Wymienniki węglowodanowe w cukrzycy – stosowanie oraz obliczanie

Aktualizacja: 17 czerwca, 2022

Dla osób chorych na cukrzycę, zarówno typu 1 jak i 2, dieta stanowi niezwykle ważny element ich życia, mający wpływ na stan zdrowia oraz samopoczucie. W przypadku tej choroby polecana jest dieta z ograniczeniem łatwoprzyswajalnych węglowodanów. Ważny jest w niej zarówno dobór, jak i ilość produktów. Jednak jeśli nie jest się dietetykiem ciężko jest ustalić poprawny jadłospis, zwłaszcza dla osób, które dopiero dowiedziały się o swojej chorobie i nie mają jeszcze żadnej wiedzy na ten temat. Aby ułatwić poprawne komponowanie diety opracowano wymienniki węglowodanowe.

Cukrzyca a węglowodany przyswajalne

Podstawą diety u osób chorych na cukrzycę jest utrzymanie stałego poziomu glukozy we krwi. Jakie znaczenie w takim razie mają węglowodany przyswajalne? Są one trawione i wchłaniane w jelicie cienkim człowieka i po spożyciu podnoszą poziom glukozy we krwi, są to: glikogen, mono- i disacharydy. Natomiast węglowodany nieprzyswajalne to takie, które nie podnoszą poziomu glukozy, np. błonnik. Ponadto od jakiegoś czasu wiadomo już, co zostało udowodnione licznymi badaniami, że taka sama ilość węglowodanów, pod postacią różnych produktów, może wywołać rożne zmiany stężenia glukozy we krwi. Ze względu na to jak szybko poziom glukozy zwiększa się po spożyciu konkretnego produktu zostały one oznaczone za pomocą indeksu glikemicznego IG. Najlepiej wybierać produkty o niskim indeksie glikemicznym, poniżej 55, ewentualnie te o średnim indeksie między 56 a 69.

Węglowodanów przyswajalnych nie można jednak całkowicie wykluczyć z diety, gdyż są podstawowym i łatwo dostępnym źródłem energii (jest to również jedyne źródło energii niezbędnej do pracy mózgu). Dodatkowo są regulatorami procesów metabolicznych i stanowią materiał do wytwarzania elementów strukturalnych komórek oraz biorą udział w przemianie wodnej i mineralnej organizmu.  

Może cię zainteresować: Dieta niskowęglowodanowa w cukrzycy i PCOS

Wymienniki węglowodanowe w cukrzycy

Dieta w cukrzycy ma na celu m.in. dostarczenie energii oraz niezbędnych składników odżywczych, utrzymać należną masę ciała oraz stały poziom glukozy we krwi, zapobiegać powikłaniom itd. Podczas leczenia gra ona równie istotną rolę jak farmakoterapia. Czasami nawet sama dieta jest w stanie wyrównać cukrzycę. Polskie Towarzystwo Diabetologiczne szacuje, że na cukrzycę w Polsce choruje 2,6 mln ludzi.

Ze względu na to, że jest to tak bardzo powszechne schorzenie, występujące u osób w każdym wieku, zaistniała potrzeba edukowania pacjentów, aby byli w stanie sami poprawnie prowadzić swoją dietę, a jest to kwestia niezwykle ważna zwłaszcza, gdy przyjmuje się leki lub insulinę. Opracowano więc wymienniki węglowodanowe, które w łatwy sposób pozwalają na samodzielne ułożenie diety, bez specjalistycznej wiedzy i posiadania tablic z produktami i ich indeksem glikemicznym.

Wymienniki węglowodanowe – jak stosować?

Aby dobrze korzystać z wymienników, należy poznać ich definicję oraz wszystkie rodzaje. Istnieją trzy typy wymienników:

• wymiennik węglowodanowy (WW)-1 wymiennik węglowodanowy to taka ilość produktu, która dostarcza 10 g węglowodanów przyswajalnych;
• wymiennik białkowy (WBz)-1 wymiennik białkowy to taka ilość produktu, która dostarcza 10 g białka zwierzęcego;
• Wymiennik tłuszczowy (WT)-1 wymiennik tłuszczowy to taka ilość produktu, która dostarcza 10 g tłuszczu dodanego stanowi od 2/3 do 3/4 całego tłuszczu).

Kolejną rzeczą, którą trzeba poznać, by móc zastosować wymienniki to podstawowe założenia dla diety z ograniczeniem łatwo przyswajalnych węglowodanów.

1. Wartość energetyczna uwzględniająca aktywność fizyczną:

• chory leżący 20–25 kcal/n. m. c.
• nie pracujący 25–30 kcal/n. m. c.
• praca lekka 30–35 kcal/n. m. c.
• praca ciężka 35–40 kcal/n. m. c.

2. Uwzględniając masę ciała:

• chorzy z niedowagą 2400–3000 kcal/dobę
• chorzy otyli, mała aktywność fizyczna 1000–1300 kcal/dobę
• chorzy otyli, aktywność umiarkowana 1500–1800 kcal/dobę

2. Białko 15–20% zapotrzebowania energetycznego lub 1-1,5g/kg n. m. c.

3. Tłuszcze 25–35% zapotrzebowania energetycznego

4. Węglowodany przyswajalne 45–50% zapotrzebowania energetycznego, min. 100 g, max 300 g

Obliczanie wymienników węglowodanowych

Aby łatwiej zrozumieć jak korzystać z wymienników podczas planowania diety trzeba podzielić cały proces na kilka etapów. Każdy zostanie omówiony na przykładzie: kobieta, 30 lat, 65 kg, 166 cm wzrostu, praca lekka, cukrzyca typu 2.

1) Obliczyć należną masę ciała według wzoru Broca

Od wzrostu odejmujemy 100, co daje nam należną masę ciała: 166–100= 66 kg. Stąd wynika, że osoba ta ma 1 kg mniej niż należna masa ciała, więc nie ma potrzeby decydować się na ograniczanie kaloryczności diety.

2) Obliczyć wartość energetyczną diety w zależności od aktywności fizycznej

Najpierw musimy określić jaką aktywność fizyczną wykazuje dana osoba i na tej podstawie wybrać odpowiedni przedział wartości. W tym przypadku będzie to 30–35. Decydujemy się na konkretną wartość, z racji niewielkiej aktywności może być to 30. Teraz mnożymy 30 razy należną masę ciała. 30·66= 1980 kcal. Wartość tą zaokrąglamy do 2000 kcal.

3) Obliczyć ilość białek, tłuszczów i węglowodanów przyswajalnych

Mając już policzoną kaloryczność można przejść do wyliczenia ilości wymienników. Przyjmujemy rozkład procentowy w następujący sposób (dla każdego powinien być jednak ustalony indywidualnie):

• białko powinno stanowić 20%, czyli 400 kcal
• tłuszcz 30%, czyli 600 kcal
• węglowodany przyswajalne 50%, czyli 1000 kcal

Aby policzyć ile to gramów należy podzielić otrzymane wyniki kolejno przez 4, 9 i 4, ponieważ 4 g białka = 1 kcal, 9 g tłuszczu = 1 kcal i 4 g węglowodanów = 1 kcal. Tak więc otrzymujemy 100 g białka, 70 g tłuszczu (wyniki zaokrąglamy) i 250 g węglowodanów.

4) Ustalić liczbę wymienników węglowodanowych, białkowych i tłuszczowych

Następnie należy policzyć ilość wymienników na podstawie wcześniej wyliczonych wartości. Wyszło nam, że białko powinno pojawić się w naszej diecie w ilości 100 g, jest to zarówno białko zwierzęce, jak i roślinne, których stosunek powinien wynosić 1:1, stąd dzielimy 100 g przez 2 i otrzymujemy 50 g białka zwierzęcego. Znając definicję wymiennika białkowego wiemy, że 1 WBz to 10 g białka zwierzęcego, więc 50 g:10 g = 5 wymienników białkowych.

70 g tłuszczu należy pomnożyć razy 2/3 i wtedy policzymy ilość tłuszczu dodanego, w zaokrągleniu wychodzi 50 g, które dzielimy przez 10 g i otrzymujemy 10 wymienników tłuszczowych.

Wymienniki węglowodanowe są najprostsze do ustalenia, gdyż wystarczy podzielić 250 przez 10 i otrzymujemy 25 wymienników węglowodanowych.

5) Rozłożyć wymienniki na posiłki.

Wystarczy teraz na podstawie rozkładu procentowego dopasować wymienniki do konkretnych posiłków. Należy jednak pamiętać, że do dyspozycji mamy tylko tyle wymienników ile wyliczyliśmy wcześniej.

*Warzywa zawierające w 100 g od 3–5% węglowodanów przyswajalnych można przyjmować w zasadzie bez ograniczeń. Nie należy oczywiście przesadzać z ich ilością.

6) Zaplanować jadłospis na podstawie wyliczonych wymienników

Ostatnim etapem będzie zaplanowanie jadłospisu używając wymienników. Do tego potrzebne są nam tabele wymienników, możemy je znaleźć zarówno w książkach, np. „Dietetyka. Żywienie zdrowego i chorego człowieka” oraz w internecie. Produkty podzielone są na wymienniki, każdy produkt przeliczony jest na jeden wymiennik. Mając już wyliczoną ilość wymienników przypisaną do poszczególnych posiłków układamy jadłospis, np.:

I Śniadanie

Chleb graham (100 g= 4 WW) z masłem (12 g = 1WT), polędwicą sopocką (50 g = 1WW) i papryką (100 g = 0,5WW)

Sok grejpfrutowy (250 g = 2,5WW)

Przeczytaj też:

• Dieta cukrzycowa – produkty zalecane i zakazane
• Wymienniki węglowodanowe w cukrzycy – stosowanie oraz obliczanie
• Cukrzyca typu 1, typu 2, ciążowa oraz u dzieci – w każdym przypadku objawia się inaczej…
• Indeks glikemiczny – produkty o wysokim i niskim IG. Dla kogo jest dieta glikemiczna?

Życie z cukrzycą nie jest proste, trzeba jednak jak najwcześniej nauczyć się z nią funkcjonować, co przede wszystkim opiera się na nabyciu nowych nawyków żywieniowych. Dla osób, których nie przekonują wymienniki węglowodanowe istnieje jeszcze jedna alternatywa, również opierająca się na wymiennikach dietetycznych wg. J. Tatonia. Warto więc poszerzać swoją wiedzę w tym zakresie i szukać różnych możliwości oraz udogodnień.