Właściwości najpopularniejszych letnich ziół

Aktualizacja: 30 czerwca, 2020

Lato to sezon rozkwitu wielu ziół. W przypadku samodzielnego zbierania obowiązuje bezwarunkowa znajomość botaniczna zbieranych roślin. By uzyskać najlepszej jakości surowiec o minimalnym zanieczyszczeniu, należy pamiętać o kilku prostych zasadach. Nie należy zbierać ziół rosnących przy drogach, ściekach, fabrykach czy polach uprawnych i nigdy, gdy pada deszcz. Pamiętajmy, że zioła rosnące w miejscach słonecznych i suchych mają silniejsze działanie niż te, które rosną w ciemnych i wilgotnych. 

Kwiat lipy 

Z dobroczynnego wpływu na zdrowie znane są powszechnie kwiaty lipy. Ich lecznicze, ale i pielęgnacyjne, właściwości wynikają z charakterystycznego składu chemicznego. Lipowe kwiatostany zawierają: flawonoidy, które chronią komórki przed uszkodzeniem, wzmacniają naczynia krwionośne i działają rozkurczowo. Zawarte śluzy, działają osłaniająco, przeciwkaszlowo, łagodząco na błony śluzowe (żołądka lub gardła). Ponadto lipa to źródło fitosteroli (posiadających właściwości przeciwzapalne), kwasów organicznych, witaminy C i PP (niacyna), olejków eterycznych, które mają właściwości uspokajające i rozkurczowe. 

Kwiatostany lipy wykorzystuje się do przyrządzania naparów, znanych bardzo dobrze z właściwości napotnych, przeciwzapalnych i odkażających. Z tego względu stosuje się je pomocniczo w leczeniu grypy, przeziębienia i przy gorączce. Osłaniające i wykrztuśne działanie kwiatów lipy pomaga w walce w chorobach górnych dróg oddechowych. Ponadto napary z kwiatów lipy obniżają napięcie nerwowe, ułatwiają zasypianie, a także utrzymują naczynia krwionośne w dobrej kondycji. Lipę zaleca się również w problemach z trawieniem – pobudza wydzielanie soków trawiennych. 

Zewnętrznie napary z kwiatów lipy można stosować do przemywania podrażnionej wysuszonej, swędzącej skóry i miejsc po ukąszeniach owadów. Od czasu do czasu warto przygotowywać sobie kąpiele z dodatkiem lipowego naparu – zabieg taki odpręża i regeneruje skórę. 

Oprócz kwiatów lipy, lecznicze właściwości posiada również lipowe drewno, tzw. biel, czyli biaława warstwa drewna umiejscowiona tuż pod korą. Lipowe drewno (biel) zawiera związki o właściwościach przeciwbakteryjnych i uspokajających. Wykorzystuje się go również do przyrządzania proszku i wyciągów, m.in. w mieszankach ziołowych o działaniu moczopędnym i do produkcji węgla leczniczego. 

Wrotycz pospolity 

Zioło to rośnie w bliskiej odległości od wody, wzdłuż poboczy, na otwartych przestrzeniach. Potrafi się samo rozsiewać, dlatego wymaga kontroli, aby nie stało się chwastem. Wrotycz pospolity należy sadzić w pełnym słońcu lub w półcieniu, robiąc odstępy co najmniej 1, 2 m. Roślina ta nie jest wymagająca co do gleby (średniej klasy gleba wystarczy). Liście i kwiaty wrotyczu pospolitego zbieramy w kwietniu. 

Ziele to zawiera olejki lotne (thujone) oraz gorzkie glikozydy, terpenoidy, flawonoidy oraz garbnik. 

Suszone liście i kwiaty wrotyczu pospolitego znalazły zastosowanie w różnego rodzaju herbatkach i naparach. Niegdyś był stosowany jako środek wiatropędny, pomagał w trawieniu. Obecnie, w związku z możliwą zawartością toksyn, zioło to nie jest zbyt często używane. Wrotycz pospolity dzięki swoim właściwościom przeciwrobaczym jest stosowany głównie w celu pozbycia się robaków z organizmu. Może być zastosowany zewnętrznie do walki ze świerzbem, pchłami oraz wszami. Wrotycz pospolity działa jako tonik, jest środkiem pobudzającym i wywołującym miesiączkę. Maść z liści, śmiało można przykładać na rany i siniaki. Nawet zewnętrzne zastosowanie tego zioła niesie ze sobą ryzyko toksyczności, dlatego należy stosować  go z umiarem. 

Wrotycz pospolity dzięki swojemu silnemu zapachowi stał się naturalnym środkiem odstraszającym owady. Bukiet z liści zioła powieszony w pokoju jest tradycyjnym sposobem na odstraszanie much. 

W celu pozbycia się robaków z organizmu, wrotycz pospolity może być używany razem z bylicą, piołunem, wiatropędnym ziołem takim jak rumianek czy z przeczyszczającym senesem wąskolistnym. 

Woreczki z wrotyczem pospolitym na ćmy: 

 3 szklanki suszonej bylicy bożego drzewka (Artemisia abrotanum), 2 szklanki suszonego tymianku, 2 szklanki suszonych liści wrotyczu pospolitego, 1/3 szklanki mielonych goździków. 

Zgnieść wszystkie składniki w misce, następnie rozdzielić w równych proporcjach do małych, muślinowych woreczków. Zawiązać woreczki ściśle i umieścić w szafie między ubraniami. 

Krwanik pospolity 

Krwawnik pospolity rośnie na nieużytkach, pastwiskach, polach, łąkach, nasypach torów kolejowych oraz wzdłuż dróg. Prosta łodyga krwawnika posiada aromatyczne, wąskolancetowate, podwójnie lub potrójnie pierzaste liście, przypominające swoim wyglądem koronkę. Krwawnik pospolity potrafi osiągnąć wysokość do 1 m. 

Roślina ta zawiera: olejki lotne z różnym składem (linalool, kamforę, sabinene, chamazulen), seskwiterpeny, flawonoidy, alkaloidy, poliacetyleny, triterpeny, kwas salicylowy, kwas mrówkowy, kwas octowy, kumaryny, taniny (garbniki), żywice, gorzki glikozyd – achilleinę, sole mineralne (zwłaszcza sole magnezu i cynku) i cholinę. 

Krwawnik pospolity jest uniwersalnym środkiem leczniczym. Naukowo udowodniono lecznicze właściwości, m.in.: 

• przeciwzapalne, antyseptyczne i ściągające, 
• wzmaga „reperację” tkanek – przyspiesza gojenie się ran, oparzeń oraz wrzodów, jak również wszelkich stanów zapalnych skóry, 
• pobudza apetyt, przyspieszając proces trawienny, 
• wspomaga w leczeniu infekcji i stanów zapalnych, takich jak zapalenie żołądka i zapalenie jelit, przeziębienia, grypy, kaszel, ból gardła, 
• pobudza pracę wątroby, podczas gdy właściwości przeciwskurczowe relaksują napięciowe skurcze, wzdęcia, kolki oraz niestrawność na tle nerwowym, 
• oczyszcza organizm z toksyn, 
• pomaga w poprawie stanu żylaków, hemoroidów, wspomaga leczenie zapalenia żył i zakrzepicy, 
• redukuje ciśnienie krwi, 
• pomaga w łagodzeniu zapalenia pęcherza, pęcherza neurotycznego z częstym oddawaniem moczu bez pełnego opróżnienia pęcherza, kamieni oraz piasku nerkowego, 
• pomaga w leczeniu bólów stawów i oczyszcza skórę, 
• reguluje cykle miesiączkowe, 
• działa przeciwalergicznie,                                                                                

Krwawnik pospolity jest również wspaniałym środkiem odżywczym dla skołatanego systemu nerwowego. 

Krwawnik pospolity można stosować w postaci herbatki ziołowej sporządzanej z dodatkiem innych ziół. Taką herbatkę należy pić 3 razy dziennie. W postaci nalewki, brać 1ml (20 kropli) 3 razy dziennie. 

Żywokost lekarski 

Żywokost lekarski lubi wilgotne, bagniste miejsca. Można go również wyhodować z nasion. Surowcem leczniczym są części nadziemne i korzenie. Zbieranie liści i kwitnących wierzchołków odbywa się latem. Korzenie żywokostu lekarskiego wykopuje się jesienią.  

Żywokost lekarski zawiera alantoinę (aż do 4.7%), klej roślinny (około 29%), triterpenoidy, kwasy fenolowe (kwas rozmarynowy), asparaginę, alkaloidy pochodne pirolizydyny (0.02 do 0.07%), garbniki. Garbniki posiadają właściwości przeciwbakteryjne oraz przeciwzapalne. 

Żywokost lekarski zawiera alantoinę, która posiada właściwości rozrostu i reperowania komórek. Posiada również znaczne właściwości przeciwzapalne, częściowo dzięki obecności kwasu rozmarynowego oraz innych kwasów fenolowych. Działanie żywokostu lekarskiego w przyspieszaniu regeneracji naskórka, w leczeniu siniaków, stłuczeń, pęknięć i złamań kości było znane od tysiąca lat. Okład sporządzony z liści żywokostu lekarskiego zastosowany natychmiast na skręconą kostkę potrafi znacznie zredukować bolesność obrażenia ciała. Olejek lub maść z tej rośliny stosowane są w leczeniu trądziku oraz czyraków, jak również w celu przyniesienia ulgi w czasie łuszczycy. Żywokost lekarski jest również cenionym środkiem leczniczym przeciwdziałającym bliznom. Można go także używać w przypadku zapalenia kaletki maziowej rzepki. 

Liście żywokostu lekarskiego są skuteczne w leczeniu chorób w obrębie systemu oddechowego, trawiennego oraz moczowego. Zioła tego używa się na bolące gardło oraz zapalenia migdałków, jako środka wykrztuśnego w czasie suchego kaszlu, zapalenia opłucnej czy zapalenia oskrzeli. W jelicie rola żywokostu lekarskiego polega na wspomaganiu gojenia się wrzodów żołądkowych i dwunastniczych, a także łagodzeniu objawów zapalenia żołądka. Żywokost lekarski stosowany w obrębie układu moczowego zmniejsza skurcze moczowe, łagodzi zapalenie pęcherza moczowego oraz oczyszcza podrażnienia i infekcje. 

Badania naukowe pokazały, że jako wyizolowane substancje, alkaloidy pochodne pirolizydyny są wysoce toksyczne dla wątroby. Jednak w dalszym ciągu nie jest to jasne, czy są one toksyczne w kontekście całej rośliny. W żywokoście lekarskim obecne są w bardzo znikomych ilościach, często będąc całkowicie nieobecne w próbkach pobranych z suszonych części nadziemnych. Największa zawartość znajduje się w korzeniu, o ile jego bezpieczeństwo jest potwierdzone (lub zaprzeczone), korzeń żywokostu lekarskiego nie powinien być używany wewnętrznie. Liście żywokostu lekarskiego nie wykazują wspomnianego problemu i mogą być stosowane wewnętrznie pod kontrolą wykwalifikowanego zielarza lub doktora. Zarówno liść, jak i korzeń żywokostu lekarskiego mogą być bezpiecznie używane zewnętrznie. 

Przepis na naturalną maść wspomagającą gojenie się ran. Jest skuteczna również na skaleczenia, stłuczenia, siniaki, zapalenia ścięgien, złamania i nawet na zmarszczki. 

Aby przygotować taką maść, należy najpierw macerować 100 g pociętego i wysuszonego korzenia żywokostu lekarskiego w 50 ml dobrej jakości oliwy z oliwek przez 2 tygodnie. 

Potrzebujemy: 1 szklanki oleju rycynowego, 20 kropli olejku lawendowego, 40 g wosku pszczelego 

Odcedzić oliwkę i żywokost lekarski. Roztopić wosk pszczeli w rondlu. Następnie wmieszać olej rycynowy i olejek lawendowy. Całość przelać do małych, ciemno-zielonych słoiczków. Ostudzić.  

Świetlik łąkowy 

Świetlik łąkowy, zwany także świetlikiem lekarskim, ptasim oczkiem i złodziejem mlecznym należy do rodziny zarazowatych. Roślina ta kwitnie od czerwca do października i można ją spotkać na wilgotnych łąkach, wzgórzach, pastwiskach, torfowiskach, w zaroślach, sporadycznie w lasach. Żyje półpasożytniczo na korzeniach niektórych roślin łąkowych. 

Surowcem zielarskim jest ziele świetlika.  Kwiaty zbiera się w pełni rozkwitu. Roślinę ścina się tuż pod rozgałęzieniem. Nie należy uciskać, łamać i zbierać mokrych roślin, gdyż sczernieją. W surowcu występują glikozyd — aukubina, garbniki, cukry, kwasy fenolowe, olejek eteryczny, pochodne kumaryny, żywice, sole mineralne, zwłaszcza związki miedzi i manganu.  

Świetlik posiada działanie przeciwzapalne, przeciwbakteryjne i ściągające. Może być stosowany za równo w postaci zewnętrznej, jak i wewnętrznej. W postaci okładów stosowany jest w przypadku chorób oczu – w alergicznym i bakteryjnym zapaleniu spojówek, przy światłowstręcie, nadmiernym łzawieniu, szybkim męczeniu się wzroku. Preparaty ze świetlika uszczelniają naczynia krwionośne oczu, zapobiegają krwawieniom z naczyń siatkówki. Likwidują obrzęki, łagodzą oznaki zmęczenia i stresu. Przynoszą ulgę osobom cierpiącym na zespół suchego oka, którego przyczyną jest niewystarczające pokrycie rogówki i spojówki tzw. „filmem łzowym”. 

Odwar z ziela świetlika może być stosowany doustnie w chorobach żołądka i wątroby, w zaburzeniach trawienia i w kolce żółciowej, a także u osób z obniżonym ciśnieniem tętniczym. Preparaty ze świetlika pomagają przy bólach głowy i bezsenności. 

Babka lancetowata 

Na koniec babka lancetowata – gatunek byliny, należący do babkowatych. występuje powszechnie w Polsce, można ją spotkać na łąkach, polanach, trawnikach, pastwiskach, przydrożach i zboczach.  

W skład liści wchodzą następujące substancje: aukubina, śluzy, pektyna, garbniki, kwasy: fumarowy, benzoesowy, cynamonowy, waniliowy, sole mineralne (w tym cynk i krzemionka), flawonoidy (bajkaleina, skutelareina). 

Surowcem zielarskim są liście, rzadziej stosuje się korzeń lub nasiona. Roślina ta od bardzo dawna znana jest w lecznictwie. Słynie przede wszystkim jako świetny środek na wszelkiego rodzaju zranienia, opuchlizny, regenerujący, przyspieszający gojenie ran. Napary z babki działają przeciwzapalnie w jamie ustnej, gardle i przewodzie pokarmowym. Wyciąg z babki posiada również nieznaczne właściwości wykrztuśne. Warto wspomagać się babką w walce z kaszlem (także u palaczy), chrypką, w stanach zapalnych z utrudnionym odkrztuszaniem i zalegającą wydzieliną. W takich przypadkach należy pić sok z babki w proporcji pół łyżeczki na ćwierć szklanki ciepłej wody mineralnej – 3 razy dziennie lub sam syrop z babki lancetowatej – 4 razy dziennie. Liść tej rośliny można mieszać również z innymi ziołami – w przypadku kaszlu z tymiankiem, w nieżytach przewodu pokarmowego należy łączyć ją z bobrkiem, a w owrzodzeniu żołądka z prawoślazem. 

Napar może służyć do przemywania powiek przy zapaleniu spojówek. Świeże liście warto przykładać w przypadku ukąszeń owadów.