Zawał mięśnia sercowego – przyczyny, objawy. Dieta po zawale mięśnia sercowego

Aktualizacja: 18 marca, 2024

W Polsce ponad połowa chorób jest związana z nieodpowiednim profilem żywieniowym oraz brakiem aktywności fizycznej. Choroby układu krążenia królują na liście najpopularniejszych w kraju, a jak powszechnie wiadomo, mogą prowadzić do zawału mięśnia sercowego.

Zawał mięśnia sercowego

Zawał mięśnia sercowego (infarctus myocardii) definiuje się jako śmierć komórek mięśnia sercowego, które spowodowane jest przedłużonym niedokrwieniem. Jeśli niedokrwienie trwa co najmniej 20 minut, dochodzi do śmierci komórek, co jest widoczne w badaniu histologicznym. W badaniu autopsyjnym makroskopowym lub mikroskopowym martwicę mięśnia można stwierdzić dopiero po kilku godzinach [1].

Jeśli chodzi o całkowitą martwicę komórek mięśnia sercowego, to następuje ona po 2–4 godzinach i jest zależna od obecności krążenia obocznego w obszarze niedokrwionym (czy zamknięcie tętnicy jest trwałe, czy przerywane, jak bardzo są wrażliwe komórki mięśniowe na niedokrwienie, ich indywidualnego zapotrzebowania na tlen i substancje odżywcze) [1]. Klasyfikacja kliniczna zawału mięśnia sercowego obejmuje kilka typów, które krótko scharakteryzowano w Tabeli 1.

Tabela 1. Klasyfikacja zawału serca na podstawie różnic w patogenezie, różnic klinicznych i rokowniczych oraz różnego podejścia terapeutycznego [2]

Przyczyny zawału serca

Najczęściej przyczyną zawału mięśnia sercowego jest pęknięcie blaszki miażdżycowej w naczyniu wieńcowym. To właśnie naczynie jest odpowiedzialne za doprowadzenie krwi do serca. Wokół pękniętej blaszki tworzy się tzw. skrzeplina, która prowadzi do zamknięcia naczynia wieńcowego, co w konsekwencji blokuje napływ krwi do serca. Należy zwrócić uwagę na czas, ponieważ im dłużej tętnica jest zamknięta, tym większe pole mięśnia sercowego umiera. Szybka diagnostyka w kierunku zawału mięśnia sercowego daje większą szansę na ratunek [3].

W badaniu INTERHEART określano 9 niezależnych czynników, które odpowiadają za zawał serca. Czynniki podzielono na 6, które zwiększają ryzyko zawału mięśnia sercowego i 3 czynniki, które mają działanie ochronne. Czynniki przedstawiono w Tabeli 2 [4].

Tabela 2. Czynniki ryzyka zawału mięśnia sercowego, na podstawie badania INTERHEART [4]

Czynniki ryzyka zawału mięśnia sercowego, ogólnie nazywane czynnikami ryzyka choroby wieńcowej lub chorób sercowo-naczyniowych możemy podzielić na modyfikowalne i niemodyfikowalne i tzw. nowe czynniki i markery ryzyka sercowo-naczyniowego (zgodnie ze stanowiskiem Polskiego Forum Profilaktyki Chorób Układu Krążenia). Podział na powyższe czynniki zawarto w Tabeli 3.

Tabela 3. Czynniki ryzyka chorób sercowo-naczyniowych, zgodne z wytycznymi Polskiego Forum Profilaktyki Chorób Układu Krążenia [5, 6, 7, 8]

Jak rozpoznać zawał serca?

Jeśli zawał serca jest świeży, dolegliwości trwają ponad 20 minut (opisano je w Tabeli 4.).

Tabela 4. Objawy zawału mięśnia sercowego [3].

Dieta po zawale

Istotnym elementem zarówno profilaktyki pierwotnej, jak profilaktyki wtórnej jest wdrożenie odpowiedniego sposobu żywienia. Z powyższych informacji wynika, że nieodpowiednia dieta ma istotne znaczenie dla ryzyka wystąpienia zawału mięśnia sercowego, zatem ważne jest podjęcie odpowiednich kroków.

W zależności od stanu chorego (po przebytym zawale), początkowym etapem powinno być wprowadzenie diety łatwostrawnej, ze zwróceniem uwagi na stopień przetworzenia produktów. W zależności od tego jaka była przyczyna zawału należy wprowadzić odpowiedni sposób żywienia. Jeśli u pacjenta występuje otyłość bądź nadwaga dieta powinna zostać dobrana tak, by nastąpiła redukcja masy ciała. Przy bilansowaniu jadłospisu należy wziąć pod uwagę wszystkie choroby współistniejące, głównie zwrócić uwagę na dietozależne (nieprawidłowa glikemia, cukrzyca, zespół metaboliczny, nadciśnienie tętnicze itp.) [10,11].

Dieta po zawale mięśnia sercowego z reguły wiąże się ze zmianą nawyków żywieniowych i stylu życia. Ważnym elementem profilaktyki jest dobór odpowiednich kwasów tłuszczowych w diecie, antyoksydantów (których źródłem są przede wszystkim warzywa i owoce). Wybieranie chudych gatunków/części mięs, chudego nabiału, węglowodanów złożonych (zbóż z pełnego ziarna, kasz gruboziarnistych). Warto pamiętać o odpowiedniej zawartości błonnika pokarmowego w diecie, gdyż wachlarz jego korzystnych oddziaływań jest szeroki. Przy komponowaniu diety należy pamiętać o różnorodności, tak by dostarczać odpowiednią ilość składników mineralnych i witamin [10,11].

Tabela 4. Dieta po zawale mięśnia sercowego, działania mające na celu poprawę zdrowia i wtórną prewencję, przykłady składników i korzystnych działań na podstawie dostępnych danych (Instytut Żywności i Żywienia, Światowa Organizacja Zdrowia) [9,10,11]

Przykładem odpowiedniej diety o korzystnych, udokumentowanych właściwościach prozdrowotnych jest dieta śródziemnomorska, której charakterystyka została zamieszczona w Tabeli 5.

Tabela 5. Cechy charakterystyczne diety śródziemnomorskiej [12]

Znajomość objawów, jakie występują przy zawale mięśnia sercowego zdecydowanie może wpłynąć na szybszą reakcję oraz pomoc osobie chorej. Należy pamiętać, że najważniejszy jest czas i jak najszybsze wdrożenie postępowania zgodnego z ogólnie przyjętymi standardami. Podstawową profilaktyką wtórną po przebytym zawale mięśnia sercowego jest zmiana nawyków żywieniowych oraz odpowiedni styl życia. Jednak warto pamiętać o profilaktyce pierwotnej, by uniknąć chorób układu krążenia, a w konsekwencji zawału mięśnia sercowego.