Jod – działanie, zapotrzebowanie i zawartość w różnych rodzajach soli

Aktualizacja: 7 maja, 2024

Jod jest ważnym mikroskładnikiem diety, którego brak powoduje liczne zaburzenia głównie ze strony układu hormonalnego, gdyż bezpośrednio reguluje wewnątrzwydzielniczą pracę tarczycy oraz metabolizm ogólny ustroju. Zgodnie z deklaracją Światowej Organizacji Zdrowia niedobór jodu w diecie jest powodem stanu obniżonej zdrowotności wśród ludności, a szczególnie u dzieci w fazach ich rozwoju. W związku z powyższym stwierdzeniem, w Polsce od 1996 roku obligatoryjnie jodowana jest sól kuchenna, aby przeciwdziałać powyższemu niedoborowi.

Jod – działanie

80% jodu obecnego w organizmie człowieka zgromadzone jest w tarczycy. Jod należy do grupy mikroskładników, czyli pierwiastków śladowych występujących w organizmie człowieka, który niezbędny jest do regulacji metabolizmu i prawidłowego pełnienia funkcji wewnątrzwydzielniczej przez tarczycę. Stanowi ważną część składową hormonów tarczycowych, trójjodotyroniny (T3) oraz tetrajodotyroksyny (T4 – tyroksyny), bez którego owe hormony nie mogłoby zostać zsyntetyzowane. T3 i T4 regulują procesy metaboliczne organizmu, umożliwiają poprawny rozwój układu nerwowego oraz móżdżku. Niewystarczające dostarczenie jodu wraz z racją pokarmową skutkuje powstaniem wola endemicznego, czyli przerostu tarczycy, powstającego na skutek niedoczynności gruczołu, z kolei zbyt duża podaż tego mikroskładnika skutkuje nadczynnością gruczołu.

Jod jest jednym z pięciu niezbędnych składników odżywczych, w które dieta kobiety ciężarnej powinna być bogata. Niedostateczna podaż jodu w czasie ciąży i laktacji jest powodem rozwoju kretynizmu, zaburzeń rozwojowych u płodu. Niedobór jodu szczególnie w pierwszych latach życia dziecka skutkuje opóźnieniem rozwoju fizycznego i psychicznego oraz zaburzeniami funkcjonowania układu nerwowego u narodzonego niemowlęcia.

Jod – zapotrzebowanie i źródła

Niedobory jodu są powszechnie notowane u ludności na wszystkich szerokościach geograficznych, szczególnie u osób niemających kontaktu z nadbrzeżnym powietrzem morskim np. zamieszkujących w górach.

Pierwiastek ten jest niezwykle szybko absorbowany przez błony śluzowe organizmu. Błyskawicznie wchłania się w przewodzie pokarmowym, głównie w jelicie cienkim, gdy zostanie dostarczony z żywnością. Produktami spożywczymi  będącymi dobrym źródłem jodu w diecie są morskie ryby, obligatoryjnie jodowana sól kuchenna oraz wzbogacane wody mineralne. Jod posiada również ciekawą właściwość fizyczną, gdyż wykazuje możliwość absorpcji przez skórę i błony śluzowe nosa, stąd wdychany wraz z morskim powietrzem, zwiększa zapasy jodu w ustroju.

Zapotrzebowanie na jod jest różne w zależności od grupy ludności. Zgodnie z aktualnie dostępnymi normami, zaleca się:

• dla niemowląt do 6 miesięcy – 40 µg,
• dla niemowląt od 6 miesięcy do 1 roku – 50 µg,
• dla dzieci od 1 roku do 3 lat – 70 µg,
• dla dzieci starszych i osób dorosłych – ok. 90–160 µg.
• Kobiety w ciąży – 180 µg jodu w ciągu doby,
• a kobiety karmiące – 200 µg jodu.

Jod w różnych rodzajach soli

Zawartość jodu w przeliczeniu na 1 łyżeczkę soli = 5 g.

• Kłodawska, sól kamienna spożywcza, jodowana – 115 µg
• Solino – sól spożywcza warzona, jodowana – 115,5 µg
• o’Sole Morska sól spożywcza drobnoziarnista, jodowana – 115,5 µg
• o’Sole Morska sól spożywcza gruboziarnista, jodowana – 115,5 µg
• Kotányi Sól z kopalni soli w Wieliczce, jodowana – 114 µg
• Sante Sól morska o obniżonej zawartości sodu – 105 µg
• Sante Sól różowa z Himalajów – 150 µg

Jak poprawnie przechowywać sól, by zachowała najwięcej jodu

W Polsce jodowana sól kuchenna stanowi główne źródło jodu w diecie, gdyż spożycie ryb morskich plasuje się na zbyt niskim poziomie. Warto zauważyć, iż mimo niedoborów jodu w diecie, nie należy przekraczać dziennej podaży soli, powyżej zalecanej normy 3–5 g dziennie, gdyż może to doprowadzić do rozwoju na i obrzęków, na skutek zatrzymywania wody w organizmie. Nadmiar soli obciąża również nerki, wpływa na nieregularną pracę serca. Warto jednak zwykłą oczyszczoną sól zastąpić solą morską gruboziarnistą, gdyż zawartość jodu w niej jest wyższa.

Paulina Figiel (studentka III roku chemii) i Krzysztof Wołowiec (student V roku chemii) ze Studenckiego Koła Naukowego „KALCYT” na Akademii Świętokrzyskiej, przeprowadzili ciekawe badania mające na celu odpowiedzieć na pytanie „Jak przechowywać sól kuchenną, aby była ona cennym źródłem jodu?”. Z powyższego badania wynika, iż sposób przechowywania soli ma duży wpływ na zawartość jodu, dlatego stosując się do określonych wytycznych możemy stworzyć korzystne lub niekorzystne warunki przechowywania minerału. Badacze stwierdzili, że najlepszym rozwiązaniem jest przetrzymywanie soli w obniżonej temperaturze, w szczelnie zamkniętym opakowaniu bez dostępu wilgoci  i światła.  Inne badanie przeprowadzone przez Paulinę Figiel, Lucynę Czyż i Artura Michalika z  wydziału matematyczno-przyrodniczego Instytutu Chemii na  Akademii Świętokrzyskiej wykazało, iż im dłużej przechowywana jest sól tym zawartość jodu w niej zawarta maleje.

Jod jako pierwiastek śladowy jest niezbędny do prawidłowego funkcjonowania ustroju człowieka. Reguluje metabolizm oraz wewnątrzwydzielniczą pracę tarczycy, opierającą się na syntezie tyroksyny i trójjodotyroniny. W Polsce głównym źródłem jodu w diecie jest sól kuchenna. Nie warto  jednak zwiększać jej zawartości w diecie ponad zalecaną dzienną normę, gdyż nadmiar soli sprzyja chorobom krążeniowym. Badania wykazują, iż sól może być bogatym źródłem jodu w zalecanych dawkach dziennie, pod warunkiem, że będzie przechowywana w optymalnych dla niej warunkach, tj obniżonej temperaturze, w szczelnym opakowaniu odizolowanym od promieni słonecznych i światła i niskiej wilgotności powietrza.