Kamica żółciowa – przyczyny, objawy, czynniki ryzyka oraz dietoterapia

Aktualizacja: 19 kwietnia, 2024

Chociaż o kamicy żółciowej nie mówi się często, jest to jedna z bardziej powszechnych chorób układu pokarmowego. Rozwój techniki oraz szeroka dostępność nieinwazyjnej ultrasonografii znacznie ułatwiły jej wykrywanie, jednocześnie zwiększając liczbę osób wyleczonych z kamicy żółciowej. Choroba polega na wytrącaniu się złogów w obrębie wszystkich odcinków układu dróg żółciowych. Jeśli chodzi o nasz kraj ta choroba dotyczy od 15 do 18% dorosłej populacji.

Aby utrzymać dobry stan zdrowia i zapobiegać nawrotom  kamicy należy przestrzegać zaleceń dietetycznych. Najpierw jednak skupmy się na przyczynach rozwoju tej choroby oraz jakie są czynniki ryzyka jej występowania.

Kamica żółciowa – przyczyny

Ciężko wyjaśnić skąd bierze się kamica żółciowa. Ogólnie przyjęło się definiować ją jako następstwo nieprawidłowych stosunków między lipidowymi składnikami żółci takimi jak: cholesterol, fosfolipidy oraz kwasy tłuszczowe. To one są bezpośrednią przyczyną wytrącania się kamieni.

Jak wcześniej wspomniałam, kamica żółciowa dotyczy układu dróg żółciowych. Miejsca, w których występują złogi to:

• przewody żółciowe wewnątrz wątrobowe,
• pęcherzyk żółciowy,
• przewody żółciowe zewnątrz-wątrobowe.

Kamienie występujące w wypadku tej choroby można podzielić na dwie ogólne grupy: kamienie barwnikowe oraz kamienie cholesterolowe. W wypadku tych drugich można spotkać się z podziałem na złogi czyste oraz najczęściej występujące w kamicy złogi mieszane. Składają się nie tylko z cholesterolu, zawierają dodatkowo domieszki wapnia, bilirubinę oraz kwasy żółciowe.

Kamica żółciowa – objawy

W większości przypadków choroba przebiega bezobjawowo. Złogi są niewielkie a chory nie odczuwa żadnego bólu oraz nieprzyjemności. Objawowa kamica żółciowa dotyczy jedynie ¼ chorych, najczęściej ma bardzo zróżnicowaną formę. Choroba może zacząć się od intensywnego bólu brzucha, któremu towarzyszą problemy trawienne. Pojawia się biegunka, częsta zgaga, refluksowa choroba przełyku. Są to objawy nieswoiste, ciężko jest je powiązać z kamicą żółciową. Najbardziej charakterystycznym objawem kamieni żółciowych jest nagły atak bólu brzucha występujący tuż po zjedzeniu sytego, tłustego posiłku. Ból ten pojawia się w prawej, górnej części brzucha – ma charakter stały, trwa od dwóch do pięciu godzin. Pierwszym objawom występowania zaawansowanej kamicy żółciowej towarzyszy również utrata apetytu, wymioty oraz mdłości.

Kamica żółciowa – czynniki ryzyka

Czynniki ryzyka występowania kamicy żółciowej:

Wiek:

• wiek średni i początek starzenia,
• po 35 roku życia częściej chorują kobiety,
• po 70 roku życia, zarówno kobiety, jak i mężczyźni chorują tak samo często, ok. 45–50% chorych w tej grupie wiekowej.

Płeć żeńska

• kobiety chorują 2–3 razy częściej, zwłaszcza te, które mają więcej niż dwójkę dzieci,
• progesteron zwiększa wydzielanie cholesterolu do żółci oraz wpływa na motorykę pęcherzyka żółciowego,
• po 60 roku życia choroba dotyczy ponad 1/3 kobiet.

Doustne środki antykoncepcyjne

• antykoncepcja hormonalna, zwłaszcza nieregularna, prowadzona z odstępami, rozpoczęta w 14–19 roku życia.

Otyłość:

• zwłaszcza jeśli jest trwała i zaczęła się w młodym wieku,
• wzrasta przy otyłości wisceralnej.

Marskość wątroby:

• 2 x częściej pojawiają się kamienie w pęcherzyku żółciowym.

Choroby metaboliczne:

• neuropatia cukrzycowa zaburza obkurczanie się pęcherzyka żółciowego powoduje, że żółć w nim zalega,
• obniżenie cholesterolu HDL w surowicy krwi wpływa na pojawianie się kamicy żółciowej.

Szybka utrata masy ciała:

• niskokaloryczne diety powodują zmniejszenie wydzielania cholecystokininy,  a także prowadzi to do obkurczenia pęcherzyka żółciowego i do zastoju w nim żółci. Można temu zapobiegać, podając w takiej diecie małe ilości tłuszczu, ponieważ wzmaga on wydzielanie tej substancji.

Ciąża:

• każda kolejna ciąża zwiększa ryzyko kamicy o 2% u kobiety, która była w ciąży 4 razy do 25 roku życia.

Kamica żółciowa – dieta

Bardzo ważnym aspektem dietoterapii kamicy żółciowej jest całkowite wyłączenie z diety produktów oraz technik kulinarnych, które podrażniają pęcherzyk żółciowy powodując jego częstsze skurcze. Do takich produktów należą m.in.: żółtko jaja (najmocniejsze działanie skurczowe), śmietana, smalec, masło, tłuste mięsa, potrawy smażone, chipsy, fast foody, chrupki, czekolada oraz ciasta z kremem, torty, pączki. Ważne jest, aby dieta osoby chorej była urozmaicona, dopasowana do potrzeb energetycznych, stanu odżywienia oraz aktywności fizycznej uprawianej przez chorego. Aktywność fizyczna jest pożądana, jej odpowiednia ilość opóźnia problemy z pęcherzykiem żółciowym. Zaleca się produkty bogate w błonnik, ponieważ jego brak w diecie lub za mała ilość upośledza sprawne kurczenie się pęcherzyka żółciowego – a jedynie jego odpowiednia motoryka zapewnia prawidłowe wydzielanie żółci, bez niepotrzebnego jej zalegania w woreczku. Istotne jest również ograniczenie do minimum tłuszczów nasyconych. Zalecane jest stosowanie produktów chudych takich jak: drób, białe ryby, odtłuszczone mleko oraz mleczne produkty fermentowane, chude twarogi, serki ziarniste. Posiłki osoby chorej na kamicę żółciową powinny być przyjmowane w regularnych porach. Dopuszczalna liczba posiłków to 5 – najlepiej jeść małe porcje, ale częściej.

Techniki kulinarne zalecane w kamicy to: gotowanie, gotowanie na parze, pieczenie w folii lub pergaminie z dodatkiem oliwy z oliwek lub oleju rzepakowego, duszenie, grillowanie. Odradza się stanowczo smażenie na patelni w dużej ilości tłuszczu. Stosowanie zasad zdrowego żywienia jest dużym krokiem w leczeniu kamicy żółciowej. Pozwala utrzymać homeostazę organizmu oraz metabolizm na właściwym poziomie. Odpowiednia dieta jest podstawą domowych sposobów radzenia sobie z kamieniami żółciowymi.