Celiakia – przyczyny, objawy, leczenie, dieta

Aktualizacja: 11 marca, 2025

Celiakia jest jednostką chorobową, mogącą ujawnić się w każdym wieku. Zmiany zachodzące w naszym organizmie dają różnorodne objawy, których podłoże stanowi niekorzystne działanie glutenu na nasz organizm. Co jest przyczyną celiakii i jak radzą sobie z chorobą chorzy?

Tak jak większość popularnych diet, które z czasem odchodzą w niepamięć, swoją świetność w ostatnim czasie przeżywa dieta bezglutenowa. W większości przypadków, bezglutenowy jadłospis jest stosowany przez osoby, u których nie jest ona konieczna. Istnieje jednak jednostka chorobowa, w której dieta bezglutenowa nie jest kaprysem mody, lecz warunkiem koniecznym, pozwalającym na zatrzymanie postępujących powikłań związanych z toczącym się w organizmie zaburzeniem wchłaniania składników odżywczych. Poznajmy celiakię, chorobę w której dieta bezglutenowa jest podstawą leczenia.

Celiakia

Celiakia, inaczej nazywana glutenozależną choroba trzewną (coeliac disease), stanowi najczęstszą chorobę gastroenterologiczną, występującą w populacji ogólnej w ok. 1% [1]. Jest chorobą zapalną jelita cienkiego, autoimmunologiczną o podłożu genetycznym, której przyczyną jest nietolerancja glutenu. Wspomniany gluten stanowi frakcję białek zbożowych: gliadyny zawartej w pszenicy, sekaliny w życie oraz hordeiny w jęczmieniu. W wyniku toksycznego działania glutenu, u chorych dochodzi do zaniku nabłonka jelitowego, co znacząco utrudnia wchłanianie składników odżywczych, niezbędnych do prawidłowego wzrostu i funkcjonowania naszego organizmu.  

Stan kosmków jelitowych określa się na podstawie badania mikroskopowego bioptatu, czyli fragmentu tkanki, pobranej z jelita cienkiego. W przypadku tego badania ocenia się liczbę limfocytów śródnabłonkowych, stanowiących pierwszy, najbardziej czuły wskaźnik toksycznego działania glutenu oraz stan kosmków jelitowych. Wyniki przedstawiane są w skali Marsha (od 0 do 3c), gdzie 0 stanowi brak zmian morfologicznych i prawidłową błonę śluzową jelita cienkiego, zaś 3a całkowity zanik kosmków i obfite nacieki limfocytów. W diagnostyce wykorzystuje się przede wszystkim badania serologiczne gdzie oznaczamy  autoprzeciwciała przeciwko endomysium mięśni gładkich (EmA) oraz transglutaminazie tkankowej (tTG) w klasie IgA. Przeciwciała te mogą występować w postaci choroby latentnej, co stanowi ostrzeżenie o możliwości rozwinięcia się celiakii w przyszłości u osób z brakiem klinicznych objawów [2].

Przyczyny celiakii

Głównym czynnikiem wywołującym zmiany jelita cienkiego jest gluten. W wyniku hydrolizy zostaje rozłożony do 33-aminokwasowych fragmentów, które następnie są transportowane do blaszki właściwej błony śluzowej jelita. Prowadzi to do powstania stanu zapalnego, który z czasem niszczy kosmki jelitowe, co wtórnie zaburza proces trawienia i wchłaniania. U osób predysponowanych genetycznie stwierdza się obecność alleli HLA DQ2 i/lub DQ8, które odgrywają rolę w procesie zapalnym, toczącym się na obszarze jelita cienkiego [3].

Objawy celiakii

Objawy kliniczne celiakii mogą ujawnić się w każdym wieku i charakteryzują się dużym zróżnicowaniem. Najbardziej typowymi objawami, które możemy zaobserwować u dzieci, są biegunka, bóle brzucha, wzdęcia, objawy zespołu złego wchłaniania oraz utrata masy ciała.

Innymi objawami, rzadko kojarzonymi z celiakią, są stałe uczucie zmęczenia, depresja, osteoporoza lub niedokrwistość, której przyczynę może stanowić utrudnienie wchłaniania żelaza bądź utrata tego mikroelementu w wyniku krwawień z przewodu pokarmowego. Wymienione objawy najczęściej stanowią powikłania nieleczonej celiakii u chorych, którzy świadomie lub nie, pomimo choroby, stosowali dietę zawierającą gluten.

Leczenie celiakii

W wyniku przeprowadzonej diagnostyki i stwierdzenia celiakii, chorzy bezwzględnie muszą stosować się do zasad diety bezglutenowej do końca życia. Dieta powinna być wprowadzona dopiero po postawieniu diagnozy, konsultacji z lekarzem gastroenterologiem i przeprowadzeniu badań. Wcześniejsza eliminacja glutenu z diety, może wiązać się z uniemożliwieniem postawienia prawidłowego rozpoznania [4].

Celiakia – dieta

Dieta bezglutenowa stanowi podstawę leczenia celiakii. Jest to dieta eliminacyjna, w której dzienne spożycie glutenu nie przekracza 10 mg. Z jadłospisu wykluczamy wszystkie produkty i przetwory pochodzące z pszenicy, żyta, jęczmienia, a także owsa, które pomimo naturalnego braku glutenu, może być nim zanieczyszczone [2].

Do diety należy wprowadzić zamienniki w postaci chleba i innych produktów wytworzonych na bazie naturalnie bezglutenowych surowców takich jak ryż, ziemniaki, soja, proso, gryka, tapioka, amarantus, maniok. Glutenu nie zawierają także soczewica, fasola, sago, sorgo, orzechy, mięso, owoce i warzywa.  

Szczególną uwagę należy zwrócić na produkty gotowe, pakowane, w których składzie może znajdować się gluten użyty w czasie produkcji. Dotyczy to przede wszystkim wędlin i konserw mięsnych, słodyczy, czy też gotowych dań z dodatkiem sosów.

Dobrze zbilansowana dieta bezglutenowa może być smaczna, przyjemna, a jednocześnie stanowić najlepsze lekarstwo u chorych z celiakią. Ścisłe trzymanie się wymogów diety pozwala na wyeliminowanie objawów choroby przy jednoczesnym zachowaniu wysokiej jakości życia i stanu zdrowia.