Menopauza – objawy fizyczne i psychiczne. Dieta i leki ziołowe na menopauzę

Aktualizacja: 18 marca, 2024

Menopauzę definiuje się jako ostatnią w życiu kobiety miesiączkę. Ewolucjoniści zastanawiają się, jakie korzyści odnoszą kobiety z utraty możliwości reprodukcji. Tracą przecież wtedy szansę na przekazanie swoich genów. „Hipoteza matki” próbuje wyjaśnić to zjawisko. Opiera się na założeniu, że większe profity można odnieść wkładając wysiłek w opiekę nad istniejącym już potomstwem (nosicielami połowy genów rodzica) niż rodząc ponownie. Wraz z wiekiem wzrasta ryzyko komplikacji okołoporodowych, kobieta ryzykuje więc własnym życiem.

Menopauza

Menopauza to naturalny etap życia każdej kobiety mający miejsce między 45. a 55. rokiem życia (czasem wcześniej). Wiąże się ze znacznym obniżeniem produkcji hormonów przez jajniki. Zmniejszenie aktywności jajników następuje po 40. roku życia – już wtedy pojawiają się cykle bezowulacyjne, wydłuża się czas ich trwania. Po menopauzie zmniejsza się wytwarzanie estrogenów, ustają miesiączki i zdolności reprodukcyjne. Choć menopauza to proces fizjologiczny niejednokrotnie jest najtrudniejszym okresem w życiu kobiety.

Objawy menopauzy

Najczęstszymi objawami dotykającymi do 80% kobiet w trakcie i po menopauzie są tzw. objawy naczynioruchowe, czyli uderzenia gorąca i napadowe pocenie się. Uczucie gorąca pojawia się w okolicy klatki piersiowej wędrując wyżej, towarzyszy temu najczęściej zaczerwienienie twarzy. Nie wiadomo do tej pory, jaka jest bezpośrednia przyczyna. Wystąpieniu tych objawów sprzyjają: stres, kawa, alkohol, otyłość. Oprócz wyżej wymienionych do tzw. „zespołu klimakterycznego” zalicza się także: kołatanie serca, bóle i zawroty głowy, bezsenność, trudności w koncentracji, przygnębienie.

Ze względu na obniżenie poziomu estrogenów zanikowi ulega tkanka łączna, spada napięcie mięśni. Dochodzi do zaniku błon śluzowych – jamy ustnej, spojówek oraz pochwy. Sytuacja taka prowadzi do zwiększonego ryzyka infekcji oraz nieprzyjemnego odczucia suchości. Ponadto może dojść także do rozwoju osteoporozy. Estrogeny naturalnie hamują procesy degradacji tkanki kostnej i sprzyjają jej budowaniu. Niestety – w okresie menopauzy zwiększa się resorpcja wapnia z kości, zmniejsza się ich gęstość i wzrasta ryzyko złamań. Okres menopauzy wiąże się też ze zmianami metabolicznymi. Bardzo często wzrasta poziom cholesterolu całkowitego oraz jego niekorzystnej frakcji (hormonalna terapia zastępcza pomaga w wyrównaniu profilu lipidowego). Dodatkowo u kobiet w fazie przekwitania często trzustka wydziela mniej insuliny. Choć wydzielanie jest mniejsze to stężenie insuliny we krwi bardzo często przekracza górną granicę normy – pojawia się hiperinsulinemia. Wynika to z faktu, że hormon ten jest wolniej degradowany w wątrobie. Paradoksalnie pomimo mniejszego wytwarzania insuliny, pojawia się insulinooporność mogąca prowadzić do rozwoju cukrzycy. Oczywiście występowanie cukrzycy czy osteoporozy nie jest regułą i nie jest powiedziane, że schorzenia te dotykają każdą kobietę, jednak ryzyko na tym etapie życia znacznie wzrasta. Niestety charakterystyczne dla menopauzy są także znacznie obniżające jakość życia objawy psychiczne.

Objawy psychiczne menopauzy

Objawy natury psychicznej w menopauzie wiążą się z niedoborem estrogenów. Hormony te naturalnie zwiększają działanie serotoniny – jednego z neurotrasmiterów odpowiadających m.in. za nastrój. Niezależnie od kontynentu objawy menopauzy są podobne u kobiet każdej rasy. Charakterystyczne są zmiany nastroju, poczucie beznadziejności, drażliwość, bezsenność, spadek libido, koncentracji.

Dieta przy menopauzie

W okresach menopauzy i postmenopauzalnym dochodzi do pewnych zmian w metabolizmie, co sprawia, że dieta staje się szczególnie ważnym aspektem. Profil lipidowy pogarsza się – najczęściej podnosi się stężenie niekorzystnej frakcji cholesterolu i triglicerydów, zwiększa się ryzyko cukrzycy ze względu na zaburzenia wydzielania insuliny. Tłuszcz zaczyna odkładać się w okolicy brzucha, co jest wyjątkowo niekorzystne jeśli chodzi o prawidłowe działanie insuliny (zmniejsza wrażliwość tkanek na jej działanie). W Polsce nawet do 2/3 kobiet w okresie pomenopauzalnym ma nadwagę lub jest otyła. Tłuszcz zlokalizowany w okolicy brzucha jest metabolicznie czynny, to znaczy wytwarza wiele substancji zaburzających funkcjonowanie organizmu. U kobiet po menopauzie zaobserwowano wysokie stężenie leptyny w stosunku do adiponektyny (hormon „chroniący” przed cukrzycą i nadwagą), co sprzyja rozwojowi cukrzycy.  Aby nie doprowadzić do przyrostu masy ciała  należy zadbać o odpowiednio zbilansowaną dietę. 

1. Spożywaj min. 4 posiłki w ciągu dnia w regularnych odstępach czasu. W porównaniu z osobami, które spożywają do 3 posiłków dziennie (bardziej obfitych), osoby jedzące częściej rzadziej cierpią na otyłość i cukrzycę typu drugiego.
2. Unikaj cukru. Biorąc pod uwagę, że glukoza może być gorzej tolerowana zaleca się, aby produkty miały niski lub średni indeks glikemiczny. Najlepiej zatem unikać produktów bogatych w cukry proste a ubogich w błonnik, jak słodycze, wyroby cukiernicze, słodkie  napoje.
3. Zadbaj o odpowiednią podaż kwasów omega 3.  Kwasy omega 3 powinny stać się nieodłącznym elementem diety. Przede wszystkim mają zdolność do obniżania stężenia triglicerydów i cholesterolu we krwi. Dodatkowo mają działanie przeciwdepresyjne i działają hamująco na lipogenezę (proces tworzenia tkanki tłuszczowej). Do najlepszych źródeł kwasów tłuszczowych nienasyconych należą oleje roślinne i ryby morskie. Niezbędne minimum to spożywanie ryb dwa razy w tygodniu. W pozostałe dni zaleca się stosowanie olejów roślinnych – oliwy z oliwek, oleju lnianego, oleju rzepakowego. Oleju lnianego nie można poddawać wysokiej temperaturze, w związku z czym należy stosować go wyłącznie na surowo.
4. Wybieraj produkty pełnoziarniste. Ciemny chleb i pełne kasze dostarczają więcej błonnika w porównaniu z produktami oczyszczonymi. Błonnik pomaga w zachowaniu właściwych stężeń zarówno cholesterolu, jak i glukozy we krwi.
5. Postaw na nabiał. Nabiał jest najlepszym naturalnym źródłem dobrze przyswajalnego wapnia. Wapń to element niezbędny w prewencji osteoporozy. Aby zapewnić sobie odpowiednią podaż tego pierwiastka w codziennej diecie należy zawrzeć np.:

• 1 jogurt naturalny 150 g (255 mg wapnia)
• 1 szklanka mleka (242 mg wapnia)
• 2 plastry sera Gouda  (484 mg wapnia)
• 100 g szpinaku  ( 93 mg wapnia)
• 50 g migdałów  (120 mg wapnia)

Może Tobie się przydać: „Dieta po 40. roku życia – jadłospis, przepisy. Jaka jest najlepsza dieta odchudzająca po 40. roku życia?„

Leki ziołowe na menopauzę

Hormonalna terapia zastępcza (HTZ) stosowana w okresie menopauzalnym ma swoje dobre strony – zmniejsza ryzyko wystąpienia chorób układu sercowo-naczyniowego oraz osteoporozy. Z drugiej zaś strony długotrwałe jej stosowanie może zwiększać ryzyko raka sutka, endometrium i zakrzepicy. Z obawy przed zastosowaniem syntetycznych środków poszukuje się naturalnych substancji łagodzących nieprzyjemne objawy (Latynoski zamieszkujące USA to grupa etniczna, która z reguły nie korzysta z HTZ).

• Pluskwica groniasta. To roślina pochodząca z Ameryki Północnej. W medycynie ludowej stosowana była w przypadkach niestrawności, bólów menstruacyjnych, reumatycznych, a nawet wahań nastroju. Dziś dostępne są preparaty z wyciągiem z pluskwicy groniastej (na ulotce zazwyczaj kryje się pod nazwą Cimicifuga racemosa L.). Najczęściej dedykowane kobietom w okresie menopauzalnym. Na drodze jakiego mechanizmu jest w stanie złagodzić objawy menopauzy – tego jeszcze nie wiadomo, choć przypuszcza się, że jeden ze związków wchodzących w jej skład ma zdolność do wiązania się z receptorami estrogenowymi. Stosowanie pluskwicy jest stosunkowo bezpieczne i nie zwiększa ryzyka wystąpienia raka sutka. Ostrożne powinny być jednak osoby z nadciśnieniem, chorobami nerek czy wątroby. W jednym z eksperymentów wyciąg z pluskwicy w porównaniu z estrogenem równie skutecznie łagodził pewne objawy towarzyszące menopauzie, w tym zmniejszał resorpcję kości oraz pozytywnie oddziaływał na nastrój.
• Maca. Roślina wywodząca się z Peru. Stosowana tradycyjnie także jako środek na potencję i wzmagający libido. Sposób działania tej rośliny również nie jest do końca poznany. Niektórzy twierdzą, że zawdzięcza swoje właściwości alkaloidom w niej zawartym. Badania dotyczące skuteczności w łagodzeniu objawów menopauzy są sprzeczne. W niektórych z nich wyciąg z Maca łagodził objawy lęku i depresji, w innych korzystnie oddziaływał na zmniejszenie ryzyka osteoporozy.
• Ostropest plamisty. Do tej pory badania były przeprowadzane wyłącznie na samicach szczurów pozbawionych jajników. U zwierząt tych podawanie sylimaryny – głównej substancji aktywnej ostropestu – skutecznie chroniło przed utratą masy kostnej. Czy okaże się skuteczny również u kobiet?
• Kava Kava (pieprz metystynowy). W badaniach z udziałem kobiet w okresie menopauzalnym wykazano działanie przeciwdepresyjne oraz uśmierzające niektóre z objawów typowych dla okresu przekwitania. U osób badanych przed i  po zastosowaniu suplementacji wyciągiem z Kava Kava oceniano Indeks Kuppermana (indeks objawów przekwitania) oraz Indeks stanów lękowych. Już po 4. tygodniach stosowania preparatu odnotowano poprawę – spadek punktacji w Indeksie Kuppermana. Indeks ten obejmuje objawy takie jak: uderzenia gorąca, nadmierne poty, zaburzenia snu, nastrój depresyjny, zawroty głowy, nadmierna nerwowość, brak energii, bóle stawów, bóle głowy, zaburzenia rytmu serca. Potwierdza się to o czym mieszkańcy Południowego Pacyfiku wiedzieli od dawna, czyli przeciwlękowe działaniu pieprzu mirystynowego. Kava Kava przez pewien okres gościła w załączniku nr 1 do ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii (lista środków odurzających), jednak w roku 2016 została ze spisu usunięta.

Stosując wszelkiego rodzaju suplementy czy zioła należy brać pod uwagę czy nie wchodzą one w interakcję z lekami, które są aktualnie zażywane. Środki naturalne mogą wspomóc łagodzenie niezbyt nasilonych objawów. Zdarza się jednak, że w okresie menopauzy pojawiają się poważne zaburzenia depresyjne, które czasem traktuje się lekceważąco jako typowe dla tego okresu wahania nastroju.