Witaminy dla kobiet w ciąży – jakie przed a jakie w ciąży?

Prawidłowe przygotowanie się do ciąży, a także zdrowy styl życia w trakcie jej trwania wywierają duży wpływ na zdrowie dziecka. Jeszcze przed zajściem w ciążę organizm kobiety potrzebuje około 3 miesięcy, aby zaadoptować się do nowej roli. Może w tym czasie zgromadzić zapasy potrzebnych witamin, jak również pozbyć się szkodliwych substancji [1]. Po jakie witaminy sięgnąć przed i w trakcie ciąży, aby zapewnić zdrowie zarówno matce, jak i dziecku?

Witaminy przed ciążą

Polskie Towarzystwo Ginekologiczne zaleca kobietom planującym zajście w ciążę suplementację kwasem foliowym. Należy rozpocząć jego przyjmowanie w formie doustnej w okresie planowania ciąży, co najmniej 6 tygodni przed poczęciem. Dawka kwasu foliowego powinna wynosić 0,4 mg na dobę. Wśród kobiet, które przyjmują rekomendowaną dawkę kwasu foliowego ryzyko wystąpienia u dziecka wad otwartych cewy nerwowej obniża się o 72%.

Warto pamiętać, że w pewnych przypadkach dawka kwasu foliowego powinna być większa. Dotyczy to m.in.:

• kobiet, u których stwierdzono niedokrwistość megaloblastyczną;
• przypadków stosowania antykoncepcji hormonalnej przed zajściem w ciążę;
• kobiet zażywających leki przeciwpadaczkowe;
• osób palących papierosy oraz otyłych;
• kobiet z hiperhomocysteinemią na skutek mutacji MTHFR. Szacuje się, że dotyczy to 30–40% osób w populacji europejskiej [2].

Niedobór kwasu foliowego może prowadzić m.in. do:

• powstania wad rozwojowych płodu;
• zmian w szpiku kostnym;
• niedokrwistości;
• zmian nowotworowych;
• zaburzeń płodności [3].

Dlatego niezwykle istotne jest zadbanie o odpowiednią podaż kwasu foliowego przed poczęciem.

Jeżeli u kobiety jeszcze przed zajściem w ciążę stwierdzona została niedokrwistość z niedoboru żelaza, pierwiastek ten również należy suplementować. Związki żelaza przyjmuje się wówczas w formie doustnej przed planowaną ciążą.

Do osób najbardziej zagrożonych niedokrwistością należą:

• weganie oraz wegetarianie,
• osoby z zaburzeniami wchłaniania,
• kobiety obficie miesiączkujące.

Zgodnie z zaleceniami Polskiego Towarzystwa Ginekologicznego, suplementacja żelazem powinna zostać włączona u kobiet planujących ciążę, u których przewiduje się wystąpienie niedoborów żelaza w późniejszym czasie oraz w ciąży. Dotyczy to kobiet, u których występują wspomniane czynniki ryzyka niedokrwistości. W takim przypadku rekomendowana dawka wynosi minimum 18 mg.

Wśród suplementów przyjmowanych przez kobietę jeszcze przed zajściem w ciążę powinien znaleźć się jod. Zalecana dawka wynosi 200 mikrogramów na dobę. Wynika to z faktu, że wzrost zapotrzebowania na ten pierwiastek obserwuje się już w pierwszym trymestrze ciąży.

Przyjmować należy również witaminę D w dawce 2000 IU na dobę. Jest ona zalecana zwłaszcza u kobiet z zaburzeniami owulacji [2].

Witaminy w ciąży

Przyjmowanie kwasu foliowego powinno być kontynuowane do czasu zakończenia procesu organogenezy, czyli do 8–10 tygodnia ciąży. Suplementacja pomaga zapobiegać niedoborom kwasu foliowego, które mogłyby prowadzić do wzrostu ryzyka wad otwartych ośrodkowego układu nerwowego, a także wad serca i wad zaporowych układu moczowego oraz większego ryzyka wystąpienia poronień i zakrzepicy.

U kobiet ciężarnych często pojawia się niedokrwistość niedoborowa. Obserwuje się również tzw. fizjologiczną niedokrwistość, która związana jest ze spadkiem hematokrytu. Jeżeli anemia wynika z niedoboru żelaza, stosuje się doustną suplementację. Zgodnie z zaleceniami minimalna dawka podczas ciąży wynosi 26–27 mg żelaza na dobę. Anemia spowodowana niedoborem żelaza wiąże się z obniżeniem tolerancji na wysiłek fizyczny, częstym uczuciem zmęczenia, a także większym ryzykiem przedwczesnego porodu [2].

W ostatnich latach przeprowadzono wiele badań naukowych, które wskazują na istotną rolę witaminy D dla prawidłowego przebiegu ciąży i rozwoju płodu. Stężenie witaminy D we krwi pępowinowej oraz krwi matki są ze sobą silnie skorelowane. Wynika z tego, że niedobór tej witaminy u kobiety będzie wywierał niekorzystny wpływ na wzrost i rozwój płodu.

Dodatkowo suplementacja witaminą D może zmniejszyć ryzyko wczesnych strat ciąż, preeklampsji, a także porodu przedwczesnego. Wspomaga również profilaktykę wielu postnatalnych problemów zdrowotnych dziecka. Znaczna większość noworodków w Polsce ma niedobór witaminy D, dlatego eksperci podkreślają, że zasadne jest suplementowanie witaminy na poziomie 1500–2000 IU dziennie [4].

WHO zaleca suplementowanie jodu u kobiet ciężarnych w dawce około 200–500 mikrogramów na dobę. Jego niedobór może bowiem powodować powstanie wola tarczycowego u kobiety. Zwiększa także ryzyko niedorozwoju umysłowego u dzieci. Na skutek niedoboru tego pierwiastka dochodzi do zaburzeń mielinizacji włókien nerwowych, uszkodzenia ośrodkowego układu nerwowego oraz niedosłuchu i głuchoty noworodków. Co więcej niedoczynność tarczycy u przyszłej mamy, która związana jest z niedoborem jodu zwiększa ryzyko poronień i porodów przedwczesnych.

Wielonienasycone kwasy tłuszczowe wpływają na prawidłowy rozwój siatkówki oka płodu, percepcję wrażeń wzrokowych oraz ich zamianę na impulsy nerwowe. Poprzez zapewnienie organizmowi prawidłowego zaopatrzenia podczas ciąży można korzystnie wpływać na wydłużenie czasu trwania ciąży oraz wzrost masy urodzeniowej noworodka bez wzrostu ryzyka makrosomii. Wielonienasycone kwasy tłuszczowe przyczyniają się także do ograniczenia ryzyka porodu przedwczesnego. Co więcej redukują ryzyko pojawienia się cukrzycy typu I, nadciśnienia w wieku dorosłym, a także ograniczają częstotliwość alergii.

W przypadku niewystarczającego spożycia ryb i braku innych źródeł DHA, zaleca się, aby kobiety w ciąży przyjmowały co najmniej 600 mg DHA na dobę. Jeśli istnieje wysokie ryzyko porodu przedwczesnego, dawka może być zwiększona do 1000 mg DHA na dobę.

Kobietom w ciąży w niektórych przypadkach zaleca się suplementację magnezem. Objawem jego niedoboru są przede wszystkim bolesne skurcze mięśni. Dotyczy to najczęściej mięśni łydek. Niedobór magnezu może powodować także wyższe ryzyko wystąpienia nadciśnienia. Suplementację magnezem wprowadza się w stanach obniżonego stężenia magnezu we krwi lub w przypadku pojawienia się objawów klinicznych świadczących o jego niedoborze. Dobowe zapotrzebowanie organizmu na ten składnik wynosi około 6 mg na kg masy ciała. Podczas ciąży wzrasta ono nawet dwukrotnie. Stosowane dawki doustnej suplementacji magnezu w zależności od stanu zdrowia kobiety i od wskazań wahają się od 200 do 1000 mg na dobę [2].

Jednym z ważniejszych czynników, jakie mają wpływ na prawidłowy przebieg ciąży jest sposób żywienia kobiety. W tym szczególnym czasie dieta powinna opierać się na zasadach racjonalnego żywienia, a także uwzględniać odpowiednią ilość energii, witamin i składników mineralnych. Istotna jest również dodatkowa suplementacja witaminami oraz składnikami mineralnymi, na które zapotrzebowanie wzrasta w okresie ciąży [5]. Przyjmowanie części z nich warto rozpocząć jeszcze przed poczęciem. Wobec potwierdzonego wysokiego ryzyka niedoboru kwasu foliowego, jodu i witaminy D3, ich suplementacja jest niezbędna u każdej kobiety. W przypadku żelaza, DHA oraz magnezu przyjmowanie suplementów jest uzależnione od stopnia istniejącego niedoboru lub jego specyficznego ryzyka [2].