Zaparcia u dzieci – leczenie. Domowe sposoby na zaparcia u dzieci

Zdrowie dzieci jest szczególnie ważnym aspektem dla ich rodziców. Czas pójścia do przedszkola, nauka samodzielnego korzystania z nocnika czy też ubikacji jest dla dziecka szczególnie trudnym okresem. Dzieci podobnie jak osoby dorosłe odczuwają stres, zdenerwowanie, wstyd, jednak objawiają to w odmienny sposób niż dorosłe osoby. Częstym zaburzeniem wynikającym ze stresu, złego doświadczenia lub nieprawidłowej diety są zaparcia. Jak sobie z nimi poradzić?

Zaparcia u dzieci

Jedną z częstszych przyczyn wizyt rodziców u pediatry, stanowią zaobserwowane przez opiekunów problemy z oddawaniem stolca przez dzieci. Szacuje się, że częstotliwość występowania zaburzeń czynnościowych jelit, do których zaliczamy zaparcia dotyka ok. 0,3–8% populacji dziecięcej. Okresem, kiedy problemy natury defekacyjnej są wśród dzieci spotykane z największą częstotliwością to przede wszystkim okres nauki samodzielnego korzystania z nocnika lub ubikacji oraz zmiana otoczenia (pójście do przedszkola oraz rozpoczęcie nauki w szkole podstawowej). Zgodnie z wynikami badań, zaparcia częściej dotyczą chłopców niż dziewczynek.

Zgodnie z definicją, zaparcie to utrudnione i wymagające dużego wysiłku oddawanie stolca z częstotliwością rzadszą niż co trzy dni. Objawami współwystępującymi są ból okolic podbrzusza, wzdęcia, uczucie wypełnienia oraz obniżony apetyt i nastrój. Kiedy mówimy o zaparciach przewlekłych, które nie wynikają z jednorazowej zmiany rytmu dnia lub żywienia? Wówczas gdy objawy schorzenia utrzymują się u dziecka do 4. roku życia przez minimum miesiąc, a u dzieci starszych minimum dwa.

W grupie dzieci w ok. 90% przypadków występowanie zaparć ma charakter czynnościowy, czyli nieorganiczny. Oznacza to, że zaparcia nie wynikają z zaburzeń metabolicznych (m.in. celiakii, niedoczynności tarczycy lub innych chorób), zaburzeń anatomicznych (wad wrodzonych przewodu pokarmowego – niedrożność jelit, zrośnięcia kanału odbytniczego) ani chorób nerwowo-mięśniowych lub tkanki łącznej, a ich przyczyny należy upatrywać w:

• nieprawidłowo zbilansowanej diecie dziecka – dieta uboga w energię, błonnik lub niewystarczającej ilości wypijanych płynów w ciągu dnia,
• lęku dziecka przed oddawaniem stolca, co objawia się jego świadomym wstrzymywaniem go przez dziecko,
• zbyt wczesnym wprowadzeniu krowiego mleka do diety,
• zaburzeniach psychicznych – jadłowstręt psychiczny, depresja,
• niskiej aktywności fizycznej – siedzący tryb życia,
• zażywaniu przez dziecko konkretnych leków – preparaty żelaza, opoidy, leki psychotropowe, leki antycholinergiczne.

Zaparcia u dzieci – leczenie

Leczenie zaparć u dzieci jest niestety długotrwałym i czasochłonnych procesem, a same zaparcia mają tendencję nawracającą. Leczenie może trwać miesiącami a nawet latami, dlatego należy rozpocząć je jak najwcześniej po zdiagnozowaniu nieprzyjemnego problemu, aby nie powodować dalszego kumulowania się mas kałowych w jelitach oraz postępującego rozleniwiania mięśni gładkich odbytu. Podobnie jak w grupie osób dorosłych, terapia zaparć w grupie najmłodszych opiera się na wprowadzeniu konkretnych modyfikacji dietetycznych, nauki regularnych wypróżnień oraz wprowadzeniu aktywności fizycznej, a w razie potrzeby stosowanie osmotycznie czynnych środków przeczyszczających. Zalecenia znajdują potwierdzenia w licznych publikacjach, m.in. w badaniu Kuśmierek i wsp. stwierdzono, że dzieci z zaparciami spożywają niewystarczającą ilość błonnika w ciągu dnia, podczas gdy dzieci bez zaparć spożywały ilość błonnika mieszczącą się w granicach zaleceń dla wieku.

Pierwszym i jednocześnie bardzo ważnym etapem leczenia zaparć, jest pozbycie się zalegających mas kałowych z jelit, a dopiero potem wprowadzanie zmian w codziennym żywieniu. Zalecenia dietetyczne dla dzieci z zaparciami opierają się na zastąpieniu produktów niskobłonnikowych tymi, które zawierają tego składnika więcej przy jednoczesnym zwiększeniu ilości wypijanych w ciągu dnia płynów. Woda ma rolę w zwiększaniu objętości spożytego błonnika, co równocześnie zwiększa objętość mas kałowych, ułatwiając ich wydalenie z organizmu. Do żywności wysokobłonnikowej zaliczają się pełnoziarniste produkty zbożowe nieoczyszczone, czyli ciemny makaron, grube kasze, pieczywo graham i razowe, zbożowe płatki, ryż brązowy, otręby, ponadto świeże warzywa i owoce zjadane wraz ze skórką, owoce suszone w szczególności śliwki, nasiona roślin strączkowych (groch, fasola, soczewica, bób, ciecierzyca)  oraz niesolone orzechy, nasiona i pestki. Należy zatem ograniczyć produkty wykonane z jasnej mąki, takie jak białe pieczywo, jasne makarony, ciasta i ciasteczka. Ważnym elementem leczenia zaparć jest wprowadzenie również codziennego ruchu i ograniczenie siedzącego trybu życia. Dobrym pomysłem będzie zapisanie dziecka na dowolne zajęcia ruchowe, gimnastykę lub częstsze wchodzenie po schodach zamiast korzystania z windy oraz spacerowanie na rzecz ograniczenia transportu samochodem lub komunikacją miejską.

Środkami farmaceutycznymi wspomagającymi leczenie zaparć są preparaty przeczyszczające, których zadaniem jest m.in. zwiększenie masy kałowej, zapobieganie nadmiernemu wchłanianiu wody z jelit oraz mechaniczne drażnienie jelit, co skutkuje przyspieszeniem perystaltyki i wydaleniem zalegającego stolca. Badania sugerują, aby w celach przeczyszczających podawać dzieciom laktulozę lub alternatywnie makrogole, o takim właśnie działaniu. W badaniach naukowych nie stwierdzono, że spożywanie produktów probiotycznych (jogurtów, kefirów) poprawia perystaltykę jelit, jednak nie należy ich ograniczać, gdyż poprawiają one stan mikrobiomu jelitowego.

W przypadku zaparć natury psychicznej, zaleca się udanie się z dzieckiem do psychologa, który pomoże w pokonaniu lęku przed korzystaniem z toalety, pomoże w relaksacji oraz udzieli wsparcia na trudnym etapie życia dziecka.

Domowe sposoby na zaparcia u dzieci

Domowe leczenie zaparć u dzieci powinno opierać się przede wszystkim na wprowadzaniu do diety produktów o wysokiej zawartości błonnika pokarmowego, zwiększaniu ilości wypijanych płynów oraz codziennej aktywności fizycznej. Ciekawym sposobem może być wspólne przygotowywanie wypieków z razowych mąk lub płatków, przygotowywanie sałatek jarzynowych i kolorowych kanapek z dodatkiem świeżych warzyw. Pomocnym sposobem w niwelowaniu zaparć jest również podawanie dziecku „soku śliwkowego”, którego przygotowanie w domu nie przysparza trudności.  Wystarczy ok. jedną garść niesłodzonych suszonych śliwek zalać wieczorem wrzątkiem i przykryć talerzykiem, aby owoce w nocy namiękły. Rano przed śniadaniem wystarczy wszystko zmielić na gęsty płyn i podać dziecku do wypicia. Innym domowym sposobem jest masowanie brzuszka dziecka okrągłymi ruchami, co pomaga w przesuwaniu mas kałowych do dalszych odcinków jelita cienkiego, a potem grubego i przyspiesza defekację.

Co dodatkowo może zrobić rodzic? Zdecydowanie zadbać o komfort psychiczny korzystania z toalety oraz zapewnić dziecku bezpieczeństwo oraz opiekę. Warto, aby zaoferował pomoc w rozładowaniu napięcia i pokonywaniu lęku oraz co ważne, chwalił za każdy, nawet mały sukces w korzystaniu z toalety.