Dieta przy cukrzycy typu 1 i typu 2 nie musi być wcale nudna!

Aktualizacja: 17 czerwca, 2022

Komórki wymagają energii dostarczanej przez „spalanie” glukozy. W dobrze funkcjonującym organizmie nadmiar glukozy jest magazynowany w wątrobie i wykorzystywany w przerwach między posiłkami. Tutaj ważną rolę odgrywa hormon – insulina, wytwarzana w trzustce w komórkach β. Ten hormon jest niezbędny, by komórki mogły pobierać glukozę z krwi, gdy brakuje insuliny, komórki nie mogą prawidłowo funkcjonować.

Nadmiar cukru we krwi bardzo powoli uszkadza naczynia krwionośne i układ nerwowy. Bardzo ważną rolę w tym schorzeniu odgrywa dieta. Dieta to tak naprawdę podstawowy warunek wyrównania poziomu glikemii. W zależności od typu cukrzycy (główne typy to 1 i 2), bardzo indywidualnie dobiera się zalecenia żywieniowe.

Cukrzyca – dieta

Jak wiadomo dieta oznacza kontrolę nad ilością i jakością zjadanych produktów i płynów. Dieta więc, nie oznacza jedynie procesu prowadzącego do obniżenia wagi ciała. Jednak wiele osób zmagających się z cukrzycą ma potrzebę zrzucenia zbędnych kilogramów. Dieta w cukrzycy to pewien styl życia, wyrobienie pewnych nawyków i przestrzeganie reguł, które mają za zadanie osiągnięcie dobrego samopoczucia i prawidłowego stężenia glukozy we krwi oraz zapobieganie późnym powikłaniom cukrzycy.

Dla osób chorujących na cukrzycę bardzo ważne są węglowodany, które są podstawowym źródłem energii. Wynikiem trawienia cukrów jest glukoza, która trafia do krwi, a dzięki insulinie wnika do wnętrza komórek. U osób z cukrzycą proces ten jest zaburzony ze względu na nieprawidłową produkcję insuliny. Dlatego osoby z cukrzycą powinny dokładnie kontrolować liczbę zjadanych węglowodanów.

Dla osób chorujących na cukrzycę bardzo ważne są węglowodany, które są podstawowym źródłem energii.

Węglowodany możemy podzielić ze względu na szybkość wchłaniania. Szybko wchłaniające się węglowodany o wysokim indeksie glikemicznym (IG), charakteryzują się bardzo szybkim tempem wchłaniania oraz gwałtownie podnoszą stężenie glukozy we krwi. Osoby z cukrzycą powinny unikać tych produktów lub spożywać je w umiarkowany sposób. Do tej grupy należą: cukier, słodycze, czekolada, konfitury, ciasta, lody , napoje, soki owocowe, miód, dżemy, słodkie owoce itp. Umiarkowanie wchłaniające się cukry o średnim indeksie glikemicznym powodują, że stężenie glukozy we krwi podnosi się równomiernie. Do tej grupy węglowodanów należą: produkty zbożowe, chleb, ryż, kasze, płatki, ziemniaki, owoce (banany, jabłka, śliwki, poziomki, truskawki, ananasy, melony), mleko, jogurt itp. Natomiast wolno wchłaniające się węglowodany o niskim indeksie glikemicznym są bezpieczne i polecane dla osób z cukrzycą. Wchłaniają się najwolniej i wolno podnoszą stężenie glukozy we krwi. Do tej grupy produktów należą: warzywa (wszystkie ich części: korzeń, łodyga, liście i kwiaty), surowa marchew, seler, pomidory, ogórki, kalafior, pietruszka, sałata, pieczywo razowe, chleb gruboziarnisty, niełuskany ryż i grube kasze.

Białka obok węglowodanów stanowią bardzo ważny składnik pokarmowy, ze względu na to, że są materiałem budulcowym całego organizmu. Wykorzystywane są głównie w okresie wzrostu oraz w czasie regeneracji komórek i tkanek.

Tłuszcze obok węglowodanów i białka są głównym składnikiem energetycznym naszego pożywienia. Tłuszcze dostarczają organizmowi witamin rozpuszczalnych w tłuszczach: A, D, E, K oraz niezbędnych nienasyconych kwasów tłuszczowych (NNKT), które odgrywają istotną rolę w przemianie tłuszczów oraz przeciwdziałają miażdżycy i nadciśnieniu – chorobom często towarzyszącym cukrzycy. Tłuszcze roślinne oraz te zawarte w rybach zawierają NNKT. Mają one bardzo korzystny wpływ na nasz organizm. Osoby z cukrzycą powinny szczególnie kontrolować spożycie tłuszczów, ponieważ ich nadmierne spożywanie prowadzi do wzrostu stężenia glukozy we krwi, pojawienia się acetonu oraz otyłości.

Poczytaj również na temat suplementów odpowiednich dla cukrzyków!

W diecie osób cierpiących na cukrzycę bardzo ważne jest planowanie posiłków i to, co zamierzamy spożyć. Dieta powinna uwzględniać i kontrolować takie elementy jak: węglowodany, białka, tłuszcze, cholesterol, włókno pokarmowe (błonnik), sód, masę ciała oraz zapotrzebowanie energetyczne. Należy pamiętać, że we wszystkim co robimy i planujemy, ważna jest dokładność, ale również rozsądek.

Cukrzyca typu 1 – dieta

Cukrzyca typu 1 ujawnia się zwykle (choć nie jest to zasadą) u ludzi młodych lub dzieci. W tym typie cukrzycy trzustka jest uszkodzona przez proces chorobowy i nie produkuje insuliny. W pewnym stopniu jest to choroba o podłożu genetycznym. Natomiast pewne czynniki środowiskowe (wirusy, substancje chemiczne, leki) mogą powodować wyzwolenie reakcji, która w końcu doprowadzi do cukrzycy. Stężenie glukozy we krwi jest wysokie, a mimo to organizm wytwarza glukozę z białek i tłuszczów. Produktem ubocznym tej przemiany są ciała ketonowe – to właśnie one zmieniają zapach moczu i mogą powodować kwasicę i śpiączkę. Objawy, które mogą nas niepokoić to zwiększone pragnienie, częste, obfite oddawanie moczu, senność, mogą pojawić się nawracające zakażenia skóry i jamy ustnej, a także może pogorszyć się ostrość widzenia. Często nadmiar glukozy pojawia się w moczu.

Podstawowym sposobem leczenia w cukrzycy typu 1 jest podawanie insuliny ludzkiej w postaci wstrzyknięć lub też analogów insuliny, gdyż trzustka nie produkuje tego hormonu. Dieta w tym przypadku opiera się na planowaniu i dokładnym określeniu wymienników węglowodanowych.

Dieta w cukrzycy to pewien styl życia i przestrzeganie reguł, które mają za zadanie osiągnięcie prawidłowego stężenia glukozy we krwi oraz zapobieganie powikłaniom.

Jeden wymiennik węglowodanowy (1 WW) to taka ilość produktu, wyrażona w gramach, która zawiera 10 g węglowodanów przyswajalnych przez organizm (co odpowiada 10 g czystego cukru). Na przykład jeżeli jedna bułka zawiera 3 WW, to oznacza to, że stężenie glukozy we krwi rośnie tak, jak po spożyciu 30 g czystego cukru. Węglowodany przyswajalne to skrobia, cukier buraczany (sacharoza), cukier mleczny (laktoza), natomiast węglowodany nieprzyswajalne to na przykład błonnik pokarmowy. Po ustaleniu ile WW należy spożywać na przykład na śniadanie, posiłki należy komponować tak, aby w kolejnych dniach śniadania zawierały podobną liczbę WW. Dzięki temu można zapobiec wahaniom stężenia glukozy we krwi i przybieraniu na wadze. Dokładne ustalenie ilości węglowodanów pozwoli na prawidłowe obliczenie dawki insuliny. Dawka insuliny, która pozwoli na utrzymanie prawidłowego poziomu glukozy we krwi, zależna jest od wielu czynników, między innymi od masy ciała, wysiłku fizycznego, diety, a także od wrażliwości tkanek na insulinę, charakterystycznej dla danej osoby. Na początku dawkę insuliny ustala lekarz. Jeśli znamy ilość węglowodanów zawartych w danym posiłku oraz ilość insuliny, jaka przypada na 1 WW, można ustalić dawkę insuliny, jaką należy wstrzyknąć przed posiłkiem. Zazwyczaj rano ilość insuliny przypadająca na 1 WW jest większa (2-2,5 j/1 WW), a po południu i wieczorem mniejsza (1 j/1 WW).

Przeczytaj: Diabulimia – zaburzenie odżywiania u osób z cukrzycą typu I

W celu wyliczenia ilości jednostek insuliny na 10 g węglowodanów, można posłużyć się wzorem – 500/ ilość jednostek insuliny na dobę = ilość węglowodanów w g, jaką pokrywa 1 jednostka insuliny. Jeśli dobowe zapotrzebowanie na insulinę wynosi 50 jednostek, czyli 500/50 = 10, tzn., wstrzyknięcie 1j insuliny kompensuje spożycie 10 g węglowodanów, czyli 1 WW.

Jeżeli ustalona ilość wymienników węglowodanowych wynosi na przykład 20 WW, to ich przykładowy rozkład na poszczególne posiłki może być następujący: godzina 7.00 – pierwsze śniadanie – 4 WW; godzina 10.00 – drugie śniadanie – 2 WW; godzina 13.00 – obiad-5 WW; godzina 16.00 – podwieczorek – 2 WW; 19.00-kolacja – 5 WW; 22.00 – posiłek przed snem – 2 WW.

Po przejściu z terapii insuliną ludzką na analog insuliny, planowanie diety się zmienia. Jest to o tyle wygodne dla osób aktywnych, że nie trzeba czekać z posiłkami, a pory posiłków są elastyczne. Stosując klasyczną insulinę ludzką, należy zachować około 30–40 minutową przerwę pomiędzy wstrzyknięciem insuliny a spożyciem posiłku. Przerwa ta jest niezbędna, aby insulina zaczęła działać. Analogi szybko działające i mieszanki analogowe są insulinami „pierwszego kęsa”, wstrzykuje się je bezpośrednio przed posiłkiem. W leczeniu insuliną ludzką należy posiłki spożywać o ściśle określonych porach, według zaleceń lekarza. Pory spożycia posiłków są wyznaczone zgodnie z profilem działania insuliny i stąd konieczność ich przestrzegania. Przesunięcie pory wstrzyknięcia insuliny łączy się z ryzykiem nałożenia się profili działania insuliny i wystąpieniem niedocukrzenia (hipoglikemii). Natomiast analogi wstrzykuje się bezpośrednio przed posiłkiem. Istnieje również możliwość przesunięcia pory spożywania posiłku. W leczeniu insuliną ludzką posiłki oraz dodatkowe przekąski spożywane są w ściśle określonym celu – zapobiegają występowaniu niedocukrzenia. Ważne jest, aby spożywać stałą ilość posiłków o ściśle określonych porach. Przy leczeniu analogami insuliny można spożywać trzy posiłki dziennie. Istnieje możliwość wyeliminowania przekąsek między głównymi posiłkami bez ryzyka wystąpienia niedocukrzenia, a także spożycia dodatkowego posiłku.

• Dieta cukrzycowa – MITY

Cukrzyca typu 2 – dieta

Cukrzyca typu 2 ujawnia się zwykle w starszym wieku i u osób po 45 roku życia. Jednak obecnie obserwuje się zachorowania u znacznie młodszych osób. W tym typie cukrzycy trzustka także ulega uszkodzeniu, ale proces jest dużo wolniejszy niż w cukrzycy typu 1. Insulina jest produkowana, ale nie jest wydzielana w odpowiednich ilościach wtedy, kiedy we krwi jest nadmiar glukozy. Insulina może także słabiej działać i komórki nie pobierają wystarczającej ilości glukozy. Czynnikami ryzyka wystąpienia cukrzycy typu 2 są: otyłość, siedzący tryb życia, nieodpowiednia dieta, nadciśnienie tętnicze. Jest także w pewnym stopniu dziedziczna. Cukrzycę typu 2 można w początkowej fazie leczyć starannie dobraną dietą i dobrze dostosowanym wysiłkiem fizycznym – czyli zmianą stylu życia. Można stosować leki wspomagające działanie trzustki lub poprawiające działanie insuliny. Leki te przyjmuje się doustnie.

Czytaj też: Dieta osób starszych z cukrzycą typu 2 

Jeśli osoba chorująca na cukrzyce typu 2 ma prawidłową dietę to wystarczą niewielkie zmiany żywieniowe, ograniczenie cukrów prostych i tłuszczów. Natomiast jeśli występuje nadwaga, należy tak zmodyfikować dietę, aby stopniowo tracić masę ciała. Aby leczenie dietą było skuteczne, trzeba nauczyć się tak komponować posiłki, aby zawierały wszystkie potrzebne substancje odżywcze i dostarczały odpowiednią dla aktywności ilość energii. Należy pamiętać o paru zasadach zdrowego odżywiania. Codziennie powinno się jeść warzywa i owoce, nie przejadać się i pilnować należytej masy ciała. Wybierać pełnoziarnisty lub razowy chleb, makaron z pełnej mąki i niełuskany, ciemny ryż. Koniecznie ograniczyć spożycie tłuszczów, cukru, a także alkoholu. Dbać o różnorodność spożywanych produktów. Bardzo ważne jest kontrolowanie poziomu glikemii, by nie dopuścić do hiper – lub hipoglikemii. Istotne jest regularne spożywanie posiłków w ciągu dnia (około 4–5 posiłków). Dieta dla osób chorujących na cukrzycę typu 2 powinna opierać się na udziale 15–20% białka, 20–30% tłuszczu oraz węglowodanów na poziomie 50–60%, przy czym należy pamiętać, aby były to węglowodany złożone, o niskim indeksie glikemicznym.

Jadłospis dla cukrzyka – kilka niezawodnych przykładów

Przykładowy jadłospis na 1200 kcal dla cukrzyka:

1. I śniadanie: herbata zielona, bułka pełnoziarnista (20 g), chleb razowy (50 g), masło (12 g), ser twarogowy (25 g) ze szczypiorkiem, owoce sezonowe (czereśnie 40 g)
2. II śniadanie: nieduży banan (70 g), kefir (50 g), pieczywo chrupkie (15 g), margaryna 50% tłuszczu (10 g)
3. Obiad: zupa z groszku zielonego (50 g), z grzankami – bułka (20 g), kurczak duszony (50 g) w jarzynach, surówka z kapusty pekińskiej, ziemniaki (90 g), olej do przyrządzenia potraw, kompot z jabłek (50 g)
4. Podwieczorek: maliny (200 g), jogurt naturalny (75 g), herbatniki (15 g)
5. Kolacja: risotto – ryż (45 g) z papryką, cebulą i chudą wędliną (25 g), sałatka z włoszczyzny z fasolką białą (20 g), olej rzepakowy do potraw (5 g), herbata owocowa

Przykładowy jadłospis na 1500 kcal dla cukrzyka:

1. I śniadanie: kawa z mlekiem (50 g), bułka pełnoziarnista (40 g), chleb graham (50 g), masło (12 g), szynka z drobiu (25 g), pomidor (40 g), jabłko (70 g)
2. II śniadanie: kanapka z twarogiem, rzodkiewką i szczypiorkiem/pieczywo razowe (25 g), margaryna 50% tłuszczu (10 g), sok z marchwi (50 g), owoce sezonowe (śliwki 50 g)
3. Obiad: zupa jarzynowa z ziemniakami (120 g), paprykarz z drobiu (50 g), kasza gryczana na sypko (30 g), surówka z kapusty (50 g)/ olej rzepakowy (5 g) do przyrządzenia potraw, brzoskwinie (50 g)
4. Podwieczorek: bułka grahamka (40 g) z masłem (6 g) i serem twarogowym (25 g), surówka z marchwi i jabłka (50 g), jogurt (80 g)
5. Kolacja: omlet z białek 3 sztuki z zielonym groszkiem (50 g), ziemniaki (90 g), buraczki, sałata zielona, herbata (50 g), pieczywo chrupkie (30 g) z margaryną 50% tłuszczu (10 g), grejpfrut (100 g)

To może Cię zainteresować

• Dieta o niskim indeksie glikemicznym
• Wymienniki węglowodanowe w cukrzycy – stosowanie oraz obliczanie
• Cukrzyca typu 1, typu 2, ciążowa oraz u dzieci – w każdym przypadku objawia się inaczej…

Cukrzyca jest chorobą metaboliczną, w której ograniczyć należy spożywane cukrów i jednocześnie kontrolować poziom glikemii we krwi. Spożywanie tłuszczu, tłustych mięs, wędlin, serów należy również ograniczyć. Warto ustalić i wyliczyć dla orientacji ilość spożywanego tłuszczu i białek w codziennej diecie. W początkowym etapie najlepiej jest posługiwać się wagą, by wyrobić sobie umiejętność określania wielkości porcji. Dieta jest bardzo ważnym czynnikiem wyrównania cukrzycy. W połączeniu z aktywnością fizyczną i odpowiednio dobranym leczeniem jest skuteczną metodą wspomagającą terapię.