Cukrzyca u dzieci – przyczyny, objawy. Jak dostosować dietę dziecka z cukrzycą?

Aktualizacja: 11 kwietnia, 2024

Czy wiesz, skąd bierze się cukrzyca u dzieci? Na czym polega terapia i jak wspierać dziecko z cukrzycą? Koniecznie przeczytaj o tym w nowym artykule.

Cukrzyca to choroba przewlekła, wymagająca złożonej terapii i stałej kontroli. Życie z tą chorobą jest trudne, szczególnie w czasie bezpośrednio po diagnozie. Można jednak cieszyć się życiem pomimo cukrzycy. Terapia często wymaga współpracy ze strony całej rodziny i obejmuje wiele sfer życia, także emocjonalną. Nieodzownym jej elementem jest również odpowiednie żywienie dziecka z cukrzycą. 

Cukrzyca u dzieci 

Cukrzycę uważa się za jedną z najczęściej występujących chorób przewlekłych wieku rozwojowego. U dzieci najczęściej mamy do czynienia z cukrzycą typu 1, jednak coraz więcej młodych osób zapada na drugi typ cukrzycy, który nie tak dawno kojarzył się z wiekiem średnim czy wręcz podeszłym.

U dzieci cukrzyca jest szczególnie groźna, gdyż epizody zarówno niedocukrzenia, jak i hiperglikemii mogą poważnie zaburzyć rozwój układu nerwowego. Może to wpłynąć na obniżenie funkcji poznawczych, gorsze zapamiętywanie i deficyty uwagi u dzieci ze źle wyrównaną cukrzycą. 

Objawy cukrzycy u dzieci 

Najczęstszymi objawami cukrzycy są:

• zmęczenie,
• problemy z koncentracją,
• wielomocz (również moczenie nocne),
• częste pragnienie,
• zmiany zachowania,
• częste zakażenia układu moczowego.

Dzieci cierpiące na cukrzycę typu 1 często chudną bez wyraźnej przyczyny, co może być również związane z niedostatecznym wzrostem. 

Cukrzyca u dziecka – przyczyny

Cukrzyca wykrywana u dzieci najczęściej jest cukrzycą typu 1 – potocznie zwaną „młodzieńczą”. Przyczyną choroby jest niszczenie komórek β-trzustki przez własny system odpornościowy organizmu. Następstwem tego procesu jest niewystarczająca produkcja insuliny, bez której glukoza nie może dostać się do większości komórek ciała. Z czasem, trzustka produkuje coraz mniej hormonu, a organizm coraz gorzej radzi sobie z gospodarką węglowodanową. 

Dużą rolę odgrywają w tym przypadku czynniki genetyczne. Cukrzyca typu 1 często współistnieje z innymi chorobami o podłożu autoimmunologicznym, na przykład chorobą Hashimoto. 

Dzieci coraz częściej zapadają też na cukrzycę typu 2, która jeszcze niedawno była silnie kojarzona z otyłymi osobami dorosłymi. W tym przypadku chorobę często poprzedza insulinooporność, czyli stan, w którym komórki organizmu słabiej reagują na pojawienie się tego hormonu. W wyniku tego zaburzenia, wchłanianie glukozy z krwi jest nieefektywne, a komórki β-trzustki, zmuszone do większej pracy powoli  się wyczerpują i z czasem  tracą możliwość produkowania insuliny. 

Cukrzyca u dzieci – leczenie 

W przypadku dzieci głównym celem leczenia cukrzycy jest zapewnienie im prawidłowego wzrostu i rozwoju, przy jednoczesnym utrzymaniu prawidłowych poziomów glukozy we krwi.

W przypadku cukrzycy typu I, należy podawać dziecku insulinę, ponieważ jego organizm nie jest w stanie sam jej wyprodukować. Dawkę insuliny ustala lekarz w oparciu o masę ciała i wiek dziecka. Podaje się ją za pomocą zastrzyków lub osobistej pompy insulinowej (OPI).  Aby było wiadomo, ile insuliny należy podać do posiłku, oblicza się ilość wymienników węglowodanowych lub, w przypadku dzieci korzystających z OPI, wymienników białkowo-tłuszczowych. 

Pompa to rozwiązanie, które znacznie poprawia komfort życia małego pacjenta. Urządzenie najlepiej odwzorowuje rzeczywistą pracę trzustki i ogranicza liczbę wkłuć. Niestety jest ono drogie i nie przysługuje każdemu diabetykowi. Niektórzy mogą jednak ubiegać się o refundację pompy insulinowej. Do tej grupy należą dzieci z cukrzycą typu 1 oraz osoby do 26. roku życia. Niestety OPI nie zawsze przekłada się na lepszą kontrolę glikemii, ponieważ tutaj duże znaczenie ma zdyscyplinowanie pacjenta w kwestii przyjmowanych posiłków.

Osobom po 26. roku życia przysługuje tylko częściowa refundacja na zestawy infuzyjne. Samą pompę pacjent musi kupić sam, a jest to kosztowny sprzęt. Cena osobistej pompy insulinowej może wynosić od 4 do nawet 18 tysięcy złotych. Koszt urządzenia zależy głównie od stopnia jego zaawansowania. Najdroższe są modele umożliwiające stałe monitorowanie glikemii. Pompy, które jedynie wstrzykują hormon w odpowiedniej dawce należą do najtańszych modeli. Jedna pompa służy zazwyczaj do 8 lat. 

Ważna jest również edukacja żywieniowa dziecka z cukrzycą oraz jego najbliższej rodziny.  Dobrze dobrana dieta i trzymanie się zaleceń dietetycznych pozwala niekiedy na zmniejszenie dawek insuliny i uniknięcie odległych powikłań choroby. Jednakże zbyt drastyczne ograniczenia żywieniowe nakładane na dziecko mogą źle wpływać na jego komfort psychiczny i nasilać poczucie stygmatyzacji wśród rówieśników. 

Sfera emocjonalna dziecka z cukrzycą jest bardzo delikatna. Wiele dzieci cierpiących na tę chorobę ma obniżone poczucie własnej wartości, przytłacza je praca, jakiej muszą się podjąć, jak również ryzyko powikłań cukrzycy. U wielu dzieci nadopiekuńczość rodziców sprawia, że nie potrafią one w pełni zaakceptować swojej sytuacji, jak również nie uczą się zaradności. 

Bardzo duży wpływ na podejście do swojej choroby ma sama osobowość dziecka. Pacjenci z wyrównaną glikemią częściej prezentują dojrzałość emocjonalną, zdyscyplinowanie i zorganizowanie, niż ich rówieśnicy z nieprawidłowymi wynikami. Pomocą dla chorego dziecka oraz jego rodziców może być konsultacja z psychologiem. 

Poziom cukru we krwi dzieci chorych na cukrzycę należy stale monitorować za pomocą pomiarów z krwi. W domu należy mierzyć cukier kilka razy dziennie (na czczo przed posiłkami oraz 2 godziny po rozpoczęciu posiłków) za pomocą glukometru i co jakiś czas u lekarza. Najlepszym wskaźnikiem wyrównania glikemii jest poziom hemoglobiny glikowanej, której wartości powinny być bliskie 6,5%. Należy również regularnie dokonywać pomiarów masy i wysokości ciała dziecka, aby sprawdzić, czy choroba nie zaburza jego rozwoju.

Cukrzyca u dzieci – dieta 

Dieta odgrywa kluczową rolę w leczeniu cukrzycy zarówno u dorosłych, jak i u dzieci. Dobrze zbilansowany jadłospis i praktyczne zalecenia pozwalają zapanować nad poziomami glukozy we krwi, a to jest bardzo potrzebne, aby młody organizm dziecka rozwijał się prawidłowo. W kwestii żywienia warto zwrócić się do doświadczonego dietetyka. Również dietetyk powinien przeprowadzać edukację żywieniową pacjenta i jego rodziców. 

W diecie osoby chorej na cukrzycę podstawą powinny być produkty o niskim indeksie glikemicznym (>55). Są to produkty, które zawierają niewielką ilość cukrów, za to są bogate w węglowodany złożone, błonnik pokarmowy, tłuszcz lub białko. Przykłady takich produktów to nasiona roślin strączkowych, pełnoziarniste pieczywo, kasze, makarony i większość warzyw. Produkty o średnim indeksie glikemicznym można włączać do diety co jakiś czas, jednak nie powinny one przeważać w codziennym jadłospisie. Natomiast unikać należy produktów z wysokim indeksem glikemicznym, czyli przekraczającym 70. Do tej grupy należy cukier, miód, ciastka, cukierki, soki owocowe itp. 

Zerowy indeks glikemiczny mają tłuszcze, jaja, ryby i mięso, bowiem nie zawierają one węglowodanów.

Indeks glikemiczny produktów i potraw można modyfikować. Pieczenie, gotowanie i rozdrabnianie produktów będzie zwiększało indeks glikemiczny. Natomiast, żeby go obniżyć, wystarczy dodatek białka, tłuszcz lub błonnik pokarmowy. Dieta o niskim indeksie glikemicznym pozwala na używanie mniejszych dawek insuliny oraz ułatwia utrzymanie wyrównanej glikemii. 

Tłuszcze i mięso podawane małemu diabetykowi powinny być dobrej jakości. Oznacza to, że w jego diecie nie powinny dominować potrawy smażone, czerwone mięso, bądź nasycone kwasy tłuszczowe. Lepiej postawić na zdrowe oleje roślinne (oliwa z oliwek, olej rzepakowy), drób oraz ryby morskie.

W każdym posiłku dziecko powinno mieć wyliczoną ilość wymienników węglowodanowych, a jeśli korzysta z OPI, również wymienniki białkowo-tłuszczowe. Dzięki temu będzie wiedziało, ile insuliny powinno sobie podać. Wymienniki powinny być równo rozłożone na poszczególne posiłki.

1 wymiennik węglowodanowy to 10 gramów węglowodanów przyswajalnych w produkcie. Przykładowo: jeśli w kawałku chleba o masie 30 g znajduje się 20 g węglowodanów łatwo przyswajalnych, to oznacza, że w tym kawałku znajdują się 2 wymienniki węglowodanowe. 

1 wymiennik białkowo tłuszczowy to 100 kcal pochodzących z tłuszczu oraz białka. Przykładowo: W potrawie znajduje się 15 g białka i 5 g tłuszczu. 

Kalorie z białka: 15 x 4 = 60 kcal

Kalorie z tłuszczu: 5 x 9 = 45 kcal 

45 + 80 = 105 kcal

W danej potrawie mamy łącznie 105 kilokalorii pochodzących z białka i tłuszczu, zatem jest to 1 WBT.

Jadłospis dla dziecka z cukrzycą

Przykładowy jadłospis na 1600 kcal, dla dziecka w wieku szkolnym