Przewlekłe zapalenie trzustki – objawy, leczenie, dieta

Aktualizacja: 30 grudnia, 2024

Trzustka odpowiada zarówno za właściwe trawienie, jak i utrzymanie równowagi metabolicznej – wytwarza glukagon i insulinę decydujące o prawidłowym stężeniu glukozy we krwi. Przewlekłe zapalenie trzustki (PZT), w przebiegu którego mamy do czynienia z postępującym jej uszkodzeniem, doprowadza do zaburzenia równowagi w organizmie na wielu poziomach. W zależności od etapu choroby inaczej wygląda zarówno leczenie, jak i dieta.

Przewlekłe zapalenie trzustki

Przewlekłe zapalenie trzustki jest postępującą chorobą prowadzącą nieuchronnie do destrukcji miąższu tego narządu. To z kolei w konsekwencji uniemożliwia trzustce właściwe wydzielanie zarówno enzymów trawiennych, jaki i hormonów (w tym insuliny). Wyróżniamy 4 typy PZT:

• przewlekłe wapniejące – charakteryzuje się występowaniem kamieni trzustkowych lub płytek białkowych w przewodach trzustkowych;
• zaporowe – gdzie przewód główny trzustki (przewód Wirsunga – odprowadzający sok trzustkowy z enzymami do dwunastnicy) ulega obkurczeniu;
• zapalne;
• włókniejące.

Nie ma jednoznacznej przyczyny tej choroby. Te, o których wiemy na ten moment można ująć w akronim TIGAR.

T (toksyczno-metaboliczne) – w tym alkohol. Jest on przyczyną nawet do 90% przypadków wapniejącego PT. Alkohol nie jest jedynym czynnikiem wywołującym chorobę, jego działanie potęgują również: palenie tytoniu, dieta bogata w białko oraz tłuszcze. Oprócz alkoholu od wywołania tej postaci choroby może przyczynić się hiperkalcemia (nadmierne stężenie wapnia we krwi) wynikające na przykład z nadczynności przytarczyc.

I – idiopatyczne – o niejasnym pochodzeniu

G – genetyczne, np. mukowiscydoza

A – autoimmunologiczne

R – (recurrent) – nawracające. PZT wynikające z nawracających epizodów ostrego zapalenia trzustki.

Objawy przewlekłego zapalenia trzustki

Objawem towarzyszącym przewlekłemu zapaleniu trzustki jest przede wszystkim ból. Najczęściej w nadbrzuszu, występujący po posiłkach. Może trwać kilka godzin lub nawet kilka dni, ciągle lub nawracająco. Ból może wynikać z kilku przyczyn – wzrostu ciśnienia wewnątrz przewodów wskutek zwężenia głównego przewodu trzustkowego, obniżenia przepływu krwi przez trzustkę, a nawet martwicy.

W późniejszym etapie, kiedy dochodzi już do zaburzeń wydzielania przez trzustkę enzymów trawiennych pojawiają się dolegliwości związane z niemożnością prawidłowego trawienia tłuszczów (niedobór lipazy) – wzdęcia, biegunki tłuszczowe, uczucie pełności. Bardzo często w związku z dokuczliwymi objawami osoby chore ograniczają spożywanie posiłków, a to w niedalekiej perspektywie prowadzi do niedożywienia i utraty masy ciała. Kiedy z kolei trzustka traci swoje możliwości produkcji insuliny – hormonu regulującego stężenie glukozy we krwi – pojawia się nietolerancja glukozy, w dalszym etapie dochodzi do rozwoju cukrzycy.

Leczenie przewlekłego zapalenia trzustki

Niestety nie jest możliwe leczenie przyczyny PZT (wyjątkiem jest PZT o podłożu autoimmunologicznym). W związku z tym leczy się objawy i powikłania tego schorzenia stosując leki uśmierzające ból, enzymy trzustkowe (w zależności od tego na ile wydolna jest trzustka), wyrównując stężenie glukozy we krwi – jeżeli jest zaburzone wydzielanie insuliny. Ponadto osoba cierpiąca na PZT musi wprowadzić kilka zmian w zakresie stylu życia. Przede wszystkim zakazane jest spożywanie alkoholu oraz palenie tytoniu. Dieta również powinna być właściwie dostosowana.

Przewlekłe zapalenie trzustki – dieta

Dieta w PZT powinna być bogatokaloryczna i bogatobiałkowa – ze względu na często występujące niedożywienie (wywołane niemożnością jedzenia z powodu towarzyszącego bólu). Z drugiej strony szczególnie w przypadku PZT ważne jest indywidualne podejście do konstruowania zleceń.

Przede wszystkim ogromne znaczenie ma stopień w jakim trzustka wydziela enzymy trawienne (lipazę) oraz insulinę i glukagon. Konieczne jest ograniczenie podaży tłuszczu. Oprócz ograniczenia jego źródeł w produktach spożywczych należy wybierać te metody obróbki termicznej, które nie wymagają zastosowania dużej jego ilości – np. pieczenie w folii, gotowanie w wodzie lub na parze, duszenie bez obsmażania. W pewnym momencie trwania choroby konieczne jest włączenie lipazy z zewnątrz (np. Kreon). Enzymy trzustkowe zażywa się w trakcie posiłków lub tuż po nich. W związku z przyjmowaniem lipazy należy ograniczyć przyjmowanie błonnika, ponieważ może on zaburzyć ich działanie. W ciągu dnia powinno występować 5–6 posiłków, każdy o podobnej kaloryczności. Kiedy pojawiają się problemy z wydzielaniem hormonów trzustkowych regulujących stężenie glukozy we krwi tj. insuliny i glukagonu, należy kontrolować zawartość cukrów prostych w diecie i zastosować sposób żywienia zalecany w cukrzycy, tj. ograniczać cukry proste w diecie takie jak słodycze, niektóre owoce (te o wysokim IG), wszelkie dosładzane napoje.

Podsumowując, w przebiegu przewlekłego zapalenia trzustki należy zrezygnować z wszelkich tłustych potraw – tłustych mięs i wędlin, serów, tłustych ryb, smażenia. Mimo że są pełne wartościowych pierwiastków ze względu na wysoką zawartość tłuszczu, należy ograniczyć także orzechy, migdały, pestki dyni, nasiona słonecznika. Przeciwwskazane są także warzywa wzdymające jak groch, fasola, ciecierzyca, inne strączkowe oraz  warzywa kapustne. Celem dostarczenia odpowiedniej ilości białka należy wprowadzić 3 porcje produktów mlecznych (niskotłuszczowych) w ciągu dnia, w ramach obiadu spożywać chude mięsa lub chude ryby, jaja (lecz nie smażone i nie gotowane na twardo). Nie zaleca się spożywania gruboziarnistego pieczywa – ze względu na wysoką zawartość błonnika. Najlepsze będą w tym przypadku pieczywo pszenne, kasza manna, kasza jęczmienna.

Czasem konieczna jest suplementacja witaminami rozpuszczalnymi w tłuszczach – A, D, E, K – w przypadku zespołu złego wchłaniania. Jeżeli natomiast nie występują biegunki tłuszczowe przy ograniczeniu spożycia tłuszczu, można skonstruować dietę zbilansowaną opartą na naturalnych produktach.

Przewlekłe zapalenie trzustki wymaga zindywidualizowanego podejścia. Aby zaplanować właściwy sposób odżywiania, należy wziąć pod uwagę przede wszystkim – czy występują biegunki tłuszczowe (świadczące o problemach z wchłanianiem tłuszczu), czy poziom glikemii jest prawidłowy oraz czy masa ciała utrzymuje się na stałym poziomie. Na tej podstawie możemy zaplanować właściwe postępowanie. Zawsze bardzo istotne jest, aby nie eliminować produktów spożywczych bezpodstawnie. Im szerszy asortyment produktów dozwolonych tym łatwiej zaspokoić zapotrzebowanie na cenne składniki odżywcze oraz witaminy i minerały.

Poczytaj także o pankreatynie!