Zaburzenia równowagi kwasowo-zasadowej – zalecenia dietetyczne

Organizm funkcjonuje prawidłowo, gdy jest zachowana równowaga kwasowo-zasadowa. Stres, nałogi, leki, brak aktywności fizycznej, nieodpowiednia dieta i spożywanie przetworzonych posiłków i to najczęściej w pośpiechu może skutkować zaburzeniem homeostazy organizmu. Co to naprawdę znaczy i dlaczego jest tak ważne?

Równowaga kwasowo-zasadowa

W tkankach i płynach ustrojowych zachodzą nieustannie różnorodne procesy związane z przemianą materii. Warunkiem, aby mogły zachodzić prawidłowo jest określona równowaga kwasowo-zasadowa środowiska wewnętrznego organizmu. Krew wykazuje największą stabilność fizyczno-chemiczną. Odpowiedni odczyn krwi warunkuje prawidłowe przemiany biochemiczne w organizmie. Równowaga kwasowo-zasadowa jest utrzymana dzięki układom buforowym – bufor wodorowęglanowy, hemoglobinowy, fosforanowy i bufory białczanowe. Za usuwanie toksyn z organizmu odpowiadają głównie nerki i płuca. Przez płuca wydalany jest nadmiar dwutlenku węgla powstałego z rozkładu białek, węglowodanów i tłuszczów. Wraz z moczem wydalany jest nadmiar kwasów i zasad. Warunkiem prawidłowego przebiegu tych procesów jest stabilność jonów wodorowych (ph):

• płyn pozakomórkowy 7,35–7,45,
• sok żołądkowy 1,5,
• treści jelitowe 8,0,
• mocz 5,5–6,0.

Zaburzenia równowagi kwasowo-zasadowej

Do zaburzeń równowagi kwasowo-zasadowej należą dwa stany organizmu takie jak: zasadowica i kwasica.
Zasadowica to stan, w którym obniżony jest poziom jonów wodorowych w wyniku czego ph krwi wzrasta powyżej wartości 7,45.
Wyróżniamy:

• zasadowicę metaboliczną – występuje podczas zbyt dużego dostarczania zasad przy niedostatecznym wydalaniu ich z organizmu lub przy zwiększonej utracie kwasów,
• zasadowicę oddechową – może pojawić się, gdy przez płuca jest wydalana nadmierna ilość dwutlenku węgla.

Przyczyny zasadowicy organizmu:

• wymioty,
• biegunki,
• zbyt duża podaż węglowodanów,
• długotrwałe infekcje przebiegające z gorączką,
• odsysanie soku żołądkowego,
• odwodnienia organizmu,
• stosowanie diuretyków,
• zaburzenia oddychania.

Zasadowica występuje najczęściej w wyniku przebiegu choroby lub stosowania leków. Rzadziej pojawia się jako konsekwencja błędów dietetycznych.

Jeżeli sytuacja jest odwrotna i w tkankach ilość dwutlenku węgla przewyższa ilość, która jest wydalana z organizmu zastaje również zaburzona równowaga kwasowo-zasadowa, ale dochodzi wtedy do zakwaszenia organizmu.

Kwasica to stan, w którym następuje zmiana ph krwi w kierunku kwaśnym. Przyczyną jest zwiększona ilość substancji kwaśnych we krwi.
Wyróżniamy:

• kwasicę oddechową – zaburzenia wydalania dwutlenku węgla przez płuca,
• kwasicę metaboliczną – nadmierne wytwarzanie lub nieodpowiednie wydalanie produktów przemiany materii o charakterze kwaśnym, np. kwasica mleczanowa, ketonowa.

Kwasica występuje znacznie częściej niż zasadowica. Jest głównie konsekwencją niewłaściwego trybu życia, złych nawyków żywieniowych lub stosowania nieodpowiednich diet. Oto najważniejsze przyczyny, objawy oraz skutki długotrwałego utrzymywania się zakwaszenia organizmu.

Przyczyny zakwaszenia organizmu:

• nieodpowiednia dieta – szybkie jedzenie, przetworzone, nieurozmaicone, oparte głównie na produktach działających zakwaszająco, niewłaściwe diety odchudzające,
• długotrwały stres,
• nałogi: alkohol, papierosy,
• mocna kawa, herbata pita w nadmiarze,
• nadużywanie leków (głównie przeciwbólowych),
• brak lub mała aktywność fizyczna lub długotrwały, nadmierny wysiłek fizyczny,
• choroby metaboliczne (np. cukrzyca),
• choroby nerek.

Objawy zakwaszenia organizmu:

• senność,
• zmęczenie,
• osłabienie,
• trudności w koncentracji,
• bóle głowy,
• drażliwość, wahania nastrojów,
• wzdęcia,
• zaparcia,
• zgaga,
• niesmak w ustach,
• nagłe ataki apetytu lub brak apetytu,
• podkrążone oczy,
• sucha skóra lub nadmiernie przetłuszczająca się,
• wypryski, zaskórniki na twarzy,
• wypadające włosy,
• częste infekcje.

Skutki zakwaszenia organizmu

Gdy zaburzenie równowagi kwasowo-zasadowej utrzymuje się przez dłuższy czas, może być przyczyną niebezpiecznych schorzeń. Do najczęściej występujących można zaliczyć:

• cukrzyca,
• nadciśnienie tętnicze,
• miażdżyca,
• nowotwory,
• zaburzenia pracy nerek,
• osłabienie układu odpornościowego,
• zwyrodnienia stawów,
• osteoporoza.

Przy niewłaściwym ph organizm jest mniej wydajny. Dokucza nam ciągłe zmęczenie, senność, brak sił i energii na codzienne czynności. Jeżeli taki stan utrzymuje się przez dłuższy czas może być to również przyczyna stanów depresyjnych.

Równowaga kwasowo-zasadowa – dieta

Przede wszystkim najważniejszy jest odpowiedni sposób odżywiania. Produkty w naszej diecie mają różną zawartość pierwiastków działających zasadotwórczo (wapń, magnez, potas, sód) i kwasotwórczo (fosfor, chlor, siarka) stąd tak ważna jest odpowiednia kompozycja posiłków. W zależności od tego, ile pierwiastków zawartych jest w produktach żywnościowych można wyróżnić te o działaniu:

• zasadotwórczym, czyli mleko i jego przetwory, owoce, warzywa, nasiona roślin strączkowych,
• kwasotwórcze, czyli produkty zbożowe, mięso, drób, ryby, sery podpuszczkowe dojrzewające, jaja.

Ważna jest również równowaga wapniowo-magnezowa (stosunek 2:1). Gdy proporcje są zaburzone wapń nie wchłania się z produktów i może to powodować osteoporozę.

Aby utrzymać właściwe ph organizmu należy zmienić złe nawyki żywieniowe. Całkowicie zrezygnować z produktów przetworzonych, bogatych w konserwanty, barwniki czy sztuczne słodziki. Ponadto należy zmniejszyć ilość spożywanego białka i tłuszczu zwierzęcego. Oczywistą rzeczą jest rezygnacja z mocnych herbat, kaw i alkoholu. W zamian należy pić ok. 2 litrów wody mineralnej najlepiej niskosodowej w ciągu dnia. Można również pić napary z mięty, melisy, pokrzywy lub zieloną herbatę. W czasie zakwaszenia często występuje  zatrzymanie wody w organizmie. W tej sytuacji zioła mogą okazać się pomocne z uwagi na ich działanie moczopędne.

Próbujmy przygotowywać posiłki samodzielnie w domu. Smażone potrawy można zastąpić pieczonymi lub duszonymi. Warto do codziennej diety wprowadzić kasze np. jaglaną. Sposobów jej podania jest wiele, dzięki temu może być świetnym pomysłem na danie obiadowe, deser czy kolację. Nie należy zapomnieć o świeżych warzywach i owocach. Słodycze lepiej zastąpić suszonymi owocami lub pestkami np. dyni lub słonecznika. W dodatku należy pilnować tego, aby posiłki spożywać regularnie i bez zbędnego pośpiechu.

Utrzymanie właściwego ph organizmu jest ważne dla zdrowia i dobrego samopoczucia. Każdy powinien dbać o swój sposób żywienia, ale przede wszystkim osoby, które dużo i ciężko pracują lub są narażone na długotrwały wysiłek fizyczny. W takich sytuacjach należy dbać o to, aby spożywać również produkty zasadotwórcze i uzupełniać stratę składników mineralnych i witamin. Racja pokarmowa zestawiona prawidłowo powinna być zrównoważona pod względem zawartości pierwiastków kwasotwórczych i zasadotwórczych.