Dieta GAPS – zasady, przepisy, efekty

Aktualizacja: 18 marca, 2024

Zespół psychologiczno-jelitowy GAPS (z ang. Gut and Psychology Syndrome) jest próbą wyjaśnienia związku między układem trawiennym a występowaniem niektórych dysfunkcji o podłożu neurologicznym, takich jak ADHD (zespół nadpobudliwości ruchowej), dysleksja (trudność w nauce czytania i pisania), dyspraksja (trudności w wykonywaniu ruchów), zaburzenia łaknienia a nawet ciężkie choroby psychiczne – schizofrenia czy psychoza maniakalno-depresyjna.

Współcześnie obserwujemy nie tylko rosnącą liczbę przypadków zaburzeń natury psychicznej. Coraz częściej schorzenia te nakładają się na siebie. U dzieci z autyzmem diagnozowana jest również depresja, dysleksja czy dyspraksja. Ponadto, naukowcy zauważyli, że spory odsetek chorych na schizofrenię równocześnie cierpi na alergie, nietolerancje pokarmowe, obniżoną odporność czy problemy trawienne. Stanowi to coraz większe wyzwanie dla służby zdrowia.

Uważa się, że zakłócenia występujące w przewodzie pokarmowym mają wpływ na funkcjonowanie mózgu i mogą upośledzać jego pracę. Najłagodniejszą formą upośledzenia są chociażby problemy z koncentracją czy wynikające z tego trudności w nauce. Dieta GAPS ma za zadanie wpłynąć na przewód pokarmowy w taki sposób, by uregulować jego pracę i przez to przywrócić właściwe funkcje całego organizmu – również te związane z zapamiętywaniem.

Należy mieć na uwadze, że rolą układu pokarmowego nie jest tylko „przetwarzanie” pokarmu, ale także wytwarzanie specjalnych substancji chroniących organizm przez bateriami, wirusami, grzybami oraz toksynami. Produkcja tych substancji na odpowiednim poziomie zapewnia tworzenie tzw. bariery jelitowej. Im sprawniej ona funkcjonuje, tym wydajniej działa cały organizm – również wspomniany wcześniej mózg, a to przekłada się na lepszą pamięć, dobowy rytm snu i czuwania, a nawet nastrój.

Dieta GAPS

Dieta GAPS została opracowana przez dr Natashę Campbell McBride i oparta jest o dietę SCD (z ang. Specyfic Carbohydrate Diet), czyli dietę specyficznych węglowodanów, stworzoną jeszcze w latach 50-tych ubiegłego stulecia przez amerykańskiego pediatrę dr Haas’a. SCD zalecana jest chorym na celiakię (tzw. chorobę trzewną charakteryzującą się nietolerancją na gluten), pacjentom z wrzodziejącymi chorobami zapalnymi jelit, osobom z zespołem rozrostu bakteryjnego (SIBO) czy dzieciom z autyzmem. SCD i GAPS są do siebie dość podobne i bazują na eliminacji pewnych grup produktów: cukru i słodyczy, alkoholu, zbóż, mleka, warzyw skrobiowych oraz produktów przetworzonych. Dieta GAPS ma za to bardzo precyzyjnie rozpisany, wieloetapowy plan żywieniowy.

Dieta GAPS – zasady

Leczenie polega na wdrożeniu tzw. Protokołu Żywienia dla zespołu psychologiczno-jelitowego GAPS. Należą do niej 3 podstawowe elementy:

• dieta,
• suplementacja,
• detoksykacja.

Podstawą programu jest wyleczenie błony śluzowej przewodu pokarmowego. Toczące się tam procesy zapalne nie tylko upośledzają wchłanianie składników odżywczych pozyskanych z pokarmu w trakcie procesu trawienia, ale także mają negatywny wpływ na układ odpornościowy, zmniejszając możliwości jego pracy.

Prawidłowe żywienie wspomagane jest przez suplementację, zwłaszcza w sytuacjach, gdy w organizmie powstały duże niedobory witaminowo-mineralne. Nie może ona jednak zastępować zdrowej, zróżnicowanej i dobrze zbilansowanej diety.

Kolejnym ważnym elementem, terapii jest detoksykacja organizmu. Toksyny, które w znacznej części pochodzą z przewodu pokarmowego, są unieszkodliwiane przez wątrobę. Jednak, gdy organ ten przestaje być wydolny w wyniku uszkodzenia lub zbytniego nagromadzenia toksyn, wówczas szkodliwe metabolity mogą wędrować po całym organizmie, upośledzając funkcje poszczególnych organów.

Sama dieta podzielona jest na 3 główne etapy:

• dieta wprowadzająca (6 etapów)
• pełna dieta GAPS
• wychodzenie z diety

Dieta GAPS – efekty

Protokół żywieniowy rozpisany jest na wiele etapów i w zależności od potrzeb pacjenta, może trwać dużej lub krócej. Na etapie pełnej diety rekomendowana jest eliminacja skrobi i cukru na okres 2 lat, a proces wychodzenia z diety przewidziany jest na kolejne 2-3 lata. Jest to zatem dieta absorbująca i czasochłonna, wymagająca od pacjenta zaangażowania, ale jej efekty mają być długotrwałe.

Dobrze przeprowadzona dieta powinna ukształtować nowe nawyki żywieniowe. Jeśli w czasie jej trwania pacjent nauczy się zdrowo odżywiać, a jego menu będzie bazowało wyłącznie na produktach naturalnych z małą ilością cukru, to objawy ze strony przewodu pokarmowego nie powrócą.

Sama dieta ma za zadanie wyregulowanie cyklu wypróżnień oraz odbudowę naturalnej bariery jelitowej w taki sposób, by nie dochodziło do przemieszczania się niepożądanych cząsteczek ze światła jelita. Właściwa flora jelitowa jest niezwykle istotna, gdyż odpowiada za produkcję witamin z grupy B oraz K, a także wytwarzanie substancji zwalczających patogeny. Wspomaga zatem układ odpornościowy organizmu. Te wszystkie mechanizmy mają na celu ogólną poprawę psycho-fizyczną pacjenta.

Dieta GAPS – przepisy

Dieta GAPS stawia przede wszystkim na produkty naturalne, bez dodatku cukrów. Wbrew pozorom nie jest to wcale dieta wymagająca – zwłaszcza jeśli mówimy o samym procesie przyrządzania potraw.

Zalecane są surówki z warzyw surowych czy gotowanych. Możemy je łączyć z mięsami czy różnego typu rybami. Ważne, by produkty były świeże i ze sprawdzonego źródła. Proponowane są również wszelkiego rodzaju zupy warzywne, kiszonki, soki warzywne i owocowe, a także koktajle na bazie kefiru czy maślanki i owoców.

Pacjenci nie mają zatem problemu ze skomponowaniem posiłku obiadowego – zupa krem z pomidorów bądź brokułów z gotowaną rybą i warzywami na parze w pełni zaspokoi głód. Menu można urozmaicić gulaszem lub zapiekanką z mięsa i ulubionych warzyw. Na śniadanie czy kolację można zjeść jajka w różnej postaci (jajecznica, omlet, jaja na twardo), kiełbaskę na gorąco lub zestaw surówek. Jako przekąska świetnie nada się koktajl, ulubiony owoc, garść orzechów, szklanka świeżego soku.

Skuteczność diety GAPS zależy przede wszystkim od wytrwałości pacjenta w trakcie kuracji, ale także po jej zakończeniu. Do niektórych produktów nie powinno się już nigdy wracać. Na cenzurowanym jest przede wszystkim żywność wysoko przetworzona oraz bogata w cukry – czyli taka, której powinien unikać każdy zdrowo odżywiający się człowiek.