Leptyna a otyłość i odchudzanie – działanie i źródła hormonu sytości

Regulacja uczucia głodu i sytości znajduje swój nadrzędny ośrodek w podwzgórzu – części mózgu, w której znajdują się obszary reagujące na działanie wielu hormonów i bodźców nerwowych związanych z utrzymaniem prawidłowej masy ciała. Do substancji odpowiedzialnych za długotrwałą kontrolę równowagi energetycznej organizmu należy leptyna.

Leptyna

Leptyna jest białkiem zbudowanym z 167 aminokwasów uwalnianym z adipocytów (komórek tłuszczowych) oraz błony śluzowej żołądka, a w okresie ciąży także przez łożysko i płód. Jej ilość jest proporcjonalna do objętości tkanki tłuszczowej – u osób otyłych stwierdza się jej wyższe stężenie we krwi, podobnie jak u kobiet w porównaniu do mężczyzn o tym samym wskaźniku BMI. Jej poziom spada w okresie głodu, wzrasta natomiast po spożyciu posiłku. Poprzez pobudzanie odpowiednich receptorów powoduje uczucie sytości, w ten sposób (wraz z innymi hormonami) zapobiega nadmiernemu przyjmowaniu kalorii i przyrostowi masy ciała.

Leptyna – działanie

Leptynie przypisuje się szerokie działanie, zwłaszcza na gospodarkę węglowodanów i tłuszczów w organizmie oraz regulację poboru pokarmu, przez co m.in chroni przed nadwagą i cukrzycą. Główną poznaną dotąd rolę pełni w ośrodkach mózgu odpowiedzialnych za odczuwanie głodu i sytości. Leptyna łącząc się ze receptorami hamuje w ośrodkowym układzie nerwowym wytwarzanie neuropeptydu Y(NPY) oraz białka Agouti (AgRP), które wywołują uczucie głodu. Z drugiej strony stymulują wytwarzanie przez neurony przekaźników wywołujących uczucie sytości (tzw. α-MSH czy CART). Warto też wspomnieć o układzie kannabinoidowym, którego aktywność wiąże się ze wzmożonym odczuciem przyjemności podczas jedzenia oraz intensywniejszym gromadzeniem tkanki tłuszczowej. Jak nietrudno się domyślić, pod wpływem leptyny również jego działanie zostaje przytłumione. Podsumowując – leptyna hamuje pobór pokarmu. Ponadto zwiększa wrażliwość komórek na działanie insuliny – ułatwia wnikanie glukozy z krwi do ich wnętrza i jej wykorzystanie (co zapobiega nietolerancji glukozy). Dodatkowo wykazano, że leptyna stymuluje proces lipolizy – czyli rozkładu tłuszczu. To wszystko składa się na jej niebagatelny udział w utrzymywaniu równowagi energetycznej.

Leptyna a otyłość

Można zapytać, dlaczego osoby z dużą masą tkanki tłuszczowej przyjmują więcej kalorii niż potrzebują? Przecież leptyna hamująca uczucie głodu wytwarzana jest przez komórki tłuszczowe, tak więc u osób otyłych produkowana jest w większej ilości. Hipoteza próbująca objaśnić ten mechanizm mówi o występowaniu leptynooporności, czyli osłabienia jej działania. Co za tym idzie, wzrasta poziom NPY (normalnie hamowanego przez lektynę), a więc nasila się uczucie głodu (co prowadzi do tzw. hiperfagii – nadmiernego przyjmowania pokarmu). Jednoceśnie nie zostaje zahamowany układ kannabinoidowy, który sprawia, że odczuwamy większą przyjemność podczas jedzenia, więc chętniej i częściej po nie sięgamy.

Stosunkowo niedawno, bo w końcu ubiegłego wieku zaczęto dopatrywać się roli genów jako przyczyny otyłości. Udowodniono istnienie tzw. otyłości monogenowej, czyli wynikającej z mutacji pojedynczego genu. Istnieje 11 genów, których mutacja może wywołać nadmierną masę ciała. Wśród nich znajduje się także gen kodujący samą leptynę, jak i gen kodujący receptory dla leptyny. Zaburzenie zarówno pierwszego, jak i drugiego z wymienionych sprawia, że uczycie głodu nie jest efektywnie tłumione i przyczynia się do nadmiernego spożycia kalorii. Osoby posiadające wadliwy gen charakteryzuje występująca od wczesnego dzieciństwa otyłość oraz hiperfagia. Badania nad leptyną są ciągle w toku i należy pamiętać, że jednogenowo uwarunkowana nadmierna masa ciała to przypadki rzadkie – do roku 2007 opisano 1 związany z mutacją receptorów i około 12 związanych z samą leptyną. Tak naprawdę skala zjawiska pozostaje nieznana, ale dalsze badania w tym kierunku być może umożliwią bardziej szczegółową diagnostykę i stworzenie nowatorskich sposobów leczenia otyłości u osób z wadliwym genem.  

Leptyna a odchudzanie

Mając na uwadze fizjologiczne działanie leptyny można wysnuć pewne wnioski pomocne w procesie utraty masy ciała. Zacznijmy od tego, że obniżając liczbę komórek tłuszczowych w organizmie obniżamy stężenie leptyny we krwi, a co za tym idzie efekty jej działania zostają zminimalizowane – proces spalania tłuszczu jest mniej nasilony, odwrotnie do procesu lipogenezy (tworzenia tłuszczu). Organizm w ten sposób adaptuje się do utraty masy ciała i broni się przed nią. Apetyt wzrasta. Rozumiejąc ten mechanizm możemy bardziej świadomie kontrolować nasze odruchy i nakładem ogromnego samozaparcia powstrzymać się od spożywania pokarmów ponad miarę.

Z kolei leptynooporność wydaje się być powiązana z chronicznym stanem zapalnym. Co może wydawać się zaskakujące, otyłość także możemy traktować w kategoriach choroby zapalnej, właśnie ze względu na wydzielanie przez tkankę tłuszczową wielu substancji (w tym czynników prozapalnych). Kwasy omega3 zawarte w tłuszczach rybich i olejach roślinnych skutecznie przeciwdziałają takiej sytuacji i spożywane w odpowiednich ilościach i proporcji w stosunku do tłuszczów omega-6 mogą przynieść poprawę.

Brak snu także może przyczynić się do zmniejszenia stężenia leptyny w osoczu. Kolejny powód przekonujący o tym jak waży jest odpowiedni wypoczynek.

W trakcie redukcji masy ciała musimy pamiętać przede wszystkim o:

• spożywaniu posiłków w regularnych odstępach czasu;
• dodawaniu do każdego z nich porcji warzyw (najlepiej świeżych);
• ograniczeniu spożywania tłuszczów nasyconych, które mogą przyczynić się do wystąpienia leptynooporności, zastąpić należy je kwasami omega-3 (ryby, olej rzepakowy, olej lniany, oliwa z oliwek);
• wykluczeniu z jadłospisu cukru prostego – wszelkich słodyczy i przetworzonych produktów;
• wysiłku fizycznym – trening aerobowy może podnieść poziom leptyny;
• odpowiedniej higienie snu.

Leptyna – źródła

Głównym źródłem leptyny są wytwarzające ją komórki tłuszczowe, lecz nie tylko. Produkują ją także w mniejszych ilościach: łożysko, płód, komórki żołądka, wątroba. Na jej stężenie we krwi ma wpływ kilka czynników – przede wszystkim, co zostało wspomniane, ilość tkanki tłuszczowej – im wyższa jej masa tym więcej leptyny. Posiłek oraz wydzielana po jego spożyciu insulina stymulują uwalnianie hormonu. Szczególnie silnie stymulująco na wydzielanie leptyny działają posiłki wysokotłuszczowe. Wydawać by się mogło, że w takim razie spożycie posiłku bogatego w tłuszcz zahamuje (poprzez uwalnianie leptyny) łaknienie. Niestety efekt jest odwrotny. Wysokie, długotrwałe spożycie tłuszczów, zwłaszcza nasyconych zawartych w produktach przetworzonych, może przyczynić się do rozwoju leptynooporności i zaburzeń równowagi pomiędzy łaknieniem a sytością. Przeciwnie działa spożycie kwasów nienasyconych z rodziny omega-3, które może przynieść efekt pozytywny, jednak do tej pory nie zostało to jednoznacznie potwierdzone. Z badań wynika, że podawanie hormonu z zewnątrz, w formie np. zastrzyków nie przynosi oczekiwanych rezultatów.

Póki co nie wynaleziono jednej skutecznej pigułki pozwalającej pokonać nadwagę. Choć proces przybierania na wadze oraz jej utraty jest wysoce skomplikowany, istnieją naturalne metody przywracające homeostazę zaburzonej gospodarki hormonalnej i rozregulowanemu metabolizmowi. Przede wszystkim jest to dbałość o właściwe odżywienie – pełnowartościowe o niskim IG, o odpowiednią sprawność fizyczną i prawidłowy sen. Te trzy elementy i duża doza samozaparcia przyniosą oczekiwane rezultaty.