Probiotyk – działanie. Probiotyk na zaparcia, biegunkę, odporność i odchudzanie

Aktualizacja: 8 kwietnia, 2024

W dobie powszechnej antybiotykoterapii, częstych zakażeń wirusowych i bakteryjnych probiotyki zyskują coraz większe znaczenie zdrowotne. Dostarczane z nimi bakterie ze szczepów takich jak Lactobacillus czy Bifidobacterium mogą pomóc w profilaktyce i leczeniu licznych schorzeń. Aby jednak były skuteczne konieczna jest znajomość ich charakterystyki i działania.

Probiotyk

Wg definicji FAO/WHO „probiotyki to żywe mikroorganizmy obecne w pożywieniu, które wywierają korzystne działanie na organizm poprzez poprawę równowagi w zakresie mikroflory jelitowej”.

Sama koncepcja probiozy (z greckiego „pro bios” oznacza „dla zdrowia”) powstała na początku wieku XX, kiedy to Miecznikow wskazał na korzystne działanie fermentowanego mleka na zdrowie człowieka: obecne w nim drobnoustroje przyczyniały się do przywrócenia prawidłowej flory jelitowej jednocześnie zapobiegając rozwojowi flory patogennej. Za to odkrycie został uhonorowany Nagrodą Nobla [1].

Obecnie jako probiotyki stosuje się głównie szczepy bakteryjne z rodzaju Lactobacillus i Bifidobacterium, gdyż są one endogennie związane z mikroflorą jelitową. Wykorzystywane są również drożdże Saccharomyces boulardii.

Najbardziej znanymi gatunkami bakterii z rodzaju Lactobacillus są acidophilus, casei, paracasei, rhamnosus. W wyniku przeprowadzanej przez nie fermentacji węglowodanów powstaje kwas mlekowy, produkują też inne kwasy organiczne: masłowy, octowy, propionowy. Pojawiają się tuż po urodzeniu, kolonizują jamę ustną, jelito kręte, okrężnicę, pochwę. Żyją na podłożu bogatym w węglowodany, aminokwasy, peptydy, kwasy tłuszczowe i witaminy.  Do rodzaju Bifidobakterium należą między innymi gatunki adolescentis, bifidum i lactis[2].

Działanie probiotyku

Bakterie probiotyczne znajdziemy w fermentowanych produktach mlecznych takich jak  jogurty, maślanki, kefiry, ale też w kiszonkach i oczywiście produktach farmaceutycznych.

Aby probiotyk był skuteczny, liczba zawartych w nim bakterii musi wynosić minimum 108/1 g preparatu. Jest to konieczna ilość, aby wywołać pozytywny efekt na organizm, ponieważ część bakterii ulega zniszczeniu w żołądku przez kwas solny i żółć.

Mechanizm działania probiotyków jest wielotorowy. Wg powstałych teorii działanie bakterii probiotycznych opiera się na konkurencji o receptory i współzawodnictwie o składniki odżywcze, modyfikacji enzymatycznej receptorów dla toksyn bakteryjnych czy hamowaniu wzrostu bakterii patogennych na zasadzie konkurencji o miejsce bytowania. Pozbawione go bakterie chorobotwórcze nie mają korzystnych warunków do rozwoju, przez co są eliminowane [2].  

To, czy dany probiotyk będzie skuteczny, jest związane z wzajemną interakcją bakterii z mikrobiotą gospodarza i układem odpornościowym. Określony szczep powinien mieć właściwości uniemożliwiające wzrost bakterii patogennych takich jak Clostridium difficile i Staphylococcus aureus. Istotną cechą szczepów probiotycznych jest zdolność przylegania do błony śluzowej, ponieważ umożliwia to bakteriom stworzenie bariery ochronnej zabezpieczającej przed wnikaniem patogenów. Probiotyki mogą też wpływać na proces odbudowy błony śluzowej [3].

Zobacz również:

• Probiotyki – źródło oraz wpływ na wygląd zewnętrzny oraz samopoczucie
• Kiedy brać probiotyk i jak go stosować? Przedawkowanie probiotyku

Probiotyk na zaparcia

Podawanie probiotyku może modulować skład mikroorganizmów jelitowych, a w konsekwencji wywoływać zmiany aktywności metabolicznej i aktywności immunologicznej jelita grubego. W kontekście zaparć wykazano, iż szczepy Bifidobacterium oraz Lactobacillus wpływają na poprawę perystaltyki jelit.

Niedawny systematyczny przegląd probiotyków w leczeniu przewlekłego zaparcia sugeruje,  że probiotyki powodują znaczną poprawę średniej liczby stolców w tygodniu [4]. W badaniach z użyciem Lactobacillus plantarum i Bifidobacterium breve lub Bifidobacterium lactis wykazano, iż mogą one być pomocne w zmniejszeniu zaparć, dzięki poprawie konsystencji stolca [5].

Probiotyk na biegunkę

• Biegunki ostre. Probiotyki zawierające szczepy Rhamnosus GG Saccharomyces cerevisiae (boulardii) mają udowodnione działanie skracające czas trwania ostrej biegunki infekcyjnej o około 1 dzień w przypadku dzieci oraz zmniejszają objawy bądź eliminują biegunkę u osób dorosłych. Szczepy S. boulardi i L. acidophilus oraz Bifidobacterium bifidum zmniejszają ryzyko wystąpienia biegunek podróżnych.
• Biegunki poantybiotykowe. Stosowanie częstej antybiotykoterapii prowadzi do zubożenia flory jelitowej zarówno bakterii patogennych, jak i tych korzystnych dla zdrowia. Może to skutkować pojawieniem się chorobotwórczych bakterii Clostridium difficile wywołujących biegunkę. Wg przeprowadzonych badań stosowanie probiotyków wiąże się ze 60% spadkiem ryzyka wystąpienia biegunki poantybiotykowej. Korzystne działanie wykazują w tym przypadku drożdże Saccharomyces boulardii.
• Biegunki po napromieniowaniu. Dane z badań wskazują na skuteczność leczenia preparatem VSL#3 (zawierającym w swoim składzie Lactobacillus casei, Lb. plantarum, Lb. acidophilus, Lb. delbrueckii, Bifidobacterium longum, B. breve, B. infantis i Streptococcus thermophilus) biegunek powstałych wskutek napromieniania w przypadku choroby nowotworowej [6] [7].

Probiotyk na odporność

Probiotyki mają korzystny wpływ na układ immunologiczny. Stymulują jego działanie poprzez pobudzanie aktywności fagocytarnej granulocytów i makrofagów, które pełnią funkcje bójcze. Odpowiadają za aktywację komórek NK (Natural Killers) oraz produkcję cytokin pro i przeciwzapalnych [8].

Probiotyki wpływają też na układ odpornościowy błon śluzowych przewodu pokarmowego (GALT), dzięki czemu wzrasta odporność lokalna organizmu. W konsekwencji organizm zyskuje większą odporność na zakażenia bakteryjne, wirusowe oraz innymi patogenami [9]. Odporność na poszczególne mikroorganizmy chorobotwórcze zależy od przyjmowanego szczepu bakteryjnego obecnego w probiotyku [9].

Probiotyk na odchudzanie

Po urodzeniu jelito grube szybko ulega kolonizacji przez drobnoustroje jelitowe. Ze względu na ich ogromną liczbę, zdolność do fermentowania składników odżywczych i wydzielania związków bioaktywnych, drobnoustroje te działają jako czynnik środowiskowy wpływający na fizjologię i metabolizm gospodarza, szczególnie w kontekście otyłości [10].Wykazano,  iż mikrobiota jelitowa osób otyłych jest mniej zróżnicowana niż u osób bez otyłości.

Zaproponowano kilka mechanizmów, za pomocą których mikroflora jelitowa może wpływać na masę ciała:

• mikroorganizmy jelitowe osób otyłych mogą przyczyniać się do zwiększenia magazynowania energii;  
• mikroflora jelitowa może  modulować pobór energii i metabolizm poprzez wytwarzanie krótkołańcuchowych kwasów tłuszczowych (SCFA) z niestrawionych polisacharydów. SCFA, takie jak octan, maślan i propionian wytworzone w wyniku fermentacji bakteryjnej są substratami energetycznymi oraz regulatorami sytości i spożycia pokarmów;
• zmiany w funkcji i /lub składzie mikroflory jelitowej mogą wiązać się z  zaburzeniami metabolicznymi ściśle związanymi z otyłością, takimi jak oporność na insulinę, miażdżyca tętnic i przewlekłe procesy zapalne [11].

Do tej pory dowody skuteczności wpływu różnych bakterii kwasu mlekowego i bifidobakterii na masę ciała uzyskano głównie z modeli zwierzęcych. W badaniach skupiono się na wpływie bakterii Lactobacillus (filium Firmicutes) i Bifidobacterium (Actylobacteriaphylum).

Korzystając z modeli eksperymentalnych, w znacznej liczbie badań wykazano zmniejszenie przyrostu masy ciała i w szczególności masy tkanki tłuszczowej u badanych szczurów.  Liczba badań na ludziach dotyczących probiotycznego leczenia otyłości jest nadal niewielka, jest więc zbyt wcześnie, aby ocenić ich potencjalną skuteczność [12].

Czytaj więcej:

• 5 naturalnych probiotyków, które możesz przygotować w domu
• Probiotyki dla dzieci i niemowląt – jakie wybierać?
• Probiotyki – czym są i w jakim celu się je stosuje?
• Probiotyki ginekologiczne dla kobiet w ciąży i nie tylko!
• Probiotyki na odchudzanie. Jaki probiotyk wybrać?

Probiotyki są mikroorganizmami wywołującymi korzystny wpływ na mikroflorę jelitową. Poprzez liczne mechanizmy wpływają na eliminację patogennych drobnoustrojów z organizmu, modulując w ten sposób odpowiedź układu odpornościowego; poprawiają perystaltykę jelit zapobiegając zaparciom, skracają czas trwania biegunki infekcyjnej oraz mogą przyczyniać się do spadku masy ciała. Można je znaleźć w fermentowanych produktach mlecznych oraz w formie tabletek o określonym rodzaju i ilości szczepów probiotycznych.