Kobieta i hormony – diagnostyka zaburzeń

Aktualizacja: 23 lutego, 2024

Zaburzenia hormonalne w organizmie kobiecym potrafią zrujnować funkcjonowanie wielu układów, a także nastrój, zaburzyć płodność czy nawet pchnąć w objęcia depresji. Uświadomienie sobie źródła problemów i hormonów, które odpowiedzialne są za poszczególne symptomy, pozwala odpowiednio szybko zareagować i powstrzymać rozwój poważnych schorzeń i nieprawidłowości.

Cykl menstruacyjny – charakterystyka

Poprzez samodzielną diagnostykę nie mam na myśli porzucania wizyt u specjalistów i prób szukania przyczyn dręczących objawów wyłącznie na własną rękę. Wstępna obserwacja i wyłapywanie niepokojących znaków dawanych przez kobiecy organizm to jednak podstawa odpowiednio szybkiej reakcji i rozpoznania rozwijającego się zaburzenia w jego wczesnym stadium.

Wiele kobiet nie potrafi odpowiednio odczytywać sygnałów własnego organizmu. Na szczęście ich ciała zostały wyposażone we wspaniały mechanizm, który ułatwia i umożliwia odczytywanie zaburzeń. Cykl menstruacyjny jest idealnym przykładem takiego mechanizmu, którego nawet minimalne zaburzenia czy odchylenia od normy wskazują na nieprawidłowość w funkcjonowaniu niektórych układów. Znajomość jego faz oraz hormonów, które uaktywniają poszczególne jego części, pozwala w jasny sposób nakreślić i znaleźć dokładną przyczynę problemów.

1 faza – menstruacja

• Kilka dni w ciągu każdego miesiąca, podczas których macica oczyszcza się poprzez złuszczanie nabłonka, sygnalizując tym samym brak zapłodnienia. Charakteryzuje się niższą temperaturą ciała i większym zapotrzebowaniem na kalorie.
• Rozluźnia się napięcie psychiczne, nastrój stopniowo się poprawia.

2 faza – przedowulacyjna (folikularna)

• W tej fazie nabłonek macicy zostaje stopniowo odbudowywany, przygotowując się tym samym do zapłodnienia.
• Hormony FSH oraz LH współdziałając pobudzają pęcherzyki do wzrostu i rozwoju.
• Silnie działa również estrogen, który stymuluje macicę do odbudowy i sprawia, że kobieta czuje się atrakcyjniejsza.
• Poziom energii zwiększa się, wzrasta również siła mięśni ich wytrzymałość i zdolność do wysiłku.

3 faza – owulacyjna

• Charakteryzuje się zmianą wyglądu śluzu na bardziej przejrzysty i rzadszy oraz intensywniejszą produkcją progesteronu przez ciałko żółte pozostałe po uwolnieniu komórki jajowej.
• Macica przygotowuje się w tym czasie do przyjęcia zapłodnionej komórki.

4 faza – lutealna

• W przypadku braku zapłodnienia poziom progesteronu znacznie spada, zmienia się wygląd śluzu (bardziej gęsty i nieprzezroczysty).
• Zapotrzebowanie na kalorie zmniejsza się, wzrasta potrzeba spożycia tłuszczów i białek w celach regeneracyjnych, a zmniejsza na węglowodany i cukier.
• Zmniejsza się poziom energii, obniża nastrój, kobieta staje się bardziej rozdrażniona i podatna na wahania nastroju, obniża się również jej poziom energii.

Znajomość reakcji ciała na poszczególne fazy cyklu umożliwia zaobserwowanie, czy przebiegają one zgodnie z naturalnymi mechanizmami jego kontroli.

Przyczyny i źródła – inne hormony

Kobiety są w stanie zwrócić jednak uwagę na pewne charakterystyczne objawy, które sprawiają im znaczny dyskomfort, są to m.in: zatrzymywanie wody, obniżony poziom nastroju, zmniejszony próg bólu, spadek libido, bóle w podbrzuszu, obfita menstruacja i wiele innych. Poniżej postaram się nakierować w prosty sposób na możliwe przyczyny najczęstszych kobiecych dolegliwości.

• Zatrzymywanie wody, opuchlizny – przyczyn może być wiele, jednak głównym winowajcą są zazwyczaj estrogeny, a dokładniej ich nadmiar (czasem jednak również niedobór). Stąd często można zaobserwować nadmierne gromadzenie wody w lutealnej (przedmenstruacyjnej) fazie cyklu. Głównym hormonem odpowiedzialnym bezpośrednio za gospodarkę wodną jest również wazopresyna kontrolowana przez podwzgórze i uaktywniana podczas niedostatecznej podaży wody z zewnątrz do ustroju. Zaburzenia w jej uwalnianiu także mogą być przyczyną opuchlizn. Dodatkowo problemy z nerkami, nadmiarem toksyn czy nawet przetrenowaniem mogą charakteryzować się takimi objawami.
• Nadmiernie obfity okres, bóle menstruacyjne – jeśli okres przedłuża się, jest bardzo obfity i towarzyszą mu bóle, może to świadczyć o endometriozie, za którą często odpowiedzialne są zaburzenia w produkcji estrogenów i progesteronu. Wskazuje to na problemy z jajnikami oraz nadmierne wydzielanie hormonów płciowych (przyczyną mogą być guzy, torbiele lub nieprawidłowości w funkcjonowaniu pierwotnych narządów – przysadki, podwzgórza). Przyczyny mogą być również mniej poważne jak np. nadmierny stres, nadużywanie leków przeciwbólowych zaburzających krzepliwość (aspiryna) czy choroby tarczycy.
• Obniżony nastrój, spadek libido, spadek energii – przyczyn można doszukiwać się zarówno w gonadach, jak i w innych narządach jak np. tarczyca czy przysadka mózgowa. Niedoczynność tarczycy lub choroba Hashimoto (stan zapalny tarczycy) najczęściej charakteryzuje się podobnymi objawami, dlatego ważne jest, by oznaczyć poziom hormonów – TSH, FT3, FT4, a w przypadku nieprawidłowości również przeciwciała anty TPO. Przyczyną może być również zaburzenie w narządzie pierwotnym dla tarczycy, czyli przysadce mózgowej lub bezpośrednio w jajnikach (PCOS – zespół policystycznych jajników). Niespecyficznym powodem może być także obniżony poziom witaminy D3, który jest bardzo częsty u kobiet.
• Brak menstruacji, nieregularne cykle – przede wszystkim podstawą powinno być zbadanie poziomu hormonów: LH, FSH, estrogenów i progesteronu. To one kontrolują fazy cyklu i ustalają ich regularność. Zazwyczaj powodem jest ich niedobór. Innymi przyczynami mogą być poważniejsze choroby genetyczne, niedożywienie, nieprawidłowa dieta, stres, nadmierny wysiłek czy choćby unikanie niektórych produktów (bogatych w fitoestrogeny). Również nagłe odrzucenie nabiału i produktów bogatych w fitoestrogeny może spowodować chwilowe lub długotrwałe zaburzenia.
• Problemy z utrzymaniem wagi, tycie – często związane (jeśli nie wywołane przez złą dietę) z nieprawidłowym funkcjonowaniem tarczycy, lecz również poziomem witaminy D3 czy produkcją hormonów nadnerczy (kortyzolu). Zespół policystycznych jajników (PCOS) również może być przyczyną wahań w poziomie tkanki tłuszczowej, dlatego warto oznaczyć poziom hormonów takich jak: estrogen, LH czy FSH oraz przeprowadzić badanie USG. Problemy z metabolizmem mogą być również wywołane źle przeprowadzoną redukcją tkanki tłuszczowej (drastycznie niskokaloryczne diety, diety niskowęglowodanowe), co prowadzi do zaburzenia poziomu hormonów tyreotropowych. Pomocne w ocenie prawidłowego metabolizmu jest oznaczenie obu hormonów tarczycy (ich aktywnej postaci): FT4 i FT3. Ich stosunek powinien wynosić w przybliżeniu 4:1, jeśli jednak stosunek jest prawidłowy, a są one zaniżone może to również świadczyć o problemach z prawidłową przemianą materii.

Warto pamiętać, że szukanie pojedynczych przyczyn i ich eliminowanie może być jedynie pomocne w doraźnych przypadkach, warto jednak zainteresować się problemem holistycznie (całościowo) i wziąć pod uwagę pewne syndromy czy choroby, dające często nawet wszystkie wymienione objawy.

Takimi chorobami są m.in:

• PCOS, czyli zespół policystycznych jajników – obniżenie nastroju, nerwowość, brak lub nieregularne menstruacje, uwidocznienie męskich cech wyglądu, zawyżenie poziomu androgenów, bóle w podbrzuszu, zatrzymywanie wody w organizmie, insulinooporność, bezpodstawne tycie i przede wszystkim charakterystyczny pęcherzykowaty obraz jajników.
• Choroby przysadki mózgowej – odpowiedzialna jest ona za wydzielanie wielu hormonów, m.in. FSH, LH, TSH, wazopresyny czy prolaktyny, stąd pomocne w zdiagnozowaniu problemów może być oznaczenie większości kontrolowanych przez nią hormonów. Jeśli przykładowo cierpimy na niedobór FSH, LH oraz niedoczynność tarczycy, może być to sygnał ostrzegawczy o istnieniu zaburzenia czy nawet guza przysadki mózgowej. Nieprawidłowości oraz objawy wskazujące na zły poziom poszczególnych hormonów, za które jest odpowiedzialna jasno wskazuje na problem w tym narządzie.
• Hashimoto – przewrotna choroba tarczycy charakteryzująca się przewlekłym jej stanem zapalnym oraz okresami nadczynności jak i niedoczynności tego narządu. Objawy mogą być różne w zależności od fazy choroby, przede wszystkim są one swoiste i obejmują cały organizm. Pierwszym niepokojącym sygnałem są zaburzenia metabolizmu i cyklu miesięcznego.
• Choroby nadnerczy – ich pierwszym objawem jest zazwyczaj nadmierne gromadzenie wody w ustroju oraz zaburzona gospodarka i metabolizm tłuszczów. Może do nich doprowadzić przewlekły stres, ale także nieodpowiednia dieta i styl życia.
• Choroby genetyczne – np. związane z wadą chromosomów czy wadami poszczególnych narządów.
• Guzy, torbiele itp. – mogą występować w narządach, powodując zaburzenia w ich funkcjonowaniu (np. przedniego płata przysadki czy jajników) lub produkować hormony, powodując niejaką nadczynność oraz ich wzrost w ustroju. Często występują w jajnikach, macicy, na tarczycy czy przysadce. Ich występowanie potwierdza najczęściej USG lub wahanie poziomu hormonów (zazwyczaj nadmiar lub niedobór).

Wymienione przeze mnie przyczyny i nieprawidłowości oraz związane z nimi hormony i narządy służą jedynie nakierowaniu oraz pomocy w interpretacji swoich objawów w oczekiwaniu na wizytę u specjalisty lub prawidłową diagnostykę. Nigdy nie należy na własną rękę leczyć się lub dostosowywać dawek leków oraz zmieniać zaleconej przez lekarza diagnozy. Niestety jako, iż często lekarze bagatelizują większość problemów i szufladkują nas w pojedyncze schorzenia, polecam na własną rękę badać poziomy hormonów i pamiętać, że współpracują one ze sobą oraz są wydzielane w obecności innych substancji je kontrolujących. Z tego powodu oznaczanie pojedynczych hormonów może być nieprzydatne i dawać fałszywy obraz choroby. Udanie się do specjalisty z gotowym zestawem badań ustawi nas w pozytywnym świetle i wspomoże diagnostykę.

Jestem zwolennikiem szukania przyczyn u źródła, stąd warto w swoich rozważaniach dotrzeć do narządów pierwotnych, takich które w początkowym stadium kontrolują funkcjonowanie innych. Jeśli ich działanie jest prawidłowe, należy dalej szukać przyczyn zagłębiając się kolejno w następujące po nich narządy i wydzielane przez nie hormony. Taka diagnostyka pozwala na szybsze i skuteczniejsze zdiagnozowanie powodów i dojście do pierwotnej przyczyny.