Wywiad motywujący – skuteczna technika zmiany zachowania

Aktualizacja: 20 maja, 2024

Technika ta polega na korzystaniu i wydobywaniu zasobów, które pacjent posiada i bazuje na przeświadczeniu, że może nastąpić w relacji z drugą osobą. Ukierunkowana jest na cel – jej zadaniem jest uruchomienie procesu zmiany, przejście etapu ambiwalencji i doprowadzenie do modyfikacji zachowania.

Uczucie ambiwalencji zna każdy bowiem towarzyszy nam ono na co dzień. Przejawia się w takich sytuacjach, jak moment, w którym mówimy sobie: „muszę schudnąć, ale nie lubię ćwiczyć” czy „chciałabym wstać, ale to boli”. Zmusza nas do podjęcia innych działań niż te, które znamy, a więc do zmiany aktualnego statusu quo jakim jest styl odżywiania, tryb życia, palenie papierosów czy inne nałogowe czynności. Każdy jednak chce rzucić palenie i zdaje sobie sprawę, że nie wpływa ono korzystnie na zdrowie, ale jednak trudno wprowadzić zmiany w zachowaniu i zmienić swoje przyzwyczajenia. Uczucia ambiwalentne stanowią blokadę w modyfikacji czynów, zwłaszcza, gdy rozważamy argumenty za zmianą, następnie je niwelujemy i w konsekwencji nic nie robimy. W tym wypadku pomóc nam może technika określana mianem wywiadu motywującego.

Wywiad motywujący

Wywiad motywujący jest narzędziem stosowanym w różnych środowiskach, bardzo często można jego przydatność odnaleźć w takich obszarach, jak leczenie chorób somatycznych: cukrzycy, niewydolności nerek czy chorób układu krążenia. Pojawia się także w hematologii czy psychiatrii, a głównym obszarem, w jakim się wykorzystuje wywiad motywujący są uzależnienia. Według definicji pionierów tej metody (Rollnick i Miller), wywiad jest:

dyrektywnym stylem doradztwa skoncentrowanym na kliencie w celu wydobycia z niego motywacji potrzebnej do zmiany zachowania i zbadaniem pojawiającej się ambiwalencji do tejże zmiany. Założeniem tej techniki jest mianowicie to, że jeśli ma się pojawić jakaś zmiana to w relacji z drugą osobą.

Osoba pracująca z takim pacjentem musi się wykazać szeregiem cech i kompetencji, by móc pomóc chorej osobie.

Cechy sprzyjające efektywnej pracy z klientem i stanowiące podstawowe zasady to niewątpliwie:

1. Wyrażanie empatii, które przejawia się w akceptującej postawie i chęci zrozumienia punktu widzenia klienta. Wszystko odbywa się bez zbędnego oceniania, krytyki i obwiniania za powzięte działanie lub jego brak. Akceptacja w takiej relacji klient – terapeuta jest bardzo ważna, bowiem wspomaga proces zmiany, podwyższa samoocenę i tworzy tak zwane przymierze terapeutyczne, dzięki któremu wzrasta motywacja do zmiany oraz wpływa ono pozytywnie na relację.
2. Rozwijanie rozbieżności w oparciu o zadawanie pytań i stosowanie różnych technik. Mają na celu pogłębić postrzeganą przez klienta rozbieżność między tym, jak się zachowuje a jego celami i wartościami, czyli tak naprawdę między stanem aktualnym a tym pożądanym. Terapeuta pomaga prześledzić i ocenić koszty związane z obecnym zachowaniem i porównać do zysków, jakie mogłyby się pojawić, gdyby doszło do zmiany. Rozwijanie rozbieżności dokonuje się wewnątrz osoby i doprowadza do przełamania statusu quo.
3. Wykorzystywanie oporu, a nie jego zwalczanie – tak można byłoby najprościej ująć tę zasadę. Coach/terapeuta traktuje opór do zmiany jako naturalny proces. Oznacza to, że nie narzuca swoich poglądów, nie zmusza do zmiany, nie daje rad, ale prezentuje informacje i stwarza sytuacje, by klient zobaczył dany problem z zupełnie innej perspektywy. Pozwala także na włączanie się klienta w proces rozwiązywania problemu, gdyż ma on wgląd w swoje zachowanie i na pewno wysunie propozycje zmian.
4. Wspieranie samoskuteczności to nic innego, jak umacnianie przekonania, wiary klienta w to, że jest zdolny do zmiany. Działa to na zasadzie samospełniającej się przepowiedni.

Wywiad motywujący jest oparty o 3 fundamentalne aspekty, którymi są: autonomia, współpraca i wydobywanie. Oznaczają one kolejno:

• Autonomia – terapeuta/coach nie może zmienić klienta ani nie może spowodować, że on się zmieni. Oznacza to akceptację autonomii przy jednoczesnym zachęcaniu jednostki do generowania różnych pomysłów, wspiera go.
• Współpraca to relacja symetryczna, w której jest zarówno miejsce na wspieranie, jak i pomaganie, a z drugiej na eksperymenty i popełnianie błędów przez klienta. To przede wszystkim tworzenie relacji partnerskiej, bez narzucania gotowych rozwiązań i obalania w sposób doprowadzający do ostrej konfrontacji pomysłów klienta.
• Wydobywanie, czyli docieranie do przyczyn dążenia do zmiany oraz towarzyszących jej obaw. Zakłada, że ma ona wszelkie zasoby do eksploatacji zmiany. Polega na motywowaniu, prowokowaniu klienta do wyciągania wniosków, nie zmusza do zmiany, nie narzuca jej. Zadaniem klienta jest wypracowanie własnej drogi i odnalezienie właściwego momentu do zmiany. Można streścić je w maksymie: „Ty masz to, czego potrzebujesz i razem to znajdziemy”.

W wywiadzie motywującym wykorzystuje się różne techniki, które mają na celu pomóc doprowadzić do zmiany i stworzyć relację partnerską oraz umożliwić swobodę wypowiedzi klienta. Jedną z nich jest konstruowanie otwartych pytań, które zachęcają do zgłębienia tematu dyskusji oraz wspomagają ujawnianie się motywacji. Do innych należą: afirmacja, refleksja i podsumowania. Podstawową techniką jest słuchanie z odzwierciedleniem, w której dokonuje się parafrazy tego, co starał się wyrazić klient. Ważne jest także okazywanie empatii i zwracanie uwagi na niejednoznaczne komunikaty, stawiany opór i próby jego zmniejszenia.

Wywiad motywujący jest bardzo przydatną metodą w przypadku osób, które zatraciły swoją motywację do zmiany i które przejawiają silną ambiwalencję do modyfikowania swojego życia. Dzięki ukierunkowaniu na współpracę i poszanowaniu pacjenta może on podjąć decyzję o wprowadzeniu zmian w swoim zachowaniu. Należy jednak pamiętać, że nie jest on jedyną i wystarczającą techniką rozwiązującą problemy, z którymi zmaga się pacjent.