Hipotrofia płodu – niedożywienie dzieci, przyczyny, leczenie, dieta

Aktualizacja: 8 maja, 2024

Podczas gdy harmonijny rozwój dziecka w łonie matki zostanie zakłócony przez nieznany dotąd czynnik, należy przypuszczać, iż nastąpiło ograniczenie wzrastania u płodu, klinicznie określane jako hipotrofia.

Hipotrofia płodu

Wewnątrzmaciczne zahamowanie wzrastania płodu (IUGR) jest poważnym problemem klinicznym na poziomie światowym, bowiem nadrzędnym celem jest walka o życie dziecka. Hipotrofię rozpoznaje się wówczas, gdy dwukrotnie wykonane pomiary wskazują na zbyt wolne tempo wzrastania płodu i /lub masa ciała plasuje się poniżej 10 percentyla w stosunku do wieku płodowego [2]. Ciekawostką jest, iż  ograniczenie wzrastania u płodu może wystąpić na każdym etapie ciąży. Z tego też względu klinicznie wyróżnia się dwa główne typy hipotrofii: hipotrofia symetryczna oraz hipotrofia asymetryczna. Pierwszy z nich charakteryzuje wczesny początek, gdyż do zahamowania wzrostu u dziecka dochodzi już na początku ciąży, na przełomie pierwszego i drugiego trymestru. Przypuszcza się, iż przyczyną takiego stanu rzeczy są wrodzone błędy metaboliczne, nieprawidłowości genetyczne oraz infekcje wewnątrzmaciczne matki [2,5]. Typ asymetryczny stanowi większość rozpoznawanych jak dotąd przypadków hipotrofii, ponieważ ma miejsce dopiero w drugiej połowie ciąży. Wówczas noworodek przybiera charakterystyczny wygląd, ma nieproporcjonalnie dużą głowę, zapadnięty brzuch, brak tkanki tłuszczowej oraz długie i chude kończyny [5].

Niska masa urodzeniowa

Już za czasów Hipokratesa uważano, iż noworodki najbardziej żywotne rodzą się zazwyczaj po dziewiątym miesiącu trwania ciąży. Jeden z fińskich lekarzy pediatrów przyjął, że waga dojrzałego i urodzonego o czasie noworodka powinna wynosić 2500 g. Wszelkie odchylenia od tej normy sprawiają, że maluchy rodzą się niedojrzałe i zagrożone (tab. 1) oraz wymagają szczególnej opieki neonatologicznej [5]. Powszechnie uznaje się, iż noworodek urodzony w terminie to noworodek donoszony, urodzony między 37. a 42. tygodniem ciąży.

Tabela 1. Klasyfikacja noworodków w zależności od stopnia niedoboru masy ciała

Przyczyny hipotrofii

Niemożliwe jest określenie jednego czynnika, który powoduje zaburzenia wzrastania małego dziecka w łonie matki. Bowiem czynników jest wiele, począwszy od uwarunkowań genetycznych (niski wzrost u rodziców), zaburzeń chromosomalnych i wad wrodzonych  towarzyszących hipotrofii, skończywszy na niewydolności łożyska (zawał łożyska, zakrzepica żyły pępkowej, nieprawidłowo zbudowana pępowina) wraz z czynnikami  środowiskowymi włącznie (niedożywienie matki; uzależnienia: alkohol, palenie papierosów, narkotyki). W lecznictwie klinicznym przyjmuje się, iż hipotrofia płodowa może być następstwem każdej ciąży wysokiego ryzyka prowadzącej do zaburzenia homeostazy jednostki płodowo-łożyskowej, a w efekcie do niewydolności łożyska [4].

Leczenie hipotrofii

Rzeczą niezwykle ważną jest wczesne rozpoznanie hipotrofii u dziecka, już w łonie matki poprzez prowadzenie regularnych badań ultrasonograficznych połączonych z oceną przepływów naczyniowych. Jak dotąd nie poznano doskonałych metod profilaktyki oraz leczenia noworodków z IUGR. Zazwyczaj matkom proponuje się leczenie spoczynkowe, które ma na celu poprawę ukrwienia macicy jak również umożliwia pełną diagnostykę i leczenie chorób współistniejących [2]. Stwierdzenie zahamowania wzrastania po 37 tygodniu ciąży stanowi wskazanie do jej wcześniejszego rozwiązania. Bowiem jeżeli w łonie matki wystąpił czynnik ograniczający rozwój maleńkiego dziecka, uważa się, iż zasadne jest, aby maluch szybciej ujrzał światło dzienne, rozwijał się i  otrzymywał najlepsze lekarstwo odżywcze jakim jest pokarm mamy.

Dieta noworodka z hipotrofią

Niezaprzeczalnie najlepszym i najbardziej wartościowym pokarmem dla dziecka przez  pierwsze sześć miesięcy jest pokarm kobiecy, który w pełni pokrywa zapotrzebowanie na energię i składniki odżywcze oraz zapewnia maluchowi prawidłowy i harmonijny rozwój. Żywienie noworodka urodzonego przedwcześnie z/lub niską urodzeniową masą ciała w głównej mierze uzależnione jest od stopnia dojrzałości przewodu pokarmowego. Należy wziąć pod uwagę fakt, iż pokarm matki wcześniaka szczególnie w pierwszych dniach po porodzie zawiera większe ilości energii, a także białka, tłuszczów, elektrolitów oraz pierwiastków śladowych aniżeli pokarm matki noworodka urodzonego o czasie [3]. U maluchów z ekstremalnie niską masą ciała podstawę żywienia na oddziałach intensywnej terapii stanowi całkowite żywienie pozajelitowe. Praktykuje się w dużej mierze minimalne żywienie troficzne, co pozwala na szybsze przejście na całkowite żywienie drogą przewodu pokarmowego. Pokarm matki w żywieniu troficznym odgrywa dużą rolę i  jest znacznie lepiej tolerowany aniżeli sztuczne mieszanki mlekozastępcze. Dzieciom z niską masą urodzeniową często proponuje się dodatkową suplementację tzw. wzmacniacze pokarmu kobiecego, co pozwala na utrzymanie prawidłowego tempa wzrastania oraz zapobiega osteopenii [3]. Maluchy dobrze rozwijające się i przybierające na wadze można zwolnić do domu. Wypis noworodka szczególnie urodzonego przedwcześnie zależy od osiągnięcia przez niego umiejętności pobierania pokarmu, kompetencji rodziców w tym zakresie oraz dostępności i gotowości specjalistów do udzielenia profesjonalnej pomocy w razie problemów związanych z karmieniem [6]. Należy jednak pamiętać o regularnych wizytach u neonatologów, pediatrów w celu oceny stanu odżywienia dziecka oraz jego rozwoju psychoruchowego.

Hipotrofia wewnątrzmaciczna wciąż pozostaje głównym wyzwaniem współczesnej perinatologii. W ostatnich latach zwraca się szczególną uwagę również na warunki socjoekonomiczne oraz czynniki środowiskowe, które wedle aktualnych doniesień mają duży wpływ na ograniczenie rozwoju dziecka już w łonie matki. W związku z powyższym zachęca się kobiety do regularnych kontroli ginekologicznych, badań ultrasonograficznych oraz w miarę możliwości unikania czynników ryzyka.