Ortoreksja. Przyczyny, objawy, skutki i leczenie niebezpiecznie zdrowej diety

Dbałość o odpowiednio zbilansowaną dietę jest jak najbardziej pożądanym nawykiem. Motywacją do podjęcia zdrowego sposobu odżywiania zazwyczaj jest poprawa kondycji fizycznej i chęć uniknięcia chorób cywilizacyjnych, które w większości są wynikiem nieprawidłowych nawyków żywieniowych. Brak dystansu do wszechobecnych nowinek dotyczących prawidłowej diety, może być jednak niebezpieczny dla naszego zdrowia.

 

Co to jest ortoreksja?

Ortoreksja (łac. Orthorexia nervosa) to patologiczna obsesja na punkcie spożywania wyłącznie zdrowej żywności. Po raz pierwszy chorobę tę opisano w latach 90-tych ubiegłego stulecia. W książce pt. „W szponach zdrowej żywności” swoje zmagania ze schorzeniem opisał amerykański lekarz – Steven Bratman.  W dzieciństwie cierpiał na alergię pokarmową, przez co został zmuszony do wykluczenia pewnych pokarmów ze swojego jadłospisu.
W wieku dorosłym zauważył u siebie symptomy zaburzenia. Uświadomił sobie, że jego życie podporządkowane jest obsesyjnej dbałości o jakość codziennych posiłków.

Ortoreksja – przyczyny

Ortoreksja jest jednostką chorobową o podłożu psychologicznym. W przeciwieństwie do anoreksji czy bulimii, nie towarzyszy jej chęć osiągnięcia upragnionej sylwetki czy utraty wagi. Podstawową motywacją jest troska o własne zdrowie.

Z mediów otrzymujemy liczne, często sprzeczne ze sobą wskazówki, na temat prawidłowej diety. W natłoku informacji nietrudno jest się zagubić. W rezultacie szybko można stracić kontrolę nad sposobem swojego żywienia. Nie jest trudno popaść w tego rodzaju uzależnienie. Tak naprawdę granica pomiędzy normą a stanem chorobowym jest niezwykle cienka. Choć pobudki są słuszne to paradoksalnie, ortorektyk zamiast poprawiać stan swojego zdrowia, rujnuje je.

Ortoreksja – objawy

Ortorektycy unikają spożywania określonych pokarmów i sposobów obróbki żywności, ponieważ uważają je za szkodliwe dla zdrowia. Przygotowanie posiłków staje się bardzo czasochłonne i dosyć uciążliwe. Wymaga planowania i wyboru odpowiednich artykułów spożywczych. W rezultacie staje się życiowym priorytetem, od którego ortorektyk uzależnia swoje codzienne funkcjonowanie.

Ortoreksja – skutki

Pozbawiony odpowiednich składników mineralnych organizm staje się osłabiony i zaczyna nieprawidłowo funkcjonować. Objawy ortoreksji dotyczą zarówno sfery fizycznej i psychicznej.

Restrykcyjne przestrzeganie określonego reżimu żywieniowego związane jest zazwyczaj z wykluczeniem całych grup pokarmowych z jadłospisu. Zaburzenie często związane jest z obniżeniem masy ciała. Ortorektycy z powodu niedoborów borykają się z anemią
i osteopenią, która z upływem czasu przechodzi w osteoporozę. Ortoreksja może prowadzić do ciężkiego niedożywienia organizmu. Powoduje też gwałtowny spadek odporności i zatrzymaniem miesiączkowania u kobiet. W skrajnych wypadkach, może być nawet przyczyną śmierci.

Choroba związana jest też z obniżonym poczuciem własnej wartości. Osoby dotknięte ortoreksją miewają częste wahania nastrojów. Czują silne poczucie winy lub miewają napady paniki w momentach jakichkolwiek odstępstw od założonego sposobu żywienia. Często rezygnują też ze spotkań towarzyskich przez co czują się osamotnione. Izolacja społeczna ma stanowić sposób eliminacji niepożądanych zachowań i konsumpcji niezdrowych posiłków. Jakość posiłków staje się ważniejsza, niż relacje towarzyskie, a nawet rodzinne. Ich życie podporządkowane jest odżywianiu.

 

Ortoreksja – leczenie

Liczba osób dotkniętych ortoreksją stale wzrasta. Według doniesień naukowych, najczęściej zapadają na nią dobrze sytuowane, wykształcone kobiety, będące w wieku ok. 30 lat. Schorzenie coraz częściej dotyczy również mężczyzn.

Co robić w przypadku, gdy zainteresowanie zdrową żywnością wymyka się spod kontroli i troska o jakość posiłków przeradza się w obsesję?

Ortoreksja, podobnie jak inne zaburzenia odżywiania, wymaga leczenia. Sposobem walki z chorobą jest terapia poznawczo-behawioralna. Kuracja ma na celu wywołanie u pacjenta zmiany sposobu myślenia o jedzeniu. Zalecana jest również suplementacja diety, aby wyrównać niedobory witamin i składników mineralnych, które powstały na skutek spożywania niepełnowartościowych posiłków.

Nasza wiedza na temat tej choroby jest jeszcze stosunkowo niewielka. Do tej pory nie ustalono jednolitych kryteriów diagnostycznych. Jednym ze sposobów jej diagnozowania jest tzw. Test Bartmana. Na podstawie jego wyniku, stwierdza się czy ankietowana osoba charakteryzuje się prawidłowym stosunkiem do jedzenia, czy jest ona fanatycznym zwolennikiem zdrowej żywności. Inną metodę – kwestionariusz ORTO 15 stworzył włoski badacz Lorenzo Donini. Częściowo opiera się ona na kryteriach poprzednio wymienionego testu.

Dobre intencje mogą doprowadzić do opłakanych skutków, jeżeli w porę nie dostrzeże się problemu. W kwestii odżywiania najlepiej jest zachować rozwagę. Dobrze jest zadbać o odpowiednie urozmaicenie codziennych posiłków i nie popadać w żadne skrajności.

Literatura:

1. Bratman S, Knight D. Health food junkies. Broadway Books, New York, 2000.
2. Janas-Kozik M, Zejda J, Stochel M, Brozek G i wsp. Ortoreksja – nowe rozpoznanie?. Psychiatr Pol. 46 (3). s. 441-50. 2012.
3. Kędra E. Zaburzenia odżywiania – znak naszych czasów. Piel. Zdr. Publ. 1 (2), s. 169-175. Wrocławski Uniwersytet Medyczny.
4.  Donini L, Marsili D, Graziani M, Imbriale M, Cannella C. Orthorexia nervosa: validation of a diagnosis questionnaire. Eat Weight Disord 10 (2), s. 28-32.