Kuchnia litewska – charakterystyka, tradycje, przepisy

Aktualizacja: 20 maja, 2024

Kuchnia naszych sąsiadów z północy jest zdominowana przez dania mączne i ziemniaczane. Wśród najczęściej wykorzystywanych warzyw możemy wymienić ziemniaki, fasolę, kapustę, rzepę, buraki, kalarepę. Najważniejszą cechą obiadu jest jego sytość i kaloryczność. Mieszkańcy Litwy zajmowali się głównie uprawą roli, dlatego potrzebowali dużo energii, aby podołać ciężkim obowiązkom. Zwyczaj ten przetrwał w przysłowiu: „kto dobrze je, ten dobrze pracuje”.

Kuchnia litewska – charakterystyka

W tradycyjnej kuchni litewskiej możemy odnaleźć wpływy państw ościennych. Znajdziemy w niej akcenty polskie, żydowskie, białoruskie, ukraińskie, tatarskie. Jest to skutek skomplikowanej polityki państwa, a także dużej migracji narodów. W czasie zaborów do kuchni litewskiej przeniknęły również elementy kuchni rosyjskiej i niemieckiej.

Początkowo Litwa była krajem rolniczym. Mieszkańcy uprawiali głównie zboża, które stały się podstawą ich posiłków. Duże znaczenie odgrywały również produkty mleczne, owoce leśne, grzyby, miód. Kuchnia litewska nadal opiera się na produktach rodzimych, często wytwarzanych w sposób oparty na wieloletniej tradycji przekazywanej z pokolenia na pokolenie.

Po potopie szwedzkim w XVII wieku pola uprawne w większej części zostały zniszczone. Rolnictwo już nigdy nie odzyskało swojej świetności. To wówczas prym w kuchni Litwin zyskał ziemniak przywieziony z Ameryki. Jego uprawa była o wiele prostsza i pozwoliła przetrwać mieszkańcom głód spowodowany zniszczeniami wojennymi.

Charakterystyczne dla kuchni litewskiej są również przyprawy, wśród których możemy wymienić gałkę muszkatołową, kolendrę, pieprz, czosnek. Ich obfitość spowodowana była obecnością na ziemiach litewskich Tatarów, a także bliskością kupieckich szlaków wschodnich, które ułatwiały wymianę handlową i kulturową.

Kuchnia litewska była zróżnicowana klasowo. Suto zastawiane stoły bojarów różniły się znacząco od prostych, lecz sycących posiłków chłopskich. W wieku XIX nastąpiło wymieszanie tradycji, czego konsekwencją jest między innymi zmniejszenie popularności zup na rzecz jednodaniowych, sytych posiłków. Zupy zostały zastąpione przez zimne przystawki bądź chłonnik. Najbardziej popularny z nich jest šaltibarščiai (chłodnik litewski) zrobiony z buraków, ogórków, kwaśnego mleka, śmietany, jajek i koperku. Wszystkie zupy podawane sa w temperaturze pokojowej bądź na zimno.

Kuchnia litewska – tradycyjne dania

Na pierwszym miejscu należy wymienić dania mączne i ziemniaczane, z których w dużej części składają się tradycyjne potrawy litewskie. Wszystkim znane cepeliny przypominają pyzy z mięsem. Formy przygotowania zależą od regionu Litwy. W Kłajpedzie dominują cepeliny z rybnym nadzieniem, w Żemajtii dodadzą specjalną podlewkę ze śmietaną i grzybami. Jeśli chcecie spróbować prawdziwych, pysznych cepelinów, warto wybrać się do mniej uczęszczanych miejscowości i odwiedzić tamtejszą karczmę, do której chodzą głównie mieszkańcy. Litwini, bowiem najsmaczniej gotują dla siebie.

Wśród litewskich dań odnajdziemy również podobieństwa do naszych polskich pierogów jak np. čeburėkai (czebureki), które są jednak nieco większe, smażone na głębokim oleju i podawane z zupą do popicia lub kibinai (kibiny) zapiekane w piekarniku.

Bardzo popularne są również koldūnai (kołduny litewskie), które przypominają polskie uszka z surowym nadzieniem. Wśród nich również można wymienić różne odmiany regionalne m.in. kołduny tyszkiewiczowskie – z szynką i suszonymi grzybami, w Wilnie istnieje tradycja, aby jednego kołduna nadziać pieprzem. Istnieją również różnice co do sposobu ich podania. Jedni wolą, aby podane były w rosole inni polane roztopionym masłem lub ze skwarkami. Wszyscy jednak zgadzają się co do jednego, nie wolno kołdunów kroić, lecz do ust wkładać w całości. Ostatnim popularnym daniem mącznym są švilpikai, które przypominają polskie, smażone kopytka.

Jak już wspomnieliśmy kuchnia litewska zdominowana została przez ziemniaki. Wśród dań ziemniaczanych będąc na Litwie nie można zapomnieć o kugielis, jest to zapiekanka ziemniaczana podawana ze skwarkami, bądź wędzonymi kawałkami świńskich uszu. Warto spróbować także szwilpikaj (kartoflane pałeczki), vėdarai (kiszka ziemniaczana), a także žemaičių blynai (bliny żmudzkie), które prawdopodobnie spożywane były przy obrzędach pogańskich; jest to rodzaj grubych placków ziemniaczanych z nadzieniem mięsnym lub grzybowym. Uzupełnieniem wielu dań jest gęsta śmietana.

Litwa słynie również ze znakomitych wędlin. Tradycyjne sposoby konserwacji mięsa m.in. solenie i wędzenie sprawiło, że litewskie wędliny znane są daleko poza granicami kraju. Wśród nich możemy wymienić kindziuk wyrabiany w Auksztocie. Produkowany jest z tłustego mięsa wieprzowego z dodatkiem czosnku, kolendry, zmielonego czarnego pieprzu, saletrą i cukrem, którym wypycha się kiszki wieprzowe. Bardzo podobny jest skilandis produkowany na Suwalszczyźnie, ale tym razem mięsną mieszanką wypchany zostaje świński żołądek. Wędliny te są bardzo suche, twarde i mocno wędzone.

Bardzo ważnym dodatkiem do posiłków jest chleb. Na Litwie dominuje ciemne pieczywo żytnie wyrabiane bez konserwantów na naturalnym zakwasie. Wypiekany jest z dodatkiem kminku, miodu, trawami, rodzynkami. Bardzo dobry jest łabas (po litewsku pozdrowienie), jest to chleb z dodatkiem słonecznika, czosnku i sera. Cienko pokrojony stanowi idealną przekąskę do piwa.

Jeśli już mowa o przekąskach do piwa, wśród nich dominują sery białe przygotowywane na wiele sposobów. Najpopularniejszy jest z kminkiem, zarówno świeży, jak i suszony. Na Litwie istnieją specjalne szlaki turystyczne, w czasie których można poznać i wypróbować tradycyjne sposoby wyrabiania serów czy pieczenia chleba.

Na deser można wybrać ser jabłkowy, choć nie ma on nic wspólnego z wyrobem mleczarskim. Składa się z kwaśnych jabłek, odrobiny cynamonu oraz cukru, idealnie pasuje do tradycyjnie parzonej tureckiej kawy.

Jak w większości państw wschodnich bardzo popularny na Litwie jest kwas chlebowy. Wyrabiany z tradycyjnego ciemnego pieczywa ma niesamowity, orzeźwiający smak. Do posiłków dodawany jest również sok brzozowy lub klonowy.

Bardzo długą tradycję posiada również miód sycony (midus) z dodatkiem przypraw korzennych, ziół i soków. Wśród alkoholi prym wiedzie piwo warzone w gospodarstwach domowych już od wieków. Jest lżejsze i ciemniejsze niż polskie, dlatego może być bez przeszkód popijane do posiłków. Bardzo popularne są również wszelkiego rodzaju nalewki wyrabiane z owoców i ziół.

Kuchnia litewska – przepisy