to:

• osłabienie mięśni (mogące prowadzić aż do porażenia wiotkiego) ², ³,
• mdłości,
• zwolnienie czynności serca ²,
• zmiany w zapisie EKG ³,
• apatia ⁴,
• mrowienie ust ⁴,
• drętwienie i mrowienie kończyn ⁴,
• zaburzenia funkcjonowania układu nerwowego (obwodowego i ośrodkowego),
• kwasica metaboliczna ³,
• w skrajnych przypadkach – zaburzenia wentylacji na skutek porażenia mięśni oddechowych ⁵,
• asystolia,
• migotanie komór ³.

Jaki poziom potasu zagraża życiu?

Zagrożenie dla życia stanowi ciężka hipokaliemia, w której stężenie potasu we krwi wynosi >7 mmol/l ⁶.

Jednak zagrażać może także podniesienie potasu do innej wartości, zależnie od stanu zdrowia i rodzaju oraz nasilenia chorób przewlekłych u danego pacjenta. Dlatego warto zwracać uwagę na pojawiające się objawy i nie zwlekać z konsultacją lekarską w przypadku wystąpienia symptomów hiperkaliemii.

Jakie są przyczyny nadmiaru potasu w organizmie?

Do przyczyn nadmiaru potasu w organizmie człowieka należą:

• niewydolność nerek (upośledzenie wydalania jonów potasowych),
• choroba Addisona (niewydolność kory nadnerczy),
• zespół Gordona,
• hiporeninemia,
• zażywane leki: na przykład inhibitory pompy protonowej (IPP), czyli leki stosowane w schorzeniach żołądka i osłonowo przy niektórych środkach przeciwbólowo-przeciwzapalnych, niesteroidowe leki przeciwzapalne (NLPZ), heparyna, inhibitory ACE, leki moczopędne;
• nieprawidłowo prowadzona suplementacja potasu ³.

Jak wygląda badanie potasu?

Możliwe jest ocenienie stężenia potasu w organizmie. Badanie potasu, jak i innych elektrolitów jest dość powszechne i można wykonać je w każdym punkcie diagnostycznym. Oznaczenie jego ilości dokonuje się na próbce krwi.

Na badanie należy zgłosić się, będąc od 13 – 14 godzin na czczo (ostatni posiłek przed badaniem najlepiej spożyć poprzedniego dnia do godziny 18.00). Potas najlepiej zbadać rano, w godzinach między 7.00 a 10.00. Jeżeli jest taka potrzeba, w szpitalach wykonuje się badanie potasu także o innych porach dnia.

Chociaż najpowszechniejsze jest badanie potasu z pobranej w punkcie pobrań próbki krwi żylnej, potas można też zbadać, oceniając jego stężenie w dobowej zbiórce moczu. Takie badanie na stronach laboratorium oznaczane jest jako “Potas w DZM”. Ten typ badania wykonuje się wtedy, jeżeli lekarz stwierdzi taką konieczność lub jeśli jest to potrzebne w łączności z badaniem poziomu potasu z próbki krwi. Jeżeli takie badanie zostanie zlecone, należy zapytać lekarza o dokładne instrukcje, jak przygotować mocz do badania potasu ⁷, ⁸.

Potrzebny będzie specjalny duży pojemnik, w którym należy zbierać mocz przez 24 godziny. Należy zaopatrzyć się także w małe, standardowe pojemniki na mocz, do których będzie zbierało się go przy każdym wypróżnieniu pęcherza, a następnie przelewało do dużego, zbiorczego pojemnika. Ważne jest, aby do pobierania każdej próbki moczu nie korzystać z tego samego pojemnika. Do wspólnego pojemnika powinna trafić każda oddawana w ciągu doby dawka moczu. Gdyby zdarzyło się tak, że jedna lub kilka dawek nie zostało zebranych do badania, będzie konieczne jego powtórzenie.

Duży pojemnik z dobową zbiórką moczu powinien być przechowywany w lodówce.

Należy zanotować godzinę rozpoczęcia zbiórki moczu i jej zakończenia.

Gdy zbiórka po 24 godzinach zostanie zakończona, należy dokładnie przemieszać zebrany mocz. Z dużego pojemnika, po przemieszaniu należy odlać 50 – 1000 mililitrów moczu do jednorazowego pojemnika. Tak przygotowaną próbkę należy dostarczyć do laboratorium ⁸.

Ile kosztuje badanie potasu z krwi

Oznaczenie poziomu potasu we krwi wiąże się z różnym kosztem w zależności laboratorium. Cena badania potasu zależy również od miasta, w którym chcemy wykonać badanie.

Przykładowo, koszt badania potasu w Warszawie wynosi (dane na lipiec 2024):

• w Diagnostyce: 21,19 zł z próbki krwi, oznaczenie potasu w dobowej zbiórce moczu: 18,24 zł;
• w Laboratorium ALAB: 27 zł (badanie z próbki krwi).

Z kolei w Katowicach za badanie potasu zapłacimy:

• w Diagnostyce: 13,13 zł (badanie potasu z próbki krwi), 12,16 zł – oznaczenie potasu z dobowej zbiórki moczu;
• w Laboratorium ALAB: 13 zł (badanie z próbki krwi).

W Krakowie cena badania potasu to:

• w Diagnostyce: 15,20 zł (badanie z próbki krwi), potas w DZM: 15,20 zł;
• w Laboratorium ALAB: 16 zł (badanie z próbki krwi).

W laboratorium Synevo (przy zakupie w sklepie internetowym), w każdym z wymienionych miast cena badania potasu z próbki krwi wynosi 15 zł.

Jak wygląda leczenie nadmiaru potasu?

Leczenie nadmiaru potasu jest zależne od stężenia pierwiastka w organizmie, przyczyny zaburzenia, a także tempa jego narastania. Leczenie ma na celu unormowanie poziomu potasu we krwi, usunięcie jego nadmiaru z przestrzeni zewnątrzkomórkowej i zapobieganie powikłaniom.

W łagodnej lub umiarkowanej hiperkalemi nadmiar można zniwelować zmianami w diecie oraz stosowaniem środków moczopędnych, w przypadku ciężkiej hiperkalemi konieczna jest hospitalizacja i zastosowanie środków takich jaki: salbutamol, wodorowęglan sodu, furosemid, glukoza z insuliną, żywice jonowymienne i chlorek wapnia.

Czasami, gdy terapia ta jest nieskuteczna lub gdy poziom potasu zagraża życiu i nie ma czasu na leczenie zachowawcze, konieczne jest wykonanie dializy. W trakcie leczenia nadmiaru potasu co jakiś czas sprawdzane są jego efekty poprzez badanie stężenia pierwiastka w organizmie.

U osób z ciężką hiperkaliemią stosuje się:

• podawanie soli wapnia,
• insulinę z glukozą (aby przesunąć jony potasu do wnętrza komórek) – przy kontroli stężenia glukozy,
• beta-2 mimetyki wziewne,
• terapię nerkozastępczą (u osób z upośledzoną filtracją nerek),
• u osób, u których przyczyną hiperkaliemii były stosowane leki – pod ścisłą kontrolą lekarską wdraża się modyfikację schematu leczenia,
• o ile to możliwe – dąży się do eliminacji innych, modyfikowalnych przyczych hiperkaliemii ⁹.

Co robić w przypadku wystąpienia objawów nadmiaru potasu? Jak obniżyć potas?

Gdy pojawią się objawy nadmiaru potasu, należy skontaktować się z lekarzem. Specjalista ustali ścieżkę dalszego postępowania i doradzi, jaką dietę stosować.

Należy unikać substytutów soli, ziołowych lekarstw i suplementów (mogą mieć składniki, które podnoszą poziom potasu).

Zalecana jest dieta ubogopotasowa, która polega na ograniczeniu lub wyeliminowaniu produktów bogatych w potas. Potrawy powinny być sporządzane metodą gotowania, duszenia, pieczenia w pergaminie,folii i smażenia bez tłuszczu. Należy również pamiętać, aby kupować napoje z niską zawartością potasu.

Źródło potasu

Potas powszechnie występuje w żywności, jednak jego zawartość w poszczególnych produktach jest zróżnicowana. Źródłem potasu są warzywa, owoce, w tym przede wszystkim suszone, nasiona roślin strączkowych, niektóre gatunki mięsa oraz ryb i suszone przyprawy ziołowe.

Jakie produkty mają najwięcej potasu?

Zawartość potasu w poszczególnych produktach ¹⁰:

Wysoki potas – co jeść?

W 100 g suszonych moreli znajduje się nawet 1900 mg potasu

Nadmiar potasu we krwi może mieć poważne skutki zdrowotne, często jest objawem nieprawidłowego funkcjonowania nerek dlatego też nie należy lekceważyć objawów hiperkalemii. Pomocna będzie dieta ubogopotasowa, jednak co do szczegółowego leczenia należy pilnie skonsultować się z lekarzem prowadzącym. Równie niebezpieczny dla zdrowia może być niedobór potasu.

Mając stwierdzoną hiperkaliemię, należy unikać produktów będących bogatym źródłem potasu.

Pacjent z hiperkaliemią może otrzymać od lekarza wskazówki dotyczące diety ubogopotasowej.

Produkty wskazane w diecie ubogopotasowej to:

• jasne, pszenne pieczywo,
• chudy ser twarogowy,
• serki homogenizowane,
• jajka,
• chude mięso drobiowe,
• truskawki,
• jabłka,
• maliny ¹¹.

U osób z nadmiarem potasu przeciwwskazane są:

• pieczywo z ziarnami,
• pieczywo chrupkie,
• kasza jęczmienna,
• kasza gryczana,
• płatki owsiane,
• płatki kukurydziane,
• tłuste mięsa (na przykład wieprzowina),
• konserwy mięsne,
• konserwy rybne,
• ziemniaki smażone lub pieczone, frytki, chipsy,
• szpinak,
• ketchup,
• koncentraty i sosy pomidorowe,
• botwinka,
• kalarepa,
• grzyby,
• soja,
• fasola,
• groch,
• banany,
• winogrona,
• brzoskwinie,
• agrest,
• chałwa,
• kakao,
• orzechy ¹¹.

W ograniczonych ilościach można spożywać:

• ziemniaki gotowane, podawane w postaci puree;
• sery żółte ¹¹.

Istnieje również sposób na obniżenie zawartości potasu w warzywach, nazywany „metodą podwójnego gotowania“. Gotowanie jarzyn w bardzo istotny sposób, może obniżyć w nich zawartość tego pierwiastka.

1. Jarzyny drobno posiekać
2. Zalać gorącą wodą w proporcji 10 części wody na 1 część jarzyn
3. Wymoczyć jarzyny przez 30 min.
4. Odlać wodę, potem wypłukać pod bieżącą wodą
5. Czynność płukania powtórzyć kilkakrotnie
6. Zalać jarzyny wodą i gotować przez 3–6 min.
7. Odlać wodę i ponownie zagotować.

W razie wątpliwości, co jeść mając hiperkaliemię, należy skonsultować się z lekarzem rodzinnym oraz dietetykiem.

Jaką wodę pić przy nadmiarze potasu?

Mając nadmiar potasu, należy zwrócić szczególną uwagę na rodzaj pitej wody. Ma to szczególne znaczenie u osób, które wybierają wody mineralne. Każda z nich na etykiecie ma wypisaną zawartość wszystkich elektrolitów, w tym jonów potasu. Ważne jest, aby w wodzie, którą piją osoby z hiperkaliemią było możliwie jak najmniej jonów potasu. Przede wszystkim należy unikać wód wysokozmineralizowanych.11 Jeśli jednak nie chcemy analizować zawartości jonów potasu w wodzie należy wybierać wody źródlane, które są ich praktycznie całkowicie pozbawione.

Temat ten pokazuje, że chociaż dużo mówi się o niedoborach potasu, nadmiar tego pierwiastka też może być szkodliwy. Znajomość objawów hiperkaliemii pozwoli szybko zareagować, lecz warto wiedzieć, że niewielkie wzrosty poziomu potasu mogą przebiegać bezobjawowo. Dlatego ważne jest, aby nie suplementować samodzielnie tego pierwiastka, a wszystkie przyjmowane preparaty konsultować z lekarzem.

1. Jarosz, M., Szponar, L., Rychlik, E., & Wierzejska, „Woda i elektrolity. Normy żywienia dla populacji polskiej–nowelizacja”, Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego 2012, [online] https://pe.szczecin.pl/files/08EF73512B8047E1BBC0F05F3BF0A598/Normy%20Zywienia%20Nowelizacja%20IZZ%202012.pdf, [dostęp 11.10.2024][↩]
2. Walker HK, Hall WD, Hurst JW, editors,”Clinical Methods: The History, Physical, and Laboratory Examinations„, 3rd edition, 1990r., National Library od Medicine, [online] https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK307/, [dostęp 11.10.2024][↩][↩][↩]
3. Chamienia A., Gospodarka potasowa—podstawy teoretyczne i codzienna praktyka lekarska. Choroby Serca i Naczyń”,2004;1(2):97-107, [online] https://journals.viamedica.pl/choroby_serca_i_naczyn/article/view/12229, [dostęp 11.10.2024][↩][↩][↩][↩][↩][↩]
4. Malinowska J., „Potas – znaczenie, źródła, przykłady realizacji zapotrzebowania z diety„, [w] Narodowe Centrum Edukacji Żywieniowej, [online] https://ncez.pzh.gov.pl/abc-zywienia/zasady-zdrowego-zywienia/potas-znaczenie-zrodla-przyklady-realizacji-zapotrzebowania-z-diety/, [dostęp 11.10.2024][↩][↩][↩]
5. Chamienia A.,Gospodarka potasowa—podstawy teoretyczne i codzienna praktyka lekarska. Choroby Serca i Naczyń”, 2004;1(2):97-107, [online] https://journals.viamedica.pl/choroby_serca_i_naczyn/article/view/12229, [dostęp 11.10.2024][↩]
6. Ślusarczyk K., „Hiperkaliemia – leczenie przedszpitalne i szpitalne„, (2015), [online] https://core.ac.uk/download/pdf/214926909.pdf, [dostęp 11.10.2024][↩]
7. Diagnostyka, badanie moczu”Potas w DZM”, [online] https://diag.pl/sklep/badania/potas-w-dzm/, [dostęp 11.10.2024][↩]
8. Synevo, badania „Potas wydalanie”, [online] https://www.synevo.pl/potas-wydalanie/, [dostęp 11.10.2024][↩][↩]
9. Chamienia A., Gospodarka potasowa—podstawy teoretyczne i codzienna praktyka lekarska. Choroby Serca i Naczyń”, 2004;1(2):97-107, [online] https://journals.viamedica.pl/choroby_serca_i_naczyn/article/view/12229, [dostęp 11.10.2024][↩]
10. National Institutes of Health, „Potassium. Fact Sheet for Health Professionals”, [online] https://ods.od.nih.gov/factsheets/Potassium-HealthProfessional/, [dostęp 11.10.2024][↩]
11. Szpital Uniwersytecki w Krakowie, „Dieta ubogopotasowa”, [online] https://www.su.krakow.pl/repozytorium-plikow/strefa-pacjenta/zalecenia-po-hospitalizacji/68-ds-10-dieta-ubogopotasowa/file, [dostęp 11.10.2024][↩][↩][↩]