Fitosterole – działanie, występowanie i zastosowanie

Aktualizacja: 14 października, 2019

Sterole roślinne ze względu na swoje zdrowotne właściwości są pożądane w diecie człowieka. Najpierw stosowane były w formie lekarstw, później jako suplementy diety a aktualnie są dodawane do produktów spożywczych i coraz częściej wykorzystywane w przemyśle kosmetycznym.

Fitosterole

Fitosterole (sterole roślinne) to strukturalne i funkcjonalne analogi cholesterolu, które są syntetyzowane wyłącznie przez rośliny wchodząc w skład ich błon komórkowych. W reakcji z fosfolipidami zmniejszają ich przepuszczalność i płynność – zwłaszcza powierzchniowej warstwy. Budowa fitosteroli jest zbliżona do budowy cholesterolu. Wśród nich można wyróżnić dwie podstawowe grupy: sterole i stanole. Nazwą fitosterole określa się zarówno sterole, stanole, jak i estry obu tych związków.

Fitosterole – działanie    

Pierwsze badania dotyczące właściwości fitosteroli prowadzone w ok. 1950 roku wykazały, że redukują poziom cholesterolu całkowitego i frakcji LDL we krwi. Od tego momentu fitosterole zaczęły być stosowane w profilaktyce choroby niedokrwiennej serca i hipercholesterolemii. Sterole roślinne wraz z witaminami E i C hamują agregację płytek krwi co również ma związek z obniżeniem stężenia cholesterolu całkowitego i frakcji LDL. Średnie dzienne spożycie steroli przez ludzi wynosi od 160 mg do 400 mg i 20 mg do 50 mg stanoli na dobę. Niestety nie jest to wystarczająca ilość, aby uzyskać pożądany efekt obniżenia poziomu cholesterolu. Jest to możliwe przy zastosowaniu dawki 1–3 g steroli lub stanoli dziennie. Co ważne, stosując dawki wyższe niż 3 g nie osiąga się lepszych efektów. Spożywanie ok. 2 g steroli lub stanoli dziennie obniża się stężenie cholesterolu LDL o ok. 10%.

Ponadto fitosterole wykazują działanie antyoksydacyjne !

Coraz częściej fitosterole stosowane są w preparatach kosmetycznych. Posiadają wiele cennych właściwości wpływających korzystnie na stan skóry. Fitosterole mają zdolność stymulowania syntezy kolagenu, ograniczają rozkład elastyny, nawilżają, napinają skórę, niwelują drobne zmarszczki, działają przeciwzapalnie, przeciwbakteryjnie, przeciwgrzybicznie, przyspieszają regenerację naskórka i łagodzą podrażnienia.

Fitosterole – występowanie 

Fitosterole występują w niewielkich ilościach w naturalnych produktach spożywczych takich jak:

• oleje roślinne (olej kukurydziany, olej sezamowy, olej słonecznikowy, oliwa z oliwek),
• pełnoziarniste produkty zbożowe,
• otręby ryżowe,
• nasiona słonecznika,
• sezam,
• orzechy ziemne, orzechy włoskie, orzechy laskowe,
• migdały,
• nasiona roślin strączkowych,
• warzywa i owoce.

Oprócz fitosteroli, które występują naturalnie w żywności są obecnie również wprowadzane do produktów spożywczych. Pierwszym takim produktem z dodatkiem steroli była margaryna. Aktualnie na rynku znajduje się wiele produktów wzbogaconych o fitosterole, wśród nich można wymienić: margaryny, jogurty, napoje mleczne, majonezy, sery dojrzewające, serki homogenizowane, produkty mięsne, cukiernicze, musli, soki owocowe, a także czekolada. Zgodnie z decyzją Komitetu ds. Żywności każdy produkt wzbogacony o fitosterole musi mieć na opakowaniu czytelną informację o tym, że zawiera sterole i stanole roślinne oraz ich ilość.  

Oprócz produktów żywnościowych, w których sterole roślinne występują naturalnie i produktów wzbogacanych, coraz częściej wykorzystywane są one w przemyśle kosmetycznym. Zawierają je głównie kremy i maseczki regeneracyjne.

Fitosterole – zagrożenia

Fitosterole nie powinny być stosowane w nadmiarze. Stosowanie dawek powyżej 3 g/d fitosteroli nie jest korzystne. Mogą obniżyć stężenie karotenoidów, likopenu i witaminy E w organizmie. Absorpcja fitosteroli przez dzieci jest znacznie większa niż przez dorosłych. Z tego powodu produkty, które są wzbogacone o sterole roślinne nie są polecane a wręcz są przeciwwskazane dla dzieci i młodzieży, które w okresie dojrzewania mają duże zapotrzebowanie na cholesterol jako substancję budulcową. Stosowanie produktów wzbogacanych w tych grupach wiekowych może skutkować wystąpieniem zaburzeń wchłaniania witamin rozpuszczalnych w tłuszczach oraz zaburzeniami gospodarki lipidowej.

Podsumowując, fitosterole spożywane w produktach naturalnych, jak i w produktach wzbogacanych w odpowiednich dawkach mają pozytywny wpływ na cały organizm.

W szczególności wskazane są dla osób, które zmagają się z podwyższonym poziomem cholesterolu całkowitego i frakcji LDL we krwi, aby zapobiec chorobom układu krążenia. Ponadto wykazują działanie antyoksydacyjne. Oprócz żywności wykorzystywane są również w kosmetykach poprawiających stan skóry.