Zanieczyszczenie ryb metalami ciężkimi – przyczyny i wpływ na zdrowie

Aktualizacja: 6 maja, 2024

Ryby są niezbędne w naszej diecie. Dostarczają wielu składników odżywczych, witamin, minerałów, kwasów tłuszczowych omega-3. Jednakże nie są zalecane częściej niż 2–3 razy w tygodniu, ponieważ mogą być również źródłem substancji szkodliwych. Dowiedzmy się, które ryby najlepiej wybierać.

Jedzenie ryb od zawsze kojarzone jest ze zdrowym stylem życia. Ich mięso jest dobrym źródłem białka oraz wielonienasyconych kwasów tłuszczowych omega-3, co korzystnie wpływa na organizm. Z uwagi na to są one bardzo ważnym składnikiem każdej odpowiednio zbilansowanej diety. Niestety oprócz korzyści wynikających ze spożycia ryb istnieje też pewne ryzyko związane z tym, że są one również źródłem substancji szkodliwych takich jak np. rtęć, kadm, ołów, pestycydy czy dioksyny. Aktualnie jest to temat bardzo kontrowersyjny. Wielu naukowców, lekarzy czy dietetyków nie zgadza się z tym, że spożycie ryb może nieść ze sobą jakiekolwiek zagrożenia. Natomiast w wielu krajach rozpoczęto już promowanie ograniczenia spożycia ryb i produktów rybnych.

Zanieczyszczenia ryb – przyczyny

Główną przyczyną jest zanieczyszczenie wód. Źródłem są m.in. przemysł, intensywna gospodarka rolna, ropa naftowa, ścieki komunalne oraz przemysłowe. Substancje szkodliwe mogą przedostawać się do organizmu człowieka wraz z pożywieniem. Dotyczy to przede wszystkim ryb, owoców morza i produktów rybnych, które najczęściej zanieczyszczone są metalami ciężkimi, pestycydami oraz dioksynami. Ilość tych substancji toksycznych zależy od gatunku ryby, od zbiornika wodnego, w którym żyje oraz od jej wieku. Ryby żyjące dłużej kumulują łącznie więcej metali ciężkich niż te, które żyją krócej.  

Zanieczyszczenia ryb – metale ciężkie

Do metali ciężkich, które są niebezpieczne dla zdrowia zaliczamy rtęć, kadm, ołów.
Rtęć występuje głównie w postaci połączeń organicznych oraz nieorganicznych. Największą toksyczność rtęć wykazuje w połączeniach organicznych, które powstają w wyniku przemian związków nieorganicznych w środowisku wodnym. Ludzie narażeni są na tę postać rtęci w wyniku spożycia ryb i owoców morza. Rtęć wpływa toksycznie na organizm człowieka, głównie na układ nerwowy.

Zgodnie z Rozporządzeniem Komisji (UE) nr 1881/2006 z 19 grudnia 2006 roku dopuszczalne spożycie produktów rybołówstwa i mięsa ryb wynosi:

• 0,050 mg/kg;
• natomiast do gatunków ryb: żabnica, zębacz smugowy, pelamida, węgorz, gardłosz, grenadier, halibut, marlin, makaira, smuklica, barwena, szczupak, orcyn, karlik, koleń iberyjski, raja, karmazyn, żaglica, pałasz ogoniasty, morlesz, rekin (wszystkie gatunki), gempel lub kostropak, jesiotr, włócznik, tuńczyk dopuszczalne spożycie to 1,0 mg/kg.

Kolejnym metalem ciężkim jest kadm występujący w postaci chlorków oraz siarczanów. Wpływa negatywnie na pracę całego organizmu, a przede wszystkim zaburza funkcjonowanie układu rozrodczego.

Zgodnie z Rozporządzenie Komisji (EU) 488/2014 z dnia 12 maja 2014 rok dopuszczalne spożycie produktów rybołówstwa i mięsa ryb wynosi:

• 0,50 mg/kg z wyjątkiem takich gatunków jak:
  • makrela i tuńczyk 0,10 mg/kg;
  • tazan marun: 0,15 mg/kg;
  • sardela, włócznik, sardynka: 0,25 mg/kg:
  • skorupiaki: 0,50mg/kg;
  • małże: 1,0 mg/kg;

Natomiast ołów można spotkać jako azotan ołowiu oraz octan ołowiu. Jego nadmierne ilości zaburzają głównie pracę układu oddechowego i krwionośnego.

Zgodnie z Rozporządzeniem Komisji (UE) 2015/1005 z dnia 25 czerwca 2015 roku dopuszczalne stężenie rtęci w rybach wynosi 0,30 mg/kg.

Zanieczyszczenie ryb – wpływ na zdrowie kobiet ciężarnych i płodu

Dla wszystkich kobiet ciężarnych groźne są związki, które przenikają przez łożysko. Do takich związków należy metylortęć, będąca silną neurotoksyną. Skutkiem jej działania jest niedorozwój umysłowy oraz uszkodzenie wzroku i słuchu u dzieci. W związku z tym kobiety w ciąży nie powinny spożywać ryb zanieczyszczonych rtęcią np. marlina, miecznika, szczupaka, rekina, tuńczyka, a w mniejszym stopniu makrelę i halibuta. Duże zagrożenie niesie ze sobą spożycie ryb zanieczyszczanych dioksynami, które również przenikają przez łożysko. W efekcie mogą powodować np. deformacje płodu lub opóźniać rozwój umysłowy. Równie groźne jest spożywanie ryb, które mogą być zanieczyszczone pestycydami, aczkolwiek nie skutkuje to tak poważnymi konsekwencjami jak w przypadku rtęci czy dioksyn.

Jak wybierać ryby?

Na pewno należy unikać wszystkich ryb drapieżnych, które jedząc inne zwierzęta w szczególności gromadzą substancje toksyczne. Należy przy zakupie zwracać uwagę na to, skąd pochodzi ryba i czy posiada certyfikat MSC gwarantujący, że pochodzi ze zrównoważonych połowów i odpowiednio zarządzanych łowisk. Ponadto lepiej wybierać ryby z miejscowych połowów co zmniejszy czas transportu ryb. Ważna jest różnorodność. Kupujmy wiele gatunków ryb, co spowoduje ograniczenie połowów tych najpopularniejszych. Przed zakupem koniecznie dopytaj sprzedawcę o pochodzenie ryby.

Decydując się na zakup ryb należy również dysponować wiedzą na temat bezpieczeństwa ich połowów i tego czy przypadkiem nie wybieramy gatunków, które zagrożone są wyginięciem. W tabeli zostały przedstawione ryby z podziałem na te, które można spokojnie kupować, te przy zakupie, których należy zachować ostrożność oraz których najlepiej unikać.

Tab.1 Możliwość zakupu ryb ze względu na zagrożenie wyginięcia gatunku

WWF, Jaka ryba na obiad, Ekologiczny poradnik WWF

Ryby są jak najbardziej wskazane w diecie każdego człowieka. Należy pamiętać, że oprócz składników odżywczych mogą być też źródłem substancji szkodliwych takich jak np. metale ciężkie. Dlatego najlepiej spożywać je 2–3 razy w tygodniu. Kobiety w ciąży i karmiące dla bezpieczeństwa powinny na ten czas ograniczyć częstotliwość konsumpcji w szczególności dużych drapieżnych ryb. Ponadto kupując ryby należy wybierać tylko z bezpiecznego źródła.