Zespół metaboliczny. Objawy, przyczyny, skutki, leczenie i odpowiednia dieta

Aktualizacja: 30 maja, 2018

Świat, w którym żyjemy zmienia się z dnia na dzień. Wzrasta lista zagrożeń cywilizacyjnych oraz społecznych. Powodują one wzrost liczby potencjalnych czynników, które mogą powodować bezpośrednie zagrożenie zdrowia i życia.

Najbardziej wrażliwą na te czynniki grupą są niemowlęta, dzieci i nastolatki. Niebezpieczeństwo ze swojej strony niesie także grupa chorób zwanych chorobami cywilizacyjnymi. Zaliczamy do nich schorzenia układu oddechowego, krążeniowego, uczulenia, nowotwory, AIDS, chorobę Alzheimera oraz wiele innych. Od niedawana dołączył do nich zespół metaboliczny, występujący coraz częściej także u dzieci.

Zespół metaboliczny, zespół X

Zespół Metaboliczny to poważne schorzenie, które do niedawna było opisywane wyłącznie w dorosłej części naszej populacji. To zespół czynników, które zwiększają ryzyko zachorowania na choroby naczyniowo-sercowe. Okazuje się, że może mieć on swoje podłoże w zaburzeniach występujących już w dzieciństwie. Liczba otyłych dzieci wciąż wzrasta. Wraz z tą tendencją stwierdza się u nich dyslipidemię, nadciśnienie tętnicze i zaburzenia tolerancji glukozy. Wszystkie te elementy wchodzą w skład zespołu metabolicznego. W obliczu choroby cywilizacyjnej, jaką staje się otyłość, wczesne zapobieganie, wykrywanie i leczenie zespołu metabolicznego jest istotnym działaniem, które może w przyszłości zmniejszyć ryzyko przedwczesnego rozwoju i wystąpienia zmian miażdżycowych oraz innych chorób układu naczyniowo-sercowego.

Najnowsza, ogólnie przyjęta definicja zespołu metabolicznego z 2009 roku mówi, że zdiagnozowanie choroby następuje, gdy pacjent spełnia 3 z 5 poniższych kryteriów:

1. Otyłość brzuszna, obwód mierzony w talii: Europa: Kobiety: ≥80cm, mężczyni: ≥94cm, USA: Kobiety:  ≥88cm, mężczyźni: ≥102cm.
2. Ciśnienie tętnicze powyżej 130/85 mmHg, lub leczenie nadciśnienia.
3. Stężenie cholesterolu HDL: Kobiety: ≤50mg%, mężczyźni: ≤40mg%.
4. Poziom glukozy na czczo ≥100mg%, lub leczenie cukrzycy.
5. Stężenie trójglicerydów we krwi: ≥150mg%.

Zespół metaboliczny po raz pierwszy został opisany przez Reavena w 1988 roku, wg jego definicji na zespół składały się zaburzenia gospodarki węglowodanowej, lipidowej i nadciśnienia tętniczego, u których podłoża leży insulinooporność. Na początku były to schorzenia, które dotyczyły tylko dorosłych. Wraz z rosnącą epidemią otyłości, zaczęto badać występowanie zespołu metabolicznego u dzieci. Pojawiły się zaburzenia stężeń lipidów we krwi, zaburzenia tolerancji glukozy u otyłych, natomiast później zwrócono uwagę na zwiększającą się ilość nastolatków chorych na cukrzycę typu drugiego. Do tej pory była ona uważana za schorzenie dotyczące tylko osób dorosłych.

Zespół metaboliczny – objawy

Jakie są kryteria postawienia diagnozy zespołu metabolicznego u dzieci i młodzieży?  Istnieją wytyczne, które pozwalają wystawić diagnozę, należy jednak rozdzielić je na płeć i wiek pacjenta. Często korzysta się z siatek centylowych obwodu pasa u dzieci. Istnieje także związek pomiędzy występowaniem u dzieci i młodzieży zespołu metabolicznego a ich otyłością. Najbardziej niebezpieczną w tym wypadku jest otyłość centralna – często w parze z nią idzie insulinooporność. Statystyki mówią, że 2/3 otyłych nastolatków ma przynajmniej jeden składnik zespołu metabolicznego, a ok. 1/3 ma pełny zespół. Czasem występowanie zespółu metabolicznego nie łączy się z otyłością ani nadwagą – jest to przypadek, który dotyka 20% dzieci mających zespół X. Masa ciała powyżej 85 precentyla, 2,4-krotnie zwiększa ryzyko nieprawidłowego stężenia cholesterolu całkowitego, 3-krotnie – cholesterolu LDL, 3,4-krotnie cholesterolu HDL i nawet 7,1-krotnie triglicerydów. Ryzyko wystąpienia nadciśnienia tętniczego wzrasta powyżej 85 precentyla 4,5 raza.

Zespół metaboliczny – skutki

Konsekwencje zespołu metabolicznego u dzieci i młodzieży są poważne. Nie można ich traktować tylko jako tych, które rzutują na zdrowie naszego dziecka w przyszłości. Wyniki badań dające rozpoznanie zespołu metabolicznego przekazują także informację, że ogólne zdrowie dziecka lub nastolatka jest w słabej kondycji i należy czym prędzej podjąć leczenie. Nie tylko, aby zmniejszyć ryzyko wystąpienia miażdżycy oraz innych powikłań w przyszłości, ale gównie chodzi o podniesienie komfortu życia dziecka i polepszenie jego stanu zdrowia.

Zespół metaboliczny –  leczenie

Leczenie i zapobieganie występowaniu zespołu metabolicznego to przede wszystkim promocja zdrowego trybu życia z modyfikacją diety oraz zwiększeniem aktywności fizycznej. Jeśli te zmiany wprowadzone przez dorosłych w życie dzieci są przestrzegane konsekwentnie, dziecko ma możliwość, aby jego parametry się wyrównały.

Leczenie farmakologiczne tego schorzenia ma niewielkie zastosowanie. Ogranicza się do leczenia hiperlipidemii, nadciśnienia tętniczego oraz zaburzeń tolerancji glukozy odpowiednimi preparatami farmaceutycznymi. Najważniejsze jest jednak, aby zarówno dziecko jak i dorosły cierpiący z powodu otyłości, dążyli do unormowania swojego BMI. Łatwo je samemu obliczyć, sprawdź jak. To niezwykle ważne, bo każdy procent utraconej masy poprawia wyniki badań. W przypadku zaburzeń węglowodanowych organizmu dziecka należy stosować lek zwany metforminą. To lek, który zwiększa wrażliwość na insulinę, korzystnie wpływa więc na przemianę tłuszczów i węglowodanów oraz przyspiesza odchudzanie.

Zespół metaboliczny – dieta

Leczenie żywieniowe osób z zespołem metabolicznym polega na zaplanowaniu odpowiedniej diety. Musi być ona bogata w błonnik, który po pierwsze sprzyja ograniczeniu wchłaniania zbędnych tłuszczów, po drugie zapobiega występowania głodu pomiędzy posiłkami. Frakcja błonnika rozpuszczalnego odpowiedzialna jest za wiązanie cholesterolu oraz kwasów żółciowych. Zapewnienie jego odpowiedniej ilości nie jest trudne, wystarczy wprowadzić do diety świeże warzywa i owoce. Również makarony, kasze oraz ryż mają spore ilości błonnika rozpuszczalnego. Dzięki niemu można walczyć z dwoma parametrami zespołu metabolicznego: niewłaściwym poziomem cholesterolu i nadwagą.

Odpowiednie spożycie błonnika wpływa również na zwiększenie insulinowrażliwości. Należy więc stanowczo zwiększyć ilość warzyw i owoców w diecie oraz zadbać aby produkty zbożowe pełnoziarniste stały się podstawowym źródłem energii w diecie. Produkty z pełnego ziarna są istotne, ponieważ wpływają na odpowiedni poziom glukozy we krwi, a także nie powodują hiperglikemii poposiłkowej, jak dzieje się w przypadku produktów z mocno przetworzonego zboża.

Należy ograniczyć tłuszcze nasycone, występujące w tłustych mięsach, maśle, smalcu oraz daniach typu fast food. Trzeba również zadbać o właściwe proporcje kwasów tłuszczowych omega 6 do omega 3. Kwasy tłuszczowe omega 3 są bardzo ważne w profilaktyce nadciśnienia, chorób naczyniowo-sercowych oraz tworzenia się stanów zapalnych i zakrzepowych. Warto więc zadbać o to, żeby przynajmniej dwa razy w tygodniu w naszym jadłospisie pojawiła się tłusta ryba morska. Przy układaniu diety, trzeba pilnować, by nie powstawały nadwyżki energetyczne, ponieważ warunkują one powstawanie nadwagi.

Jak widzicie zespół metaboliczny nie jest jedną dokładnie sprecyzowaną chorobą. Jest zbiorem czynników, które predysponują do występowania w populacji chorób naczyniowo-sercowych. Statystyki dotyczące tych schorzeń są przerażające, coraz więcej ludzi w wieku powyżej 40 lat umiera na zawał serca lub udar. Warto więc zadbać o siebie, dowiedzieć się, co robić, aby ustrzec od zespołu metabolicznego siebie i swoich bliskich.