Zawał mięśnia sercowego – przyczyny, objawy. Dieta po zawale mięśnia sercowego

16 18 20

W Polsce ponad połowa chorób jest związana z nieodpowiednim profilem żywieniowym oraz brakiem aktywności fizycznej. Choroby układu krążenia królują na liście najpopularniejszych w kraju, a jak powszechnie wiadomo, mogą prowadzić do zawału mięśnia sercowego.

Zawał mięśnia sercowego

Zawał mięśnia sercowego (infarctus myocardii) definiuje się jako śmierć komórek mięśnia sercowego, które spowodowane jest przedłużonym niedokrwieniem. Jeśli niedokrwienie trwa co najmniej 20 minut, dochodzi do śmierci komórek, co jest widoczne w badaniu histologicznym. W badaniu autopsyjnym makroskopowym lub mikroskopowym martwicę mięśnia można stwierdzić dopiero po kilku godzinach [1].

Jeśli chodzi o całkowitą martwicę komórek mięśnia sercowego, to następuje ona po 24 godzinach i jest zależna od obecności krążenia obocznego w obszarze niedokrwionym (czy zamknięcie tętnicy jest trwałe, czy przerywane, jak bardzo są wrażliwe komórki mięśniowe na niedokrwienie, ich indywidualnego zapotrzebowania na tlen i substancje odżywcze) [1]. Klasyfikacja kliniczna zawału mięśnia sercowego obejmuje kilka typów, które krótko scharakteryzowano w Tabeli 1.

Tabela 1. Klasyfikacja zawału serca na podstawie różnic w patogenezie, różnic klinicznych i rokowniczych oraz różnego podejścia terapeutycznego [2]

Klasyfikacja kliniczna zawału serca
Typ Nazwa
I samoistny zawał serca
II zawał serca w wyniku nierównowagi między podażą tlenu a zapotrzebowaniem mięśnia sercowego na tlen w związku z niedokrwieniem
III typ III – zawał serca zakończony zgonem
IV a zawał serca związany z przezskórną interwencją wieńcową (PCI)
IVb zawał serca związany z zakrzepicą w stencie
V zawał serca związany z pomostowaniem aortalno-wieńcowym (CABG)

Przyczyny zawału serca

Najczęściej przyczyną zawału mięśnia sercowego jest pęknięcie blaszki miażdżycowej w naczyniu wieńcowym. To właśnie naczynie jest odpowiedzialne za doprowadzenie krwi do serca. Wokół pękniętej blaszki tworzy się tzw. skrzeplina, która prowadzi do zamknięcia naczynia wieńcowego, co w konsekwencji blokuje napływ krwi do serca. Należy zwrócić uwagę na czas, ponieważ im dłużej tętnica jest zamknięta, tym większe pole mięśnia sercowego umiera. Szybka diagnostyka w kierunku zawału mięśnia sercowego daje większą szansę na ratunek [3].

W badaniu INTERHEART określano 9 niezależnych czynników, które odpowiadają za zawał serca. Czynniki podzielono na 6, które zwiększają ryzyko zawału mięśnia sercowego i 3 czynniki, które mają działanie ochronne. Czynniki przedstawiono w Tabeli 2 [4].

Tabela 2. Czynniki ryzyka zawału mięśnia sercowego, na podstawie badania INTERHEART [4]

Czynniki zwiększające ryzyko zawału mięśnia sercowego Czynniki zmniejszające ryzyko wystąpienia zawału mięśnia sercowego
Zaburzenia lipidowe

Palenie tytoniu

Czynniki psychospołeczne

Otyłość brzuszna

Nadciśnienie tętnicze

Cukrzyca

Aktywność fizyczna

Spożywanie warzyw i owoców

Umiarkowane spożywanie alkoholu

Czynniki ryzyka zawału mięśnia sercowego, ogólnie nazywane czynnikami ryzyka choroby wieńcowej lub chorób sercowo-naczyniowych możemy podzielić na modyfikowalne i niemodyfikowalne i tzw. nowe czynniki i markery ryzyka sercowo-naczyniowego (zgodnie ze stanowiskiem Polskiego Forum Profilaktyki Chorób Układu Krążenia). Podział na powyższe czynniki zawarto w Tabeli 3.

Tabela 3. Czynniki ryzyka chorób sercowo-naczyniowych, zgodne z wytycznymi Polskiego Forum Profilaktyki Chorób Układu Krążenia [5, 6, 7, 8]

Czynniki ryzyka chorób sercowo-naczyniowych
Niemodyfikowalne
  • Wiek
  • Płeć
  • Obciążony wywiad rodzinny
  • Obecność chorób układu sercowo – naczyniowego
Modyfikowalne
  • Palenie tytoniu
  • Nadużywanie alkoholu
  • Nadciśnienie tętnicze
  • Nieprawidłowe odżywianie
  • Nadwaga/otyłość
  • Zaburzenia lipidowe
  • Cukrzyca
  • Brak/niska aktywność fizyczna
  • Stres
Nowe czynniki i markery ryzyka sercowo-naczyniowego
  • Homocysteina
  • Wskaźniki układu krzepnięcia i fibrynolizy
  • Wskaźniki reakcji zapalnej
  • Grubość błony wewnętrznej i środkowej tętnicy szyjnej
  • Wskaźnik uwapnienia tętnic wieńcowych
  • Predyspozycje genetyczne
  • Częstość rytmu serca
  • Zanieczyszczenie powietrza

Jak rozpoznać zawał serca?

Jeśli zawał serca jest świeży, dolegliwości trwają ponad 20 minut (opisano je w Tabeli 4.).

Tabela 4. Objawy zawału mięśnia sercowego [3].

Objawy podmiotowe
  • dyskomfort/ból w klatce piersiowej, w obrębie górnej kończyny, żuchwy, nadbrzusza- mogą wystąpić podczas spoczynku i wysiłku fizycznego
  • duszność, zmęczenie
  • może towarzyszyć: wzmożone pocenie się, nudności, omdlenia
  • inne objawy: kołatanie serca, zatrzymanie czynności serca
Występowanie zawału serca bez objawów podmiotowych
  • u kobiet, chorych w podeszłym wieku, u chorych na cukrzycę, u chorych po zabiegach operacyjnych, u chorych w stanie krytycznym

Dieta po zawale

Istotnym elementem zarówno profilaktyki pierwotnej, jak profilaktyki wtórnej jest wdrożenie odpowiedniego sposobu żywienia. Z powyższych informacji wynika, że nieodpowiednia dieta ma istotne znaczenie dla ryzyka wystąpienia zawału mięśnia sercowego, zatem ważne jest podjęcie odpowiednich kroków.

W zależności od stanu chorego (po przebytym zawale), początkowym etapem powinno być wprowadzenie diety łatwostrawnej, ze zwróceniem uwagi na stopień przetworzenia produktów. W zależności od tego jaka była przyczyna zawału należy wprowadzić odpowiedni sposób żywienia. Jeśli u pacjenta występuje otyłość bądź nadwaga dieta powinna zostać dobrana tak, by nastąpiła redukcja masy ciała. Przy bilansowaniu jadłospisu należy wziąć pod uwagę wszystkie choroby współistniejące, głównie zwrócić uwagę na dietozależne (nieprawidłowa glikemia, cukrzyca, zespół metaboliczny, nadciśnienie tętnicze itp.) [10,11].

Dieta po zawale mięśnia sercowego z reguły wiąże się ze zmianą nawyków żywieniowych i stylu życia. Ważnym elementem profilaktyki jest dobór odpowiednich kwasów tłuszczowych w diecie, antyoksydantów (których źródłem są przede wszystkim warzywa i owoce). Wybieranie chudych gatunków/części mięs, chudego nabiału, węglowodanów złożonych (zbóż z pełnego ziarna, kasz gruboziarnistych). Warto pamiętać o odpowiedniej zawartości błonnika pokarmowego w diecie, gdyż wachlarz jego korzystnych oddziaływań jest szeroki. Przy komponowaniu diety należy pamiętać o różnorodności, tak by dostarczać odpowiednią ilość składników mineralnych i witamin [10,11].

Tabela 4. Dieta po zawale mięśnia sercowego, działania mające na celu poprawę zdrowia i wtórną prewencję, przykłady składników i korzystnych działań na podstawie dostępnych danych (Instytut Żywności i Żywienia, Światowa Organizacja Zdrowia) [9,10,11]

Dieta po zawale mięśnia sercowego, wtórna prewencja
Grupy produktów i składniki odżywcze Źródła Działanie
Odpowiedni profil kwasów tłuszczowych Kwasy omega 3, omega-9,

odpowiedni stosunek kwasów tłuszczowych omega6/omega3,

przykłady: olej rzepakowy, lniany, krokoszowy, z pestek winogron, oliwa z oliwek, tran, ryby morskie

m.in. działanie kardioprotekcyjne, wzmacnianie ścian naczyń krwionośnych, obniżanie poziomu trójglicerydów, obniżanie cholesterolu całkowitego*

*Działania dotyczą wybranych kwasów tłuszczowych

Białko o wysokiej wartości Pochodzenia zwierzęcego: indyk, chude partie mięsa (wołowina, wieprzowina), cięlęcina, jaja

Pochodzenia roślinnego: nasiona roślin strączkowych

Regeneracja, składnik budulcowy
Chude produkty mleczne Kefiry, maślanki, jogurty naturalne, chudy nabiał Źródło wapnia i witaminy D, probiotyków
Węglowodany złożone Produkty z pełnego ziarna, warzywa, nasiona roślin strączkowych Źródło błonnika w diecie, wspomaga trawienie, zwiększa ukrwienia jelit, wspomaganie wydalania tłuszczów, zmniejszenie zalegania mas kałowych, obniżenie cholesterolu frakcji LDL itd. *

*korzystne działania dotyczą wybranych frakcji błonnika

antyoksydanty Witaminy, związki aktywne:

A,C,E, flawonoidy, garbniki

Zmniejszanie stresu oksydacyjnego, zmniejszenie homocysteiny we krwi, nadciśnienia tętniczego* itd.

*korzystne działanie dotyczy wybranych antyoksydantów

Przykładem odpowiedniej diety o korzystnych, udokumentowanych właściwościach prozdrowotnych jest dieta śródziemnomorska, której charakterystyka została zamieszczona w Tabeli 5.

Tabela 5. Cechy charakterystyczne diety śródziemnomorskiej [12]

Dieta Śródziemnomorska
  • Duże spożycie oliwy z oliwek i małe spożycie tłuszczów pochodzenia zwierzęcego
  • Duże spożycie warzyw i owoców, produktów zbożowych (głównie chleba), nasion roślin strączkowych
  • Średnie spożycie produktów mlecznych
  • Średnie spożycie alkoholu (głównie wina)
  • Średnie spożycie ryb
  • Małe spożycie mięsa i produktów mięsnych

Znajomość objawów, jakie występują przy zawale mięśnia sercowego zdecydowanie może wpłynąć na szybszą reakcję oraz pomoc osobie chorej. Należy pamiętać, że najważniejszy jest czas i jak najszybsze wdrożenie postępowania zgodnego z ogólnie przyjętymi standardami. Podstawową profilaktyką wtórną po przebytym zawale mięśnia sercowego jest zmiana nawyków żywieniowych oraz odpowiedni styl życia. Jednak warto pamiętać o profilaktyce pierwotnej, by uniknąć chorób układu krążenia, a w konsekwencji zawału mięśnia sercowego.

Literatura:

  1. Ostre zespoły wieńcowe (OZW) https://www.mp.pl/interna/chapter/B16.II.2.5.2. [dok elektr.], 20.12.2017
  2. Nowa definicja zawału serca. Podsumowanie stanowiska Grupy Roboczej ESC, ACCF, AHA i WHF 2012: https://www.mp.pl/oit/krazenia/81408,nowa-definicja-zawalu-serca-podsumowanie-stanowiska-grupy-roboczej-esc-accf-aha-i-whf-2012 [dok elektr.] 20.12.2017
  3. Zawał mięśnia sercowego: https://chorobawiencowa.mp.pl/zawal/62035,zawal-serca [dok elektr.], 20.12.2017
  4. Anand A., Islam S., Rosengren A.i wsp.: Risk factors for myocardial infarction in women and men: insights from the INTERHEART study. European Heart Journal (2008) 29, 932–940
  5. De Backer G., Ambrosini E., Borch-Jonsen K. et al. Third Joint Task force of European and other Societies on Cardiovascular DiseasePrevention in Clinical Practice. European guidelines on cardiovascular disease prevention in clinical practice. Eur. Heart. J. 2003; 24: 1601 – 16103.
  6. Undas A., Podolec P., Grzegorz Kopeć G. i wsp. Konsensus Rady Redakcyjnej PFP dotyczący tzw. nowych czynników i markerów ryzyka sercowo-naczyniowego, które mają potencjalnie istotne znaczenie w strategii zapobiegania chorobom sercowonaczyniowym. Forum Profilaktyki 2007; 2(7): 1 – 8
  7. Undas A., Podolec P., Grzegorz Kopeć G. i wsp. Konsensus Rady Redakcyjnej PFP dotyczący tzw. nowych czynników i markerów ryzyka sercowo-naczyniowego, które mają potencjalnie istotne znaczenie w strategii zapobiegania chorobom sercowonaczyniowym. Forum Profilaktyki 2007; 2(7): 1 – 8
  8. Yusuf S., Hawken S., Ounpun S. et al. Effect of potentially modificable risk factors associated with myocardial infarction in 52 countries (the INTERHEART study): case – control study. Lancet 2004; 364: 937 – 52
  9. Marciniak-Łukasiak K.: Rola i znaczenie kwasów tłuszczowych omega-3, Rola i znaczenie kwasów tłuszczowych omega-3, Zywn Nauk Technol Ja 2011, 79, 24-35
  10. WHO: Population nutrient intake goals for preventing diet-related chronic diseases (Dok. elektr.) http://www.who.int/dietphysicalactivity/publications/trs916/en/gsfao_overall.pdf?ua=1 (15.12.2017)
  11. Jarosz M. (red.), Normy żywienia dla populacji polskiej – nowelizacja, IŻŻ, Warszawa 2012: 32-40
  12. Cichocka A.: Dieta śródziemnomorska w profilaktyce pierwotnej choroby niedokrwiennej serca: Endokr Otyłość i Zab Przem Mat 2005, 1, 30-39
Kup dietę online – od dietetyka
Opublikowano ponad miesiąc temu
Oceń artykuł
Zawał mięśnia sercowego – przyczyny, objawy. Dieta po zawale mięśnia sercowego - 3.7/5. Oddano 3 głosy.
Autor artykułu:
, Dyplomowany dietetyk kliniczny. W praktyce zawodowej istotnym elementem jest dla niej dietoterapia zgodna z aktualnymi standardami postępowania.