Synergizm i antagonizm witamin oraz składników mineralnych

Witaminy i składniki mineralne, ze względu na odmienną budowę, wchodzą w interakcje pomiędzy sobą i z innymi składnikami powodując ograniczenie (antagonizm) lub polepszenie wchłaniania (synergizm) danej witaminy czy pierwiastka. Zasady synergizmu i antagonizmu powinny być bezwzględnie przestrzegane podczas suplementacji kilkoma pojedynczymi substancjami, przy projektowaniu tzw. multiwitamin, a także przy tworzeniu zdrowego jadłospisu. Warto wiedzieć, jak łączyć witaminy i minerały, by poprawić ich wzajemne wchłanianie.

 

Biodostępność

Biodostępność jest procesem wchłaniania zachodzącym głównie w jelicie cienkim. Polega na wnikaniu końcowych produktów trawienia węglowodanów, białek, tłuszczów, a także wody, witamin i minerałów do komórek śluzówki. W dalszym etapie następuje przekazanie ich do krwi i chłonki.

Poziom biodostępności, czyli stopień wchłaniania określa jakość i skuteczność produktów, a także faktyczną ilość składnika, która dociera do komórek organizmu.

Podczas przyjmowania witamin i minerałów mogą wystąpić problemy z ich wchłanianiem z kilku powodów:

• nieprawidłowej formy chemicznej danego pierwiastka
• występowania antagonistów (blokerzy wchłaniania)
• braku synergistów (współpomocnicy wchłaniania)

Na biodostępność witamin w produktach spożywczych wpływa dodatkowo obecność w nich enzymów i antywitamin. Chodzi przede wszystkim o enzymy powodujące rozkład do nieaktywnych związków np. enzym askorbinazy rozkładający witaminę C, tiaminaza – enzym powodujący rozkład witaminy B1.

Z kolei antywitaminy są związkami chemicznymi blokującymi działanie witamin.  

Askorbinaza obecna jest w świeżym ogórku, kabaczku, patisonie, cukinii. Z tego powodu w surówkach nie warto łączyć warzyw bogatych w witaminę C (np. papryka, pomidor) z surowymi ogórkami (można wykorzystać ogórki kiszone, ponieważ w środowisku kwaśnym askorbinaza ulega inaktywacji). Straty witaminy C powoduje także wysoka temperatura produktów.

Tiaminaza, znajduje się w surowym mięsie ryb, jest wrażliwa na działanie temperatury. Obróbka termiczna niszczy enzym i chroni witaminę B1.

Synergizm wchłaniania

Synergizm w procesie wchłaniania polega na współdziałaniu danego składnika odżywczego z innym pierwiastkiem czy witaminą, który pomaga mu w ilości maksymalnej przedostać się do komórek organizmu.

Synergia mikroskładników przynosi wiele korzyści:

• przyczynia się poprzez biologiczne procesy regeneracji poszczególnych mikroelementów do ich ponownego, biologicznego wykorzystania,
• jest ekonomicznym sposobem wytwarzania bioenergii w komórkach naszego organizmu,               maksymalizuje działanie poszczególnego mikroskładnika,
• duże dawki mikroskładników nie są potrzebne, zwiększona zostaje biodostępność innych  mikroelementów „pracujących razem w drużynie”,
• przyczynia się do zachowania zrównoważonego metabolizmu.

 

Antagonizm wchłaniania

Wchłanianie witamin oraz składników mineralnych to reakcja łańcuchowa. W sytuacji, gdy w diecie brakuje jakiegoś składnika automatycznie spada wydajność wchłaniania innych związków. Jeżeli natomiast jeden ze składników blokuje wchłanianie innego nazwany jest on antagonistą.

Antagonizm działania niektórych pierwiastków i związków wynika z podobieństwa ich właściwości chemicznych i fizycznych oraz budowy i włączania jednego z nich zamiast drugiego w cykl przemian ustrojowych, np. metabolitów i antymetabolitów, witamin i antywitamin. Antagonistyczne działanie antywitamin w stosunku do witamin polegają m.in. na sprzęganiu, hydrolizie lub tworzeniu kompleksów (oksydaza kwasu askorbinowego, awidyna i niacynogen). Jeżeli są one podobne pod względem budowy chemicznej – antagonizm przejawia się współzawodnictwiem w metabolizmie.

Zjawisko antagonizmu, ale i również synergizmu  wykorzystywane jest w toksykologii – w leczeniu zatruć.