Dieta trzustkowa w ostrym i przewlekłym zapaleniu narządu

Aktualizacja: 18 marca, 2024

Trzustka jest jednym z gruczołów znajdującym się w naszym ciele, często słyszymy o jej zapaleniach, które można podzielić na ostre oraz przewlekłe – dzisiaj, napiszę Wam o niej coś więcej – dowiemy się czym jest trzustka, skąd biorą się jej choroby, a także w jaki sposób można dietą załagodzić lub leczyć jej stany zapalne.

Zapalenie trzustki

Trzustka (łac. pancreas) jest umiejscowiona w górnej części jamy brzusznej, ma wydłużony, lekko spłaszczony kształt z wygiętą środkową częścią do przodu. Podobnie do wątroby ma budowę zrazikową, jej miąższ jest spoisty i miękki. Trzustka zdrowych osób jest koloru szaroróżowego. Często na jej powierzchni osadza się cienka warstwa tkanki tłuszczowej, która sprawia, że powierzchnia organu staje się gładka i błyszcząca, a kolor zmienia się na żółtawy. Trzustka ma dwie zasadnicze funkcje – wytwarza i wydziela enzymy trawienne oraz hormony biorące udział w regulacji glukozy. Organ ten nieustannie wydziela substancje na dwóch poziomach wydzielania:

• Część wewnątrzwydzielnicza:
  • insulina,
  • glukagon,
  • proinsulina,
  • peptyd C,
  • somatostatyna,
  • amylina,
  • polipeptyd trzustkowy.

• Część zewnątrzwydzielnicza:
  • woda,
  • elektrolity,
  • 6–20 białek somatycznych odpowiedzialnych za trawienie białek, tłuszczów i skrobi w jelicie cienkim,
  • sok trzustkowy ( ok. 1,5 litra na dobę).

Istnieje wiele chorób trzustki, jednak najczęściej spotykanymi schorzeniami są:

1. ostre zapalenie trzustki (OZT),
2. przewlekłe zapalenie trzustki (PZT).

Pierwsze z nich przebiega najczęściej z ostrym bólem brzucha, a także ze znaczącym wzrostem stężenia alfa-amylazy w surowicy krwi oraz moczu. Do najczęstszych przyczyn OZT należą spożywanie alkoholu i kamica żółciowa. Również niewłaściwy profil lipidowy krwi (triglicerydy > 500 mg%) może być przyczyną choroby. OZT manifestuje swoje objawy w postaci martwicy, ostrego bólu, obrzęku poniżej klatki piersiowej, a także stanów zapalnych organów znajdujących się w pobliżu trzustki. Częstość występowania OZT wzrasta od lat, ponieważ coraz mniej się ruszamy, nasza waga wzrasta i coraz mniej dbamy o racjonalną dietę nadużywając w między czasie trunków alkoholowych. OZT występuje obecnie u 20–60 osób na 100 000 – częściej w krajach rozwijających się. Istotą choroby jest wewnątrzkomórkowa aktywacja enzymów proteolitycznych w komórkach pęcherzyka trzustkowego. Aktywacja tych enzymów doprowadza do uszkodzenia lub śmierci komórek trzustkowych – organ ulega samostrawieniu.

Przewlekłe zapalenie trzustki jest, jak sama nazwa wskazuje, przewlekłym schorzeniem trzustki o charakterze nienowotworowym.  Istotą choroby jest postępujące zwłóknienie gruczołu, któremu towarzyszy zanik tkanki gruczołowej. Konsekwencje tego procesu wpływają znacząco na gospodarkę węglowodanową organizmu a także upośledzenie czynności zewnątrzwydzielniczej. PZT występuje u ok. 10–12 osób na 100 000. Podobnie jak w OZT liczba chorych wzrasta z roku na rok. Główną przyczyną PZT jest picie alkoholu oraz palenie tytoniu. Z PZT w parze idą bardzo często zaburzenia towarzyszące takie jak: przewlekła niewydolność nerek, nadczynność tarczycy oraz zaburzenia gospodarki lipidowej organizmu.

Dieta trzustkowa

Dieta trzustkowa jest stwierdzeniem niezwykle ogólnym. Istnieją bowiem osobne zalecenia zarówno dla przewlekłego, jak i ostrego zapalenia narządu. W niektórych kwestiach są do siebie podobne, jednak należy je rozgraniczyć.  Istnieje jednak szereg produktów, technik kulinarnych i potraw dozwolonych i zabronionych w chorobach trzustki, oto one:

Zaleca się:

• pieczywo jasne i czerstwe,
• drobne kasze, ryż, drobne makarony,
• chude mleko, twaróg,
• chude ryby,
• wędliny, drób, cielęcinę, wołowinę,
• ziemniaki gotowane, tłuczone, purre,
• warzywa i owoce zawierające witaminę C oraz beta-karoten,
• masło,
• olej rzepakowy i oliwę z oliwek,
• dżem niesłodzony lub o niskiej zawartości cukru.

Wskazane są posiłki:

• gotowane, duszone, bez uprzedniego smażenia, pieczone w folii lub w pergaminie,
• potrawki, pulpety,
• sosy o łagodnym smaku zaprawiane słodką śmietanką z mąką, masłem lub żółtkiem (jeśli nie ma przeciwwskazań).

Nie zaleca się:

• pieczywa razowego o wysokiej zawartości błonnika,
• grubych kasz,
• przekwaszonych przetworów mlecznych,
• jaj (w przypadku kamicy żółciowej – są nawet zabronione),
• tłustego mięsa,
• wędzonych produktów mięsnych i rybnych,
• tłustych ryb,
• mięsa peklowanego,
• śmietany, smalcu, łoju,
• warzyw: cebuli, kapusty, papryki, szczypiorku, rzodkiewki,
• owoców: gruszek, śliwek, czereśni, roślin strączkowych,
• orzechów i pestek,
• czekolady oraz słodyczy zawierających tłuszcz i kakao.

Przeciwwskazane są:

• potrawy smażone, pieczone z dodatkiem tłuszczu,
• sosy na zasmażkach, zabielane tłustymi śmietanami,
• sosy na wywarach mięsnych,
• torty, ciasta z kremem,
• tłuste ciasta.

Dieta – ostre zapalenie trzustki

Dieta w ostrym zapaleniu trzustki polega na stopniowym powrocie do sprawnej pracy gruczołu. Rekonwalescencja po przebytym OZT dzieli się na trzy żywieniowe etapy (I, II, III),  w każdym z nich stopniowo przechodzi się od niskotłuszczowej diety lekkostrawnej do racjonalnego urozmaiconego żywienia.  

Pierwszy etap rekonwalescencji:

• trwa około 30 dni, jest to etap bezpośrednio po OZT – w którym należy bardzo uważać na spożywane posiłki;
• kaloryczność diety na tym etapie nie powinna przekraczać 2000 kcal/dobę;
• posiłki powinny mieć cechy diety lekkostrawnej, zalecane jest od 4–5 małych porcji dziennie,
• udział energii w diecie:
  • 68 %–72 % energii z węglowodanów,
  • do 18 % energii z tłuszczów,
  • do 14% energii z białka.

Drugi etap rekonwalescencji:

• trwa około 30 dni, wprowadza się go bezpośrednio po pierwszym etapie,
• kaloryczność diety powinna wynosić ok. 2200 kcal/dobę,
• zaleca się 5 posiłków niewielkiej wielkości, w regularnych odstępach czasu,
• udział energii w diecie:
  • 66–73% energii z węglowodanów,
  • Do 20% energii z tłuszczów,
  • Do 14 % energii z białka.

W momencie pojawienia się nieprzyjemnych objawów ze strony układu pokarmowego, takich jak wzdęcia, uczucia pełności, przelewania się treści w jamie brzusznej, należy wrócić do etapu pierwszego rekonwalescencji.

Trzeci etap rekonwalescencji:

• chory wraca małymi krokami do diety pełnowartościowej,
• kaloryczność diety powinna wynosić od 2300–2500 kcal,
• stopniowo wprowadza się potrawy grilowane, pieczone i duszone,
• z każdym dniem zwiększa się udział tłuszczu w diecie, do pożądanych 30 % udziału energetycznego.

Dieta – przewlekłe zapalenie trzustki

Dietoterapia PZT jest nieodłącznym i niezwykle ważnym elementem leczenia choroby. Odpowiednio dobrana dieta oraz produkty spożywcze mogą zminimalizować nieprzyjemne objawy zapalne, a także wspomóc pracę wydzielniczą trzustki. Postępowanie dietetyczne w chorobach trzustki musi być indywidualnie dostosowywane do pacjentów, ich potrzeb oraz powinno pokrywać ich zapotrzebowanie na witaminy i składniki mineralne. W zapaleniach trzustki często występują niedobory witamin rozpuszczalnych w tłuszczach – ponieważ „dieta trzustkowa” jest niskotłuszczowa. Ważne jest więc, aby zadbać o odpowiednią suplementację witamin: A, D, E i K.

Dieta u pacjenta z PZT powinna przestrzegać poniższych wytycznych:

• kaloryczność: 2500–3000 kcal/dobę,
• posiłki powinny być niewielkie objętościowo, ale powinno być ich ok. 5–6/dobę,
• rozkład energetyczny składników odżywczych w diecie pacjenta z PZT:
  • 64–66% udziału energii z węglowodanów,
  • do 20% udziału energii z tłuszczów,
  • 14–16% udziału energii z białka.

Choroby trzustki, chociaż uważane za jedne z poważniejszych schorzeń układu pokarmowego nie wykluczają pacjentów z normalnego życia. Owszem, jeśli przez OZT czy też PZT w konsekwencjach pojawia się nowotwór trzustki sytuacja jest odmienna. Warto jednak pamiętać, że można zapobiegać tym chorobom. Odstawić alkohol, zerwać z nałogiem tytoniowym a także ograniczyć ilość NKT w diecie. Nie jest to duża restrykcja dietetyczna, a znacząco zredukuje ryzyko wystąpienia chorób trzustki.

Poczytaj także o pankreatynie!