Dieta przy zakrzepicy – ogólne zasady, produkty wskazane i niedozwolone

Aktualizacja: 15 maja, 2024

Krzepliwość to jeden z mechanizmów obronnych organizmu, który zapobiega utracie nadmiernej ilości krwi. Problem pojawia się, gdy w wyniku różnych nieprawidłowości w układzie krzepnięcia dochodzi do powstania skrzepliny w świetle naczynia krwionośnego, która nie tylko utrudnia przepływ krwi, ale również może oderwać się i przedostać z krwioobiegiem do naczyń serca lub płuc, powodując niedokrwienie tych narządów. W przebiegu zakrzepicy należy zwrócić uwagę na dietę, ogólne zasady żywienia i grupy produktów, które przyczyniają się lub zapobiegają powstawaniu zakrzepów. Jak więc powinno wyglądać żywienie w tej jednostce chorobowej?

Zakrzepica

Zakrzepica jest trzecią pod względem częstości występowania chorobą układu krążenia, będącą przyczyną większej liczby zgonów niż choroby, takie jak rak piersi czy prostaty. Zakrzepica jest patologicznym procesem związanym z powstawaniem skrzepów w świetle naczyń krwionośnych. W warunkach fizjologicznych przerwanie ciągłości tej struktury powoduje aktywację tzw. czynników krzepnięcia i powstanie włóknika uszczelniającego miejsce uszkodzenia, które tamuje utratę krwi. Powstały skrzep powinien samoistnie ulec rozpuszczeniu w procesie fibrynolizy – to właśnie zjawisko zostaje zaburzone w przebiegu zakrzepicy. Krzeplina, która nie zostanie rozłożona powoduje utrudnienie przepływu krwi i miejscowe zwężenie naczynia. Samoistne oderwanie skrzepu grozi zaś zatkaniem przez niego naczyń wieńcowych lub tętnic płucnych, co prowadzi do zawału serca i zatorowości płucnej. Zależnie od tego, w którym naczyniu powstał włóknik, wyróżniamy zakrzepicę tętniczą lub żylną (powstałą najczęściej w kończynach dolnych).

Zakrzepica – objawy

W początkowej fazie choroba może nie dawać objawów lub mogą być one prawie niezauważalne. Następnie, zależnie od rodzaju zakrzepicy pojawiają się:

– w przypadku zakrzepicy tętniczej:

• ból i uczucie ucisku w klatce piersiowej;
• duszność;
• ból przy chodzeniu;
• przejściowe niedowłady;
• zaburzenia widzenia, mówienia;
• zawroty głowy, zaburzenia świadomości;

– w przypadku zakrzepicy żylnej:

• obrzęk i wzrost ocieplenia kończyny;
• zaczerwieniona i napięta skóra, ewentualnie niebieskawe zabarwienie skóry;
• ból w stopie, łydce, dole podkolanowym, który ustępuje po uniesieniu kończyny.

W przypadku występowania odczuwalnych objawów, należy niezwłocznie skonsultować się z lekarzem, gdyż widoczne symptomy są znakiem, iż zakrzepica jest już w zaawansowanym stadium i wkrótce mogą wystąpić jej groźne powikłania.

Zakrzepica – czynniki ryzyka

Czynniki odpowiedzialne za powstawanie zakrzepicy skupione zostały w tzw. triadę Virchowa (od nazwiska niemieckiego lekarza, który ją opisał), na którą składają się trzy warunki sprzyjające rozwojowi choroby:

• spowolniony przepływ krwi – na przykład przy siedzącym lub leżącym trybie życia, długich podróżach, chorobach obłożnych i przebiegających z unieruchomieniem, a także w ciąży i podczas przyjmowania niektórych leków (np. moczopędne);
• nadmierna krzepliwość krwi – powiązana z zaburzeniami w równowadze układu krzepnięcia, a więc aktywnością białek odpowiadających za powstawanie skrzepów. Może być również spowodowana zażywaniem preparatów hormonalnych (leki antykoncepcyjne, terapie hormonozastępcze), leków sterydowych, odwodnieniem, ciążą i zabiegami operacyjnymi;
• nieprawidłowości w funkcjonowaniu ścian naczynia – pogorszenie funkcji śródbłonka może być skutkiem ich mechanicznego uszkodzenia lub działania niektórych leków. Czynnikiem ryzyka związanym z uszkodzeniem ścian naczynia są również choroby metaboliczne (np. cukrzyca) i genetyczne (np. trombofilia, hiperhomocysteinemia), a także nowotworowe i zapalne.

Oprócz wyżej wymienionych czynników ryzyka, powstaniu zakrzepicy sprzyja również nadwaga, starszy wiek, palenie papierosów i zbyt ciasna odzież (szczególnie spodnie).

Zakrzepica – dieta

Jednym z czynników wpływających na hemostazę, czyli fizjologiczne mechanizmy regulujące krzepliwość krwi, jest dieta. Poszczególne składniki odżywcze mogą wywierać efekt pro- lub przeciwzakrzepowy, tym samym stymulując powstawanie skrzeplin i ich narastanie lub  też zapobieganie ich tworzenia:

• białka i aminokwasy – niedobór związków białkowych skutkuje zwiększoną agregacją płytek krwi i powstaniu zakrzepów. Z drugiej zaś strony niektóre aminokwasy – np. metionina – mogą mieć działanie prozakrzepowe, jednak związane jest to również z mutacjami genetycznymi (warunkującymi zaburzenia metylacji) i niedoborami witamin z grupy B, które umożliwiają prawidłowe przemiany tego aminokwasu i zapobiegają jego konwersji do homocysteiny – aminokwasu promującego wystąpienie zdarzeń zakrzepowo-zatorowych. Udowodniony jest również pozytywny wpływ argininy na agregację i adhezję płytek krwi, co równoznaczne jest z działaniem przeciwzakrzepowym. Arginina, jako prekursor tlenku azotu, wpływa również pozytywnie na prawidłową funkcję śródbłonka naczyń;
• węglowodany – zaburzenia gospodarki węglowodanowej w przebiegu takich chorób jak insulinooporność czy cukrzyca odgrywają istotną rolę w rozwoju zakrzepicy. Wzrost stężenia krążącej we krwi insuliny może skutkować powstawaniem zmian miażdżycowych w naczyniach. Hiperglikemia (zbyt wysokie stężenie glukozy we krwi) hamuje zaś rozkład powstałego skrzepu. W związku z powyższym, należy dbać o optymalizowanie stężenia glukozy we krwi poprzez komponowanie posiłków o niskim ładunku glikemicznym i jak najmniejsze wahania poziomu glukozy we krwi;
• witamina E – może wywierać działanie ochronne poprzez hamowanie utleniania lipoprotein LDL, poprawę stanu śródbłonka i zapobieganie przylegania płytek krwi. Jest również przeciwutleniaczem, który zapobiega szkodliwemu wpływowi wolnych rodników na stan naczyń krwionośnych. Źródła: migdały, olej z kiełków pszenicy;
• witamina K – bierze udział w syntezie czynników krzepnięcia, wykazuje więc działanie prozakrzepowe i w związku z tym zaleca się monitorowanie jej podaży w chorobach takich jak zakrzepica, gdyż może znosić lub zmniejszać działanie leków z  grupy antagonistów witaminy K stosowanych w przebiegu choroby. Coraz więcej doniesień wskazuje, iż ważniejszym od ograniczenia tej witaminy jest kontrola jej równomiernej podaży – należy unikać przede wszystkim zbyt dużych dawek jednorazowych (np. przez spożycie dużej ilości produktów w nią zasobnych), co może znosić działanie stosowanych środków farmakologicznych. Ograniczenie spożycia witaminy K jest głównym zaleceniem dietetycznym w zakrzepicy. Źródła: liście szkarłatu, awokado, brokuły, brukselka, kapusta, liście kolczocha jadalnego, szczypior, kolendra, cykoria, liścia kapusty włoskiej, owoc kiwi, liście sałaty, liście mięty, pietruszka, groszek, orzeszki pistacjowe, wodorosty, liście szpinaku, rzepa, rzeżucha;
• witaminy z grupy B – jak wcześniej wspomniano, ich odpowiednio wysoka podaż warunkuje prawidłową przemianę homocysteiny i zapobiega rozwojowi hiperhomocysteinemii, przyczyniającej się do powstawania chorób układu krążenia. Źródła: kasze, pieczywo, makarony zbożowe;
• siarka organiczna – koreluje z działaniem przeciwpłytkowym, zapobiegając powstawaniu skrzepów. Źródła: cebula, czosnek;
• kwasy omega-3 – poprzez poprawę funkcji śródbłonka i działanie przeciwzakrzepowe. Źródła: tran, olej lniany, łosoś;
• substancje przeciwzapalne – zawarte na przykład w kurkumie i imbirze, mogą mieć działanie protekcyjne na stan śródbłonka i zapobiegać powstawaniu zakrzepów;
• woda – odpowiednie nawodnienie zapobiega zagęszczaniu krwi;
• antyoksydanty – (witamina C,E, β-karoten) o działaniu protekcyjnym na śródbłonek naczyń krwionośnych; źródła: owoce i warzywa (uwaga na zawartość witaminy K);
• kwasy tłuszczowe omega-6 i tłuszcze trans – należy zadbać o prawidłowy stosunek kwasów z rodzin n-6 do n-3 oraz zminimalizowanie izomerów trans kwasów tłuszczowych, co będzie zapobiegać stanom zapalnym w obrębie naczyń krwionośnych, miażdżycy i zakrzepom. Źródła kwasów omega-6: oleje roślinne, źródła tłuszczy trans: produkty wysokoprzetworzone, utwardzone tłuszcze roślinne.