Wzory zachowań a podatność na choroby

Aktualizacja: 6 marca, 2025

To, czy zachorujemy na jakąś chorobę jest splotem wielu czynników, na które czasami nie mamy wpływu. Należą do nich bowiem kwestie genetyczne, dziedziczne, hormonalne czy też uwarunkowania psychologiczne. Jednak to co jemy, jaki prowadzimy tryb życia i w jakim środowisku żyjemy oddziałuje na nasze zdrowie. Jak wskazują liczne koncepcje, nawet to, że jesteśmy wybuchowi może mieć znaczenie przy zachorowalności na różnego typu choroby. Jakie zatem przejawiamy wzorce zachowań?

Wzory zachowań

Każdy z nas prezentuje pewne powtarzalne zachowania w odpowiedzi na sygnały płynące ze środowiska. To, w jaki sposób się do tego odniesiemy jest zależne od ukształtowanego wzoru zachowania. Ten z kolei jest konglomeratem wzorów percepcyjnych, a więc charakterystycznych dla człowieka sposobów postrzegania, interpretowania i oceniania danej sytuacji oraz wzorów emocjonalnych. Oznacza się je, jako tendencję do reakcji emocjonalnych w odpowiedzi na zaistniałe warunki. Zatem, wzory zachowania to określone zachowania w relacji między sytuacją a cechami osobowości. Jeśli pewne negatywne sytuacje cyklicznie zachodzą w życiu jednostki to doprowadzają one do zmian fizjologicznych i utrwalania się wzorów zachowania. Zależne są od czasu ich trwania, intensywności czy też biologicznych właściwości narządów (zdarza się, że rodzimy się ze słabymi narządami). Dotychczas udało się opisać wzory A, C, D, które opisują antyzdrowotne wzorce oraz B, który stanowi jeden sprzyjający naszemu zdrowiu.

Wzory zachowań a podatność na choroby – typy

Typ A

Ten typ zachowania odnosi się do osób, u których odnaleziono związek pomiędzy cechami osobowości, a chorobami związanymi z układem krążenia. Hipoteza ta została potwierdzona przez kardiologów: Meyera Friedmana i Raya Rosenmana, którzy wykazali, iż osoby o określonych cechach osobowości zapadają na choroby serca dwa razy częściej. Charakterystyczne dla osób o typie A jest dążenie do perfekcji, wysokie wymagania wobec siebie, ambicja i tendencja do rywalizacji. Te osoby nie mają stabilnych i trwałych relacji z innymi ludźmi, ponieważ są z reguły wrogo nastawieni i agresywni w stosunku do otoczenia. Bardzo łatwo jest rozpoznać osoby o tym wzorcu zachowania, bowiem zdradza ich żywa gestykulacja, energiczny i wybuchowy sposób mówienia i chodzenia. Podczas rozmowy przerywają wypowiedzi swojego rozmówcy i są w stosunku do nich wrogo nastawieni, co widać po zaciśniętych pięściach i napiętych mięśniach twarzy. Nie potrafią odpoczywać, gdy mają dzień wolny, ponieważ wywołuje to u nich poczucie winy. Zdecydowanie wolą wziąć nadgodziny, by nikt od nich nie był lepszy. U takiej osoby wykształciło się poczucie ciągłej rywalizacji, gdyż tylko w taki sposób otrzyma od środowiska informację o tym, ile jest warta. Oznaką szanowania ich przez ludzi będą osiągane sukcesy.

Z taką postawą związany jest ciągły niepokój i napięcie w obawie, że jednostka nie ma wystarczających zasobów, by sprostać oczekiwaniom. Wskazuje się, że problemy związane z sercem u tej grupy osób są wynikiem gwałtownych i nagłych skoków ciśnienia, których efekty odczuwają ściany i tętnice mięśnia sercowego. Utrzymujący się stres i ciągły niepokój obciążają serce doprowadzając tym samym do zmian miażdżycowych, niewydolności krążenia i migotania komór, które stanowią zagrożenie dla życia. Istotną cechą tych osób jest to, że dostrzegają one wprawdzie pewne dolegliwości, ale zupełnie nie reagują, zwlekają ze zgłoszeniem się do lekarza, a co gorsze – rzadziej stosują się do zaleceń lekarza. Dodatkowo, wskazuje się, że osoby należące do tej grupy bardzo rzadko podejmują aktywność fizyczną, stosują niezdrową dietę, także palą papierosy i nadużywają alkoholu.

Typ C

Osoby o tym typie zachowania predysponowane są do wystąpienia u nich choroby nowotworowej. Może do tego doprowadzić tłumienie emocji – przede wszystkim złości, agresji i lęku. Jednostki o tym wzorcu mają niskie poczucie własnej wartości i przejawiają obniżoną zdolność samoakceptacji. Nie pomaga im także brak umiejętności radzenia sobie ze stresem. Osoby te są cierpliwe, mało asertywne i wykazują zachowania uległe i zależne wobec autorytetów. Doprowadzać to może do braku wiary we własne możliwości, pojawienia się poczucia bezradności i beznadziejności. Sprzyja to także pesymistycznemu widzeniu świata i utracie woli życia. Twórca koncepcji wyuczonej bezradności – Seligman, wskazuje na związek między tym, w jaki sposób postrzegamy daną sytuację a chorobą. U osób o pesymistycznym nastawieniu i widzeniu zdarzeń często pojawia się bezradność, która doprowadza do depresji. Ta z kolei przyczynia się do osłabienia układu immunologicznego i rozwoju choroby, w tym przypadku – nowotworowej.

Typ D

Ten wzorzec odnosi się do osobowości stresowej lub podatnej na stres. Jest ona związana z głównymi jej wymiarami, a mianowicie: negatywną emocjonalnością i hamowaniem społecznym. Ta pierwsza oznacza przeżywanie bardzo silnych, negatywnych emocji, takich jak gniew, irytacja, wrogość; druga to hamowanie wyrażania na zewnątrz tych emocji poprzez tłumienie ich w sobie. Osoby o takich skłonnościach bardzo często mają niskie samopoczucie, zamartwiają się oraz odczuwają niepięcia. Nie są skore do dzielenia się swoimi emocjami z innymi ludźmi i mają tendencję do obwiniania się. Cechuje je także ścisłe powiązanie z objawami stresu psychologicznego, takimi jak skłonności do depresji, trudności w korzystaniu ze wsparcia społecznego, obniżone poczucie własnej wartości i satysfakcji z życia oraz wrażenie wyczerpania życia.
Ten wzorzec traktuje się jako predyktor wystąpienia chorób somatycznych, głównie tych związanych z układem krążenia, jak choroba niedokrwienna czy nadciśnienie. Powodem jest tłumienie emocji, które zwiększa reaktywność sercowo-naczyniową zwiększając w tej grupie czterokrotnie śmiertelność. Sprzyja on także pojawieniu się wielu innych chorób, na przykład astmy, nowotworów, łuszczycy czy depresji. Pojawić się może również wypalenie zawodowe na skutek dużych dawek stresu na co dzień.

Typ B

Ponadto, wyróżniono typ B określany mianem zdrowego, który charakteryzuje się cierpliwością, uważnością, jest nastawiony na współpracę i stawia sobie ambitne cele. Jest przeciwieństwem wzorca A. Osoby o tym wzorcu nie stawiają sobie bowiem zbyt wygórowanych zadań, cenią jakość życia a nie ilość, potrafią panować nad emocjami. Wiedzą, jak korzystać ze wsparcia innych ludzi i są w stosunku do nich nastawieni bardziej przyjacielsko i życzliwie. Podkreśla się, że jednostki o tym typie wzorca żyją w mniejszym stresie i nie doznają zawału serca przed 70 rokiem życia.

Każdy z nas reaguje w pewien powtarzalny sposób na różne sytuacje życiowe. To, jak się zachowujemy może determinować choroby, na jakie zapadamy. Warto się przyjrzeć opisanym wzorcom i zweryfikować z nimi własne reakcje. Może dzięki temu uda się je zmodyfikować i uniknąć wielu przypadłości.