Ostre zapalenie trzustki – postępowanie dietetyczne w chorobie samotrawienia

Aktualizacja: 23 lutego, 2024

Podobno objawia się bólem jednym z najgorszych jakie są możliwe. Nic dziwnego, skoro przebiega z trawieniem własnego organu. Czym jest ostre zapalenie trzustki i jakiej diety wymaga proces rekonwalescencji?

Ostre zapalenie trzustki

Jak nazwa tego wyjątkowo bolesnego schorzenia wskazuje jest to ostry stan zapalny trzustki, który w zależności od postaci, może rozszerzać się także na tkanki i organy pobliskie (wątroba). Przebiega łagodnie lub ciężko. Dwie najczęstsze przyczyny stanowią kamica żółciowa oraz zbyt wysokie spożycie alkoholu. Ma miejsce wówczas niedrożność przewodów wyprowadzających, bądź uszkodzenie komórek pęcherzykowych trzustki. Trzustka jest organem, który łączy funkcję wewnątrzwydzielniczą, sprowadzającą się do produkcji hormonów (m.in. insuliny) regulujących poziom glukozy we krwi z zewnątrzwydzielniczą tj. syntezą i wyprowadzaniem do dwunastnicy enzymów trawiennych, głównie odpowiedzialnych za rozkład białek pokarmowych.

W przypadku ostrego zapalenia owego narządu ma miejsce samotrawienie. Enzymy w prawidłowych warunkach aktywowane dopiero w świetle jelita, zaczynają działać wcześniej, co sprawia, że przedmiotem ich zainteresowania staje się nic innego, jak białka ustrojowe budujące trzustkę i jej okolice. Podstawowym objawem jest niezwykle silny, nagły ból pojawiający się w nadbrzuszu i promieniujący do kręgosłupa. U większości chorych odnotowuje się także nudności, wymioty oraz wzdęcia. Potwierdzić diagnozę mogą wyniki badań biochemicznych. Dochodzi bowiem do znacznego, co najmniej 3-krotnego zwiększenia aktywności enzymów trzustkowych: amylazy lub lipazy obecnych w surowicy krwi i moczu. Schorzenie daje też charakterystyczny obraz w przypadku wykonania USG, tomografii komputerowej czy rezonansu magnetycznego jamy brzusznej. Bez względu na postać choroby, niezbędna jest hospitalizacja.

Postępowanie dietetyczne – drogi inne niż doustne

W pierwszym okresie silnych objawów, by uspokoić trzustkę i nie stymulować jej do pracy, całkowicie rezygnuje się z podawania pokarmów do przewodu pokarmowego. Dodatkowo stosuje się odsysanie soku żołądkowego. Niezwykle ważne jest zadbanie o odpowiednie nawodnienie organizmu. Oczywistym wyborem staje się droga dożylna. Płyny powinno się podawać w objętości 250–300ml/h bądź takiej, która zapewni diurezę na poziomie 0,5 ml/kg masy ciała/h. Ostre zapalenie trzustki przebiega z katastrofalną w skutkach przewagą procesów katabolicznych, gdy ciało wręcz chudnie w oczach. Stąd ważne staje się dostarczenie niezbędnych składników odżywczych. Drogą pozajelitową wlewa się zatem mieszaninę o wartości energetycznej 1900–2400 kcal i następującym składzie: 50% glukoza, 30% emulsja tłuszczowa, 20% aminokwasy.

Wykazano jednak w wielu badaniach, że niezwykle korzystne jest jak najszybsze wprowadzenie żywienia enteralnego (dojelitowego) z umiejscowieniem zgłębnika w jelicie czczym. Takie rozwiązanie zmniejsza ryzyko powikłań narządowych i metabolicznych (hiperglikemia), zakażeń,  podtrzymuje integralność jelitowej błony śluzowej. Wykorzystuje się w tego rodzaju żywieniu tzw. diety przemysłowe peptydowe czy z dodatkiem średniołańcuchowych kwasów tłuszczowych (MCT). Preparaty te charakteryzuje wysoka przyswajalność.

Postępowanie dietetyczne – droga doustna

W przypadku lekkiej postaci OZT podawanie pokarmów drogą doustną można rozpocząć już od 4 doby. Kryteriami klinicznymi, które bierze się pod uwagę jest ustąpienie bólu, wzdęcia, spadek aktywności amylazy i lipazy we krwi i w moczu oraz pojawienie się perystaltyki. Przez 2–3 pierwsze dni dieta ma charakter płynny lub papkowaty. Posiłki mogą mieć objętość maksymalnie 200–300 ml. Niezwykle istotne jest by produkty były lekkostrawne, a składnikiem pokarmowym podlegającym znacznym ograniczeniom jest tłuszcz. Dieta stopniowo przechodzi do normalnej. Trwa to od 3–4 miesięcy w przypadku łagodnego przebiegu choroby, a nawet do 6 miesięcy, gdy stan chorego był ciężki. Ogólny schemat rozszerzania diety prezentuje się następująco:

I miesiąc

• tłuszcz ok. 40g/dzień
• białko ok. 65 g/dzień (w tym 35g białka zwierzęcego)

II miesiąc

• zwiększenie podaży tłuszczu do 50g/dzień
• zwiększenie podaży białka do 70g/dzień (w tym 40 g białka zwierzęcego)

Po ustąpieniu wszelkich niepokojących objawów, przy dobrej tolerancji wcześniej zastosowanej diety wprowadza się dietę pełnowartościową, stopniowo, ostrożnie zwiększając ilość tłuszczu i białka w diecie.    

Posiłki spożywane powinny być regularnie, w ilości 3–4 niezbyt obfitych w ciągu dnia. Zrezygnować należy ze smażenia, tradycyjnego pieczenia i duszenia. Polecane są potrawki, łagodne sosy, pulpety. Wykluczone z diety zostają produkty wysokobłonnikowe takie jak: pieczywo razowe, pełnoziarniste, grube kasze, ciemne makarony, rośliny strączkowe. Warzywa i owoce należy poddawać obróbce termicznej, obierać ze skórki, przecierać, podawać w postaci musów, koktajli, puree, rozcieńczonych soków. Jest to typowa dieta lekkostrawna, z ograniczeniem tłuszczu. Całkowitemu zakazowi podlega spożywanie alkoholu.

Ostre zapalenie trzustki jest schorzeniem poważnym, niemożliwym do zignorowania, wymagającym interdyscyplinarnej opieki lekarskiej. Ważnym aspektem w procesie powrotu do zdrowia jest odpowiednie, rozsądne, stopniowe rozszerzanie diety.

Dowiedz się więcej na temat pankreatyny!