Dieta w chorobach nerek – zasady oraz efekty

Aktualizacja: 20 marca, 2019

Nerki są parzystym narządem miąższowym umiejscowionym w jamie brzusznej w przestrzeni zaotrzewnowej. Rolą nerek jest utrzymanie homeostazy wodno-elektrolitowej oraz kwasowo-zasadowej płynów ustrojowych i zewnątrzkomórkowych oraz prawidłowego składu krwi. Ponadto nerki biorą udział w utrzymywaniu odpowiedniego ciśnienia krwi, uczestniczą w detoksykacji organizmu, regulują homeostazę wapniową i magnezową, wytwarzają aktywną formę wit. D3 oraz erytropoetynę, hormon przyspieszający tworzenie erytrocytów.

Dieta wspomagająca pracę nerek

Działanie nerek  oparte jest na filtracji kłębuszkowej krwi przepływającej przez nerki. Nerki filtrują, aż 600 ml krwi na minutę przy poprawnej wartości hematokrytu, który jest wskaźnikiem zawartości elementów morfotycznych we krwi krążącej. Dieta wspomagająca pracę nerek powinna dostarczać optymalnej dla prawidłowego funkcjonowania organizmu ilości sodu, potasu, fosforu, białka oraz płynów. W przypadku zaburzeń w pracy nerek, należy ograniczyć stosowanie soli kuchennej do minimum i białka oraz zwrócić uwagę na ilość węglowodanów, które chronią białka mięśniowe przed strawieniem. Należy ponadto kontrolować ilość wypijanych płynów oraz dostarczanych z pożywieniem składników mineralnych, głównie sodu, potasu i fosforu, których metabolizm w znaczny sposób obciąża nerki, nadmiernie angażując do wytężonej pracy zmęczony organ i sprzyjając pogłębianiu niewydolności. W przypadku chorób nerek zaleca się stosowanie diety węglowodanowo-tłuszczowej z ograniczoną podażą białka.

Dieta w kamicy

Kamica nerkowa jest jedną z częściej diagnozowanych schorzeń nerek. Polega ona na wytrącaniu się kamieni ze składników moczu, które umiejscawiają się w nerkach, moczowodach, pęcherzu moczowym oraz cewce moczowej. Kamica może przebiegać bezobjawowo lub powodować ostry ból w okolicy lędźwiowej, krew w moczu, wodonercze lub miedniczkowe zapalenie nerek.  

Dietoterapia kamicy nerkowej zakłada przede wszystkim przyjmowanie ponad dwóch litrów wody neutralnej na dobę lub w postaci słabych naparów z liści brzozy. Woda powinna być niskozmineralizowana, a najlepiej przefiltrowana i stanowić ponad połowę przyjmowanych dobowo płynów. Chory powinien ograniczyć podaż soli sodowej w diecie, którą można zastąpić potasową oraz spożycie białka pochodzenia zwierzęcego. Kamienie wytrącane w obrębie układu moczowego mogą mieć różną etiologię, toteż zalecenia żywieniowe są dostosowane indywidualnie do rodzaju kamicy. Tabela poniżaj podaje zalecenia żywieniowe, w zależności od rodzaju kamicy.

Tabela 1. produkty zalecane, zalecane w umiarkowanych ilościach oraz przeciwwskazane w różnych typach kamicy nerkowej.

Na podstawie danych z „Dietetyka. Żywienie chorego i zdrowego człowieka”; 3.4.4. żywienie w kamicach nerkowych; H. Ciborowska, A. Rudnicka

Dieta a niewydolność nerek

Dieta w niewydolności nerek jest podstawą leczenia. Zostaje dopasowana indywidualnie do stanu zdrowia pacjenta, stopnia zaostrzenia choroby, bierze pod uwagę masę ciała i współistniejące jednostki chorobowe zdiagnozowane u chorego. Zapotrzebowanie kaloryczne przyjmuje się średnio w ilości 25–35 kcal na kilogram masy ciała u pacjenta leżącego. Białko powinno być dostarczane z racją pokarmową w ilości 0,5–0,6g na kg m.c. u pacjentów niedializowanych, natomiast u dializowanych ok. 0,6–0,8g na kg m.c. Tłuszcz powinien być dostarczany w ilości ok. 1g na kg m.c., natomiast węglowodany dopełniają bilans kaloryczny diety. Podczas skąpomoczu ogranicza się płyny oraz produkty dostarczające sodu, potasu oraz fosforu, aby nie zaostrzać obrzęków i nie doprowadzić do przewodnienia organizmu. W stadium wielomoczu, gdy pacjent oddaje mocz w ilości ponad 2 litrów na dobę, zaleca się dostarczenie większej ilości płynów oraz elektrolitów (chlor, sód, potas), które zostają wydalone wraz z moczem. Dietoterapia ma na celu dostarczenie odpowiedniej ilości energii oraz składników odżywczych, przy jednoczesnym zachowaniu odpowiedniej ilości białka w diecie, które nie powoduje obciążenia newralgicznego narządu.

Dieta osób dializowanych

Dializa jest to metoda oczyszczania krwi ze zbędnych, toksycznych produktów przemiany materii (m.in. kreatynina, mocznik). Dializie poddawani są pacjenci, którzy zostali zakwalifikowani do przeszczepu nerki i oczekują na narząd. Przeprowadzane są 3–4 razy w tygodniu.

Dieta w okresie dializy powinna być wysokoenergetyczna, gdyż ok. 40% pacjentów dializowanych jest niedożywiona. Dieta powinna dostarczać ok. 2000–2500 kcal, czyli 35–40kcal na kg m.c. pacjenta. Węglowodany dostarczają ok. 50–55% energii. Białko w ilości 1,2 g na kg m.c. pełnowartościowego, pochodzenia zwierzęcego: jaja, mięso, twaróg, produkty mleczne. Tłuszcz powinien stanowić  30% energii, w szczególności zalecane są kwasy tłuszczowe pochodzenia roślinnego i rybiego, co związane jest z częstymi wystąpieniami zaburzeń lipidowych współwystępujących z zaburzeniami pracy nerek. W diecie osób dializowanych nie należy ograniczać zalecanej przez IŻŻ podaży błonnika w ilości 20–25 g na dobę. Należy natomiast zwrócić szczególną uwagę na pewne składniki mineralne:

• potas należy ograniczyć do połowy zalecanej przez IŻŻ dawki, tj. 1500–2000 mg na dobę;
• fosfor, należy ograniczyć do minimum, wykluczając z diety żółte sery, wędzone ryby, groch i orzechy;
• wapń jest niedoborowym pierwiastkiem, toteż zaleca się jego suplementację w ilości 1–1,5 g na dobę;
• sód ograniczamy do minimum;
• wzbogacenie diety o witaminy rozpuszczalne w wodzie oraz A i D.

Ponadto należy kontrolować ilość przyjmowanych płynów, tak aby masa ciała pacjenta sprawdzana pomiędzy dializami nie różniła się więcej, niż maksymalnie 1,5–2 kg.

Dieta wspomagająca pracę nerek powinna dostarczać odpowiedniej podaży energii, składników mineralnych, witamin oraz płynów. W chorobach nerek należy postawić szczególny nacisk na odpowiedni bilans dobowy płynów, sodu, potasu, fosforu oraz wapnia i dostosowywać indywidualnie do stanu pacjenta ilość białka w diecie. Zmiana stylu życia oraz żywienia powinna być podstawą w leczeniu schorzeń nerek.