Cukrzyca typu 1, typu 2 oraz ciążowa – powikłania mogą być naprawdę groźne!

Aktualizacja: 26 maja, 2020

Cukrzyca nierozpoznawalna przez wiele lat może doprowadzić do powstania przewlekłych powikłań, o których w dużej części nie mamy pojęcia. Skutkuje złym funkcjonowaniem organizmu, natomiast właściwie kontrolowana przez lekarza i pacjenta daje dużą szansę na niedopuszczenie do przewlekłych powikłań.

Powikłania cukrzycy

Prawdopodobieństwo powstania powikłań jest zależne przede wszystkim od kontroli metabolicznej cukrzycy. Osoby, które mają wyrównaną cukrzycę, mogą być spokojniejsze, bo ryzyko ich wystąpienia jest znacznie mniejsze. Wśród powikłań wyróżniamy przewlekłe (neuropatię cukrzycową: mononeuropatię, polineuropatię, neuropatię autonomiczną oraz zaburzenia złożone np. zespół stopy cukrzycowej) i ostre – zagrażające bezpośrednio życiu (śpiączka cukrzycowa: ketonowa, hiperglikemiczna, mleczanowa; śpiączka hipoglikemiczna). Czynnikiem prowadzącym do przewlekłych powikłań jest uszkodzenie naczyń krwionośnych: mikroangiopatia, która dotyczy drobnych naczyń i naczyń włosowatych, a także makroangiopatia mogąca doprowadzić do miażdżycy naczyń o średniej i dużej średnicy.

Mikroangiopatia prowadzi m.in. do uszkodzenia narządu wzroku, nerek, włókien nerwowych, choroby niedokrwiennej serca oraz zawału mięśnia sercowego, zespołu stopy cukrzycowej czy udaru mózgu. Zaburzenia wzroku, a konkretnie naczyń siatkówki – retinopatia cukrzycowa, zaćma, zmiany w obrębie naczyniówki. Niestety może doprowadzić również do ślepoty. Nefropatia cukrzycowa, czyli uszkodzenie funkcji nerek prowadzi do ich niewydolności i doprowadza do leczenia dializami bądź nawet do przeszczepu. Uszkodzenie włókien nerwowych można podzielić na dwa schorzenia: neuropatie, czyli polineuropatię cukrzycową mającą charakter „rękawiczkowy” i „skarpetkowy”, objawiający się zaburzeniami czucia, uczuciem drętwienia, bólem bądź parzeniem dłoni oraz stóp i cukrzycową neuropatię autonomiczną układu nerwowego, której objawy uzależnione są od lokalizacji zmian, natomiast mogą obejmować m.in.: zaburzenia pracy serca, nieprawidłowości ciśnienia tętniczego, zaburzenia pracy układu pokarmowego objawiające się głównie biegunkami, nieprawidłowości w oddawaniu moczu czy impotencja.

Makroangiopatia z kolei może skutkować chorobami układu sercowo-naczyniowego stanowiące nawet w 80% przyczynę śmierci osób zaliczających się do tej grupy. Najpowszechniejszymi powikłaniami naczyniowymi u diabetyków są choroba niedokrwienna serca i zawał mięśnia sercowego, udar mózgu czy zespół stopy cukrzycowej – czyli zaburzenia ukrwienia i unerwienia stopy, które mogą doprowadzić do owrzodzeń oraz deformacji stopy. Niestety bywa także, iż zaburzenie to jest na tyle rozległe, że prowadzi do martwicy, a dalej do amputacji jej części. U cukrzyków możemy także zaobserwować spadek odporności bądź zmiany metaboliczne, gdzie charakterystyczną jest nabyta hiperlipidemia.

Kwasicę mleczanowa jest dość rzadkim powikłaniem cukrzycy i zazwyczaj dotyka osób w podeszłym wieku.

Oprócz przewlekłych powikłań także wyróżnić ich ostrą odmianę, w której najbardziej niebezpiecznym jest kwasica ketonowa. Niedobór insuliny prowadzi do rozkładu tłuszczów i towarzyszącemu powstawaniu ciał ketonowych przechodzących do krwi i moczu diabetyka. Kwasica ketonowa objawia się odwodnieniem, bólem brzucha, sennością czy głębokim i szybkim oddechem tzw. oddechem Kussmaula charakteryzującym się zapachem acetonu. Może ona doprowadzić do wstrząsu, a nawet śpiączki, natomiast szybka interwencja lekarza może zapewnić całkowite wyleczenie. Kwasica ketonowa jest charakterystyczna dla chorych na cukrzycę typu 1, którzy doprowadzili do całkowitego braku insuliny.

Obok kwasicy ketonowej wyróżniamy również kwasicę mleczanową, występującą dość rzadko i zazwyczaj dotykającą osób w podeszłym wieku. Wywołują ją m.in.: infekcje, nagłe zaburzenia w funkcjonowaniu układu krążenia, układu pokarmowego, niewydolność oddechowa, niewydolność wątroby lub leki np. pochodne biguanidów. Rokowanie dość często jest bardzo poważne i niestety zazwyczaj nie udaje się uratować pacjenta. Chorzy na cukrzycę mają wzmożoną podatności na choroby. Rozpoznano u nich występowanie większego ryzyka zgonów na zapalenie płuc i grypę.

Wymienić można również śpiączkę hiperglikemiczną (hipermolalną, osmotyczną), która powoduje utratę przytomności w wyniku podwyższonej hiperglikemii, ale bez towarzyszącej jej kwasicy ketonowej. Najczęściej spotkamy ją u osób starszych chorujących na cukrzycę, a jej przyczyny należy szukać w infekcjach, zawałach serca czy udarach mózgu. Pierwszymi objawami są osłabienie, nasilenie pragnienia i zwiększenie ilości oddawanego moczu. W następnej kolejności często towarzyszy niewydolność układu krążenia, nerek i zaburzenia w obrębie centralnego układu nerwowego przybierając postać śpiączki. Jest stanem bezpośredniego zagrożenia życia, natomiast rokowanie jest poważniejsze niż w śpiączce ketonowej.

Ostrym powikłaniem jest także hipoglikemia, która pojawia się u chorych, leczących się insuliną bądź środkami doustnymi mającymi na celu zwiększenie wydzielania insuliny. Zazwyczaj ujawnia się po zażyciu złej dawki leku, niestrawieniu posiłku z lekami, które były przyjmowane bądź nieprzyjmowaniu posiłku w ogóle lub po wysiłku fizycznym, po którym nie został wyrównany poziom glukozy we krwi. Zbyt niskie stężenie glukozy może powodować poty, niepokój, pobudzenie, dreszcze czy głód, lecz może powodować również utratę przytomności, śpiączkę bądź drgawki, w przypadku których niezbędna jest hospitalizacja. Chorzy na cukrzycę są w stanie wcześnie rozpoznać objawy hipoglikemii, a w rezultacie mogą skutecznie jej zapobiegać, jedząc lub pijąc równoważnik co najmniej 10 – 20 g glukozy w postaci cukru, cukierków lub napoju słodzonego. Natomiast w przypadku kiedy chory nie jest w stanie przyjąć glukozy, należy domięśniowo podać glukagon, który zazwyczaj jest w podręcznym zestawie chorego. Glukagon powoduje uwolnienie glukozy z zapasów glikogenu znajdującego się w wątrobie, natomiast metoda ta okazuje się nieefektywna w przypadku, gdy glikogen został już wcześniej zużyty choćby przy wcześniejszym zastosowaniu glukagonu.

Cukrzyca typu 1 – powikłania

Cukrzyca typu 1 stanowi ok. 10% chorych na cukrzycę i najczęściej pojawia się między 10 a 14 rokiem życia i dotyczy w większości dzieci i osób młodych. Jest ona wywołana prawie kompletnym rozpadem przez przeciwciała komórek ß trzustki produkujących insulinę.

Jednym z narządów będących najbardziej narażonych na poważne zmiany są nerki. Ich zadaniem jest umożliwienie wydalania szkodliwych produktów przemiany materii wraz z moczem, który powstaje z przesączenia krwi przez specyficzny filtr w postaci kłębuszków nerkowych. Wydolność kłębuszków jest nadrzędnie ważna, ponieważ jeśli nie są one szczelne, nasz organizm stopniowo traci wraz z moczem białka, a nawet krwinki. Cukrzyca u chorego prowadzi do powolnego, ale jednak uszkodzenia tego filtra. Pierwszym niepokojącym sygnałem jest pojawienie się albumin (czyli małych białek krwi) w moczu, która może prowadzić do niewydolności nerek. W efekcie nerki mogą nie być zdolne do wytwarzania moczu, a przy tym wytwarzania szkodliwych substancji, dlatego ważnym jest wdrożenie w odpowiednim czasie odpowiedniego leczenia, ponieważ w przeciwnym wypadku konieczne będą dializy, a nawet przeszczep nerek.

Innym newralgicznym narządem jest gałka oczna, a konkretniej siatkówka, będąca bardzo wrażliwa na utrzymanie odpowiedniego poziomu cukru. W przypadku kiedy naczynia te zostaną zajęte, prowadzi to do śmierci komórek odpowiadających za dobre widzenie szczególnie z obszaru plamki żółtej. Powoduje to stopniową utratę ostrości widzenia oraz ubytki w polu widzenia. Kiedy chory zauważy pierwsze zmiany, mogą mieć one już dość zaawansowany etap, dlatego ważne jest badanie dna oka.

Zaburzenia przemiany materii mogą prowadzić do dużych zmian miażdżycowych w naczyniach tętniczych. Miażdżyca to nic innego jak odkładanie się cholesterolu oraz innych substancji w ścianach tętnic, które przez to zwężają światło naczyń, utrudniając tym samym przepływ krwi. Najpoważniejsze zagrożenie obejmuje tętnice odżywiające serce, ponieważ gdy kawałek takiej masy oderwie się od ściany naczynia, a następnie zatka tętnicę, doprowadza do zawału mięśnia sercowego.

Cukrzyca typu 2 – powikłania

Cukrzyca typu 2 przyjmując postać choroby przewlekłej, obejmuje aż 90% osób chorych na cukrzycę. Jest to choroba osób dorosłych. Niestety często skutkuje zmniejszeniem oczekiwanej długości życia nawet o 10 lat, a wszystko to spowodowane jest szeregiem powikłań, jakie niesie za sobą cukrzyca. Choroby układu krążenia włączając w to chorobę niedokrwienną serca czy udar mózgu występują 2 – 4 razy częściej niż u zdrowej osoby. Dodatkowo prawdopodobieństwo amputacji kończyn dolnych czy zwiększona częstość hospitalizacji pojawia się 20 razy częściej.

Choroba niedokrwienna serca jest następstwem przewlekłego stanu złego zaopatrzenia komórek mięśnia sercowego w tlen czy substancje odżywcze. Niezachowanie równowagi między zapotrzebowaniem a możliwością ich dostarczenia grozi niewydolnością wieńcową. Niestety w ostateczności prowadzi do dusznicy bolesnej czy zawału serca. Choroba niedokrwienna serca jest najczęstszą przyczyną śmierci w większej części krajów zachodnich, a jej najczęstszą przyczyną jest właśnie miażdżyca tętnic wieńcowych.

Ostrym powikłaniem cukrzycy jest hipoglikemia, która pojawia się u chorych, leczących się insuliną bądź środkami doustnymi zwiększającymi jej wydzielanie.

Cukrzyca typu 2 jest także przyczyną ślepoty. Ślepota jest całkowitym lub częściowym zaburzeniem wzroku, mająca swój początek m.in. u chorych na cukrzycę. Leczenie jej zazwyczaj kończy się operacją, lecz niektóre jej odmiany mają charakter nieodwracalny choćby na skutek nieleczenia. Niewydolność nerek z kolei może prowadzić do przeszczepu nerek.

Cukrzycę typu 2 często identyfikuje się ze zwiększonym ryzykiem zaburzeń funkcji poznawczych czy demencji spowodowanych przez procesy chorobowe np. choroba Alzheimera czy otępienie wielozawałowe.

Wyjątkowo rzadko można zdiagnozować nieketonowy stan hiperosmolarny czy kwasicę hipersomatyczną. Wyższe stężenie glukozy we krwi jest przyczyną osmotycznej straty wody z komórek, a w konsekwencji może prowadzić do wydalania glukozy wraz z moczem. W przypadku kiedy braki płynów nie są uzupełniane, może doprowadzić do skrajnego odwodnienia oraz braku równowagi elektrolitowej. Proces zaburzeń świadomości może doprowadzi do śpiączki. Śmiertelność sięga nawet 40% w przypadku, gdy we krwi chorego stwierdzi się bardzo wysokie stężenie glukozy bez rozwoju kwasicy ketonowej.

Cukrzyca ciążowa – powikłania

Cukrzyca ciążowa niesie za sobą zarówno zagrożenie dla mamy, jak i dla dziecka. Zacznijmy od wpływu na dziecko. Cukrzyca pojawia się zazwyczaj pod koniec drugiego trymestru ciąży, a do tej chwili nie jest zagrożeniem dla maluszka i na jego rozwój. Najczęstszym powikłaniem jest duża waga urodzeniowa, która przekracza 4000 gramów. Odpowiada za to wysoki poziom insuliny i hormonu insuliny, w przypadku gdy poziom insuliny musi być wyrównywany lekami. Kiedy mama jest chora na cukrzycę, w łożysku dochodzi do łatwego transportu aminokwasów i zwiększenia podaży kwasów tłuszczowych. Wszystko to prowadzi do zwiększonych możliwości magazynowania u dziecka. Duża masa urodzeniowa już na starcie naraża maluszka na szereg komplikacji. Naturalny poród nie wchodzi w grę, ponieważ istnieje prawdopodobieństwo wystąpienia dystocji barkowej, która może doprowadzić do niedotlenienia okołoporodowego czy urazu. Kolejną niebezpieczną konsekwencją może być obumarcie płodu. Cukrzyca może także przyczynić się do problemów zdrowotnych dziecka w czasie dorastania m.in.: niedojrzałość układu oddechowego w okresie noworodkowym, hipoglikemia, hipokalcemia czy otyłość i zaburzenia metaboliczne w okresie dojrzewania.

Mama z cukrzycą ciążową musi pamiętać na wstępie, że po porodzie cukrzyca może zostawić po sobie ślady, np. w postaci cukrzycy typu 2, która pozostanie już do końca życia. Jednak nie jest to jedyny wyrok, ponieważ cukrzyca ciążowa powoduje jedynie wzrost prawdopodobieństwa zachorowania. Estetycznym aspektem będzie przyczynienie się do trudności zrzucenia zbędnych kilogramów po porodzie. Inną konsekwencją mogą być zaburzenia związane z nadciśnieniem tętniczym czy nawracającym zakażeniem dróg moczowo – płciowych. Z tych powodów kobieta może być podana porodowi urazowemu lub cesarskiemu cięciu.

Mimo iż cukrzyca jest chorobą nieuleczalną, istnieją metody umożliwiające życie z nią. Dzięki właściwemu utrzymaniu wartości glikemii można przeżyć wiele lat bez wystąpienia późnych powikłań. Należy pamiętać o badaniach kontrolnych, by w odpowiednim czasie zacząć leczenie. Pamiętajmy, że sumienne stosowanie się do zaleceń lekarza pozwala na spokojne życie oraz wykonywanie swoich obowiązków.