Tlenek azotu – wpływ na organizm, trening, źródła i suplementacja

Aktualizacja: 20 maja, 2024

Tlenek azotu to związek, który jest powszechnie wykorzystywany zarówno w sporcie, jak i w profilaktyce chorób sercowo-naczyniowych. Substancja ta cieszy się dużym zainteresowaniem wśród sportowców i osób aktywnych fizycznie. Dowiedzmy się zatem jaką funkcję pełni tlenek azotu w naszym organizmie.

Tlenek azotu

Tlenek azotu to aktywny biologicznie związek chemiczny, który spełnia wiele niezwykle ważnych funkcji fizjologicznych. Z uwagi na nieduże rozmiary cząsteczki i lipofilowość, tlenek azotu swobodnie przedostaje się przez błony komórkowe (błony biologiczne) bez pośrednictwa układów transportujących. Omawiana substancja pełni następujące role:

• przyczynia się do rozluźnienia mięśni gładkich znajdujących się w naczyniach krwionośnych, w rezultacie obniża ciśnienie tętnicze;
• hamuje zlepianie się (agregację) płytek krwi, zmniejszając jej krzepliwość;
• pod wpływem tlenku azotu dochodzi do powstania nowych cienkościennych naczyń krwionośnych (proces ten nazywany jest angiogenezą);
• odgrywa rolę neuromodulatora w ośrodkowym układzie nerwowym (wpływając m.in.na pamięć);
• uaktywnia miejscowy przepływ krwi (bierze udział w procesie powstawania erekcji);
• korzystnie wpływa na wychwyt glukozy przez komórki mięśniowe;
• stymuluje wzrost nowych mitochondriów przez co znacznie podnosi zdolności wysiłkowe;
• powoduje zmniejszenie kosztu energetycznego wysiłku oraz zwiększa pojemność tlenową, co podnosi wydolność organizmu.

Tlenek azotu – działanie

Tlenek azotu wytwarzany jest w organizmie ludzkim z argininy w procesie utleniania przez enzym – syntazę tlenku. Wobec tego często sugeruje się stosowanie omawianego aminokwasu w celu nasilenia produkcji NO. Faktem jest, że skuteczność suplementacji argininą jest istotnie niższa w porównaniu do azotanów zawartych w pożywieniu jak np: sok z buraków. Ze względu na słabą biodostępność tego aminokwasu, wprowadzane są nowe formy argininy m.in AAKG. Warto tutaj nadmienić, iż wzrost produkcji tlenku azotu może również nastąpić po spożyciu cytruliny lub ornityny, związków które w organizmie są zamieniane w argininę. Niemniej jednak nie tylko arginina wpływa na zwiększenie produkcji NO. Spożywanie nieorganicznych azotanów, które notabene zawarte są w produktach żywnościowych, w sposób skuteczny może przyczynić się do wzrostu produkcji tlenku azotu. Nieorganiczne azotany za pośrednictwem bakterii mieszczących się w jamie ustnej, przekształcane są do azotanów. W kwaśnym środowisku część azotanów zostaje substytuowana do tlenku azotu (NO), natomiast pozostała część przedostaje się do niższych odcinków przewodu pokarmowego, gdzie przenika do krwi. Enzymy w naszym ustroju jak i również poszczególne białka (cytoglobina, deoksyhemoglobina, anhydraza węglanowa, neuroglobina) przemieniają azotyny do tlenku azotu, szczególnie w przypadku niskiej dostępności tlenu. W praktyce oznacza to, że wysiłek fizyczny, zwłaszcza o wysokiej intensywności, może efektywnie nasilić produkcję tlenku azotu w organizmie. To dobra wiadomość przede wszystkim dla sportowców uprawiających dyscypliny szybkościowo-siłowe, a także dla osób trenujących rekreacyjnie.

Tlenek azotu w pożywieniu

Substraty do syntezy tlenku azotu (NO) mogą stanowić przede wszystkim warzywa liściaste, a także bulwiaste, które charakteryzują się dużą ilością azotanów. Wytwarzanie tlenku azotu można efektywnie stymulować za pomocą takich warzyw jak:

• rukola –  4,474 mg/kg
• koper – 2,936 mg/kg
• roszponka – 2,572 mg/kg
• szpinak – 2,137 mg/kg
• sałata masłowa – 1,900 mg/kg
• rzodkiewka – 1,868 mg/kg
• boćwina – 1,597 mg / kg
• burak –  1,459 mg/kg
• kapusta pekińska – 1,388 mg/kg

Na podstawie dostępnych badań naukowych można stwierdzić, iż zalecana dawka (skuteczna) wynosi około 6,4–12,8 mg/kg. Wobec tego, spożycie tlenku azotu powinniśmy samodzielnie przeliczać na własną masę ciała. Warto również nadmienić, że największe stężenie azotany w surowicy uzyskują po 1–2 godzinach od spożycia. Niestety wiele osób przyjmuje azotany bezpośrednio przed treningiem, co nie powinno mieć miejsca w przypadku, jeśli naszym celem jest zoptymalizowanie działania tej substancji. Czas całkowitego rozpadu azotanów w osoczu wynosi około 24 h. Tak więc spożywanie azotanów przed snem może okazać się doskonałym rozwiązaniem, jeśli mamy zaplanowany trening o poranku. Sok z buraków w tej materii sprawdza się znakomicie, gdyż niesie za sobą wiele korzyści sportowych, przyczynia się m.in. do poprawy wytrzymałości, nasilenia pompy mięśniowej, a także do zmniejszenia zmęczenia podczas treningu. Sok z buraków jest łatwo dostępny i stosowany przez wielu sportowców, a także amatorów.

Wpływ azotanów na trening

Okazuje się, że azotany pełnią istotną rolę w procesie poprawy zdolności wysiłkowych, jednak w badaniach naukowch zaobserwowano, iż większe korzyści  ze stosowania azotanów odnotowują osoby mniej wytrenowane, z krótkim stażem treningowym. W przypadku sportowców wyczynowych skuteczność omawianej substancji jest znacznie niższa. Zwiększona produkcja tlenku azotu powoduje lepsze odżywienie, ukrwienie i dotlenienie mięśni. Ze względu na tzw. nasilony efekt ,,pompy mięśniowej” poprzez wykonywanie ćwiczeń na docelową partię mięśniową, tlenek azotu bardzo szybko znalazł entuzjastów zarówno wśród sportowców, jak i osób trenujących rekreacyjnie. Warto również nadmienić, iż zwiększona ilość krwi we włóknach mięśniowych jest szczególnie niekorzystna np: dla osób uprawiających sztuki walki czy innych sportów  wymagających od nas dużej sprawności fizycznej. Co więcej, z dostępnych danych naukowych wynika, że większy wpływ na produkcję NO mogą mieć azotany pochodzenia pokarmowego np: sok z buraków niż boostery azotowe (suplementy) – warto mieć to na uwadze.

Tlenek azotu – suplementacja 

Boostery azotowe to szeroka grupa preparatów, które mają na celu przede wszystkim poprawić zdolności wysiłkowe organizmu. W ostatnich czasach dużą popularnością na rynku suplementacji cieszą się jednoskładnikowe produkty, takie jak:

• l-arginina (najczęściej występuje w formie alfaketoglutaranu argininy – AAKG),
• ornityna (możemy ją spotkać pod postacią l-asparaginianu l-ornityny),
• l-cytrulina (szczególnie jabłczan cytruliny),
• l-karnityna (głównie jako glicynowy propionyl-l-karnityny).

Boostery azotowe również występują w postaci suplementów wieloskładnikowych. Oprócz wyżej wymienionych substancji, częstym dodatkiem do tego typu preparatów są ekstrakty z roślin, a zwłaszcza z buraka, który jest doskonałym źródłem azotanów. Niekiedy są również wzbogacane o takie składniki jak kreatyna, kofeina, aminokwasy rozgałęzione czy witaminy. Jak wiadomo zresztą, rynek suplementacji proponuje nam szeroki wachlarz różnego rodzaju suplementów. W związku z tym, suplementacja powinna być starannie przemyślana i indywidualnie dopasowana do danej osoby.