Zaburzenia odżywiania u dzieci – przyczyny, objawy

Aktualizacja: 11 marca, 2025

Zaburzenia odżywiania u niemowląt i dzieci są częstym zjawiskiem zgłaszanym przez rodziców. W przypadku niemowląt oraz dzieci małych dotyczą one m.in. odmawiania spożywania posiłków, wybiórczego spożywania pokarmów, niedojadania, przejadania się lub wystąpienia tzw. spaczonego apetytu, kiedy dziecko wykazuje chęć zjedzenia rzeczy, które zwyczajowo nie jest zaliczane do jadalnych np. kreda, tynk, piasek, glina. Wyróżnić również można ruminacje, czyli powtórne przeżuwanie oraz połykanie wcześniej zjedzonego pokarmu. U starszych dzieci możemy mówić o jadłowstręcie psychicznym, bulimii oraz kompulsywnym jedzeniu.

Zaburzenia odżywiania

Problemy z odżywianiem dotyczą ok. 20% zdrowych niemowląt oraz ok. 80% niemowlaków z zaburzeniami rozwojowymi, które prawdopodobnie utrudniają proces prawidłowego karmienia. Zaburzenia odżywiania charakteryzują się obecnością uporczywych i zaburzonych zachowań związanych z jedzeniem, które powodują zmienione spożywanie i wchłanianie pokarmów oraz znacząco upośledzają zdrowie fizyczne i funkcjonowanie psychospołeczne. Zaburzenia odżywiania zaobserwowane u niemowląt, które nie zostały poddane leczeniu mogą objawiać się również w wieku dziecięcym. W klasyfikacji ICD-10 zamieszczono dwa podrozdziały zawierające kryteria diagnostyczne dwóch zaburzeń:

1.Zaburzenia odżywiania w niemowlęctwie i dzieciństwie:

• utrwalona niechęć do jedzenia, uporczywe ruminacje lub zwracanie pokarmów,
• dziecko nie nabiera masy ciała, traci masę ciała lub przejawia inne problemy zdrowotne przez minimum miesiąc,
• zaburzenia pojawiają się przed ukończeniem 6. roku życia,
• u dziecka nie stwierdzono zaburzeń zachowania zgodnie z klasyfikacją ICD-10,
• dziecko nie ma potwierdzonej choroby organicznej, która mogłaby wskazywać na problemy z przyjmowaniem pokarmów.

2.Pica (łaknienie spaczone) w niemowlęctwie i dzieciństwie:

• dziecko minimum dwa razy w tygodniu zjada substancje niejadalne,
• obserwowane zjawisko powtarza się przez minimum miesiąc,
• dziecko ukończyło kalendarzowo oraz umysłowo 2. rok życia,
• u dziecka nie stwierdzono zaburzeń zachowania zgodnie z klasyfikacją ICD-10,
• niepokojące zachowanie stanowi część praktyki uznanej kulturowo.

Zaburzenia odżywiania u niemowlaków

W przypadku niemowląt, rodzice często zgłaszają problemy z karmieniem swoich pociech. Dotyczą one najczęściej:

• zaburzeń regulacji snu, czuwania, karmienia i wydalania – związane są z chorobami układu krążeniowego, oddechowego, pokarmowego bądź trudnościami z połykaniem pokarmów. Dziecko jest senne, męczliwe co sprawia, że nie ma ochoty na pokarm;
• zaburzenia wynikające z nadmiernego zainteresowania malucha otaczającym światem – dziecko jest zbyt zainteresowane zabawkami, spacerem lub usłyszanymi dźwiękami, wówczas spożywanie posiłków w jego hierarchii spada na niższy poziom. Nie jest to niebezpieczne zjawisko, o ile dziecko po zakończeniu spaceru, zabawy, zjada posiłek;
• zaburzenia wynikające z niepoprawnej relacji między niemowlęciem a rodzicem/opiekunem – niezaspokojenie potrzeb miłości ze strony mamy, zaburzenia rozwojowe u maluszka. Zaburzenia w budowaniu prawidłowej relacji mogą być skutkiem depresji poporodowej matki, problemów rodzinnych lub problemów osobistych dotyczących mamy (alkoholizm, uzależnienie od substancji psychoaktywnych; niepoprawna relacji mamy maluszka ze swoimi rodzicami). Dziecko wówczas odmawia spożywania posiłków i wykazuje brak zainteresowania środowiskiem oraz cechy autyzmu dziecięcego.

Zaburzenia odżywiania u dzieci

W przypadku małych dzieci niepokojącymi objawami, które mogą wskazywać na problemy z prawidłowym odżywianiem są:

• spożywanie zbyt małych ilości pożywienia w stosunku do wieku dziecka, brak sygnalizowania głodu oraz zainteresowania spożywaniem posiłków, odmowa spożywania pokarmów przez dziecko w porach spożywania ich przez innych domowników, nadmiernie wzbranianie się przed spożywaniem pokarmów manifestując swoją niechęć płaczem, krzykiem, symulując wymioty, krztusząc się;
• pociecha odczuwa lęk przed połykaniem lub braniem do ust pokarmów. Powyższe zaburzenia odżywiania mogą mieć swoje podłoże w złych skojarzeniach z porami posiłków, przesadnym namawianiem dziecka do jedzenia, karmieniem „na siłę”. Warto również zastanowić się, czy w przeszłości nie zdarzyła się sytuacja, kiedy pociecha zakrztusiła się, zadławiła lub zjadła coś, co bardzo jej nie posmakowało (było zbyt gorzkie/ostre, o nie akceptowanej konsystencji itp.), co mogło skutkować zakorzenieniem się złych doświadczeń związanych z pokarmami;
• pourazowe zaburzenia odżywiania się są związane z poczuciem silnego lęku przez dziecko, które przeżyło silny stres. Mogą być wynikiem bólu gardła, krztuszenia się, intubacji, założenia sądy żołądkowo-przełykowej itp. W wymienionych przypadkach dziecko wzbrania się od spożycia pokarmu zaciskając usta lub płacząc;
• pica – spożywanie przez dziecko różnych, uznawanych za niejadalne substancji np. farby, kredy, gliny, tynku, ziemi z doniczek, papieru, insektów. Przyczyny zaburzenia nie są do końca poznane, ale naukowcy zauważyli u dzieci z pica niedobory pokarmowe wapnia i żelaza, które dziecko prawdopodobnie chce zrekompensować spożywaniem produktów nieżywieniowych. Obserwuje się również objawy nadmiernej stymulacji jamy ustnej w postaci ssania kciuka, obgryzania paznokci;
• jedzenie selektywne, czyli neofobia żywieniowa – dziecko wykazuje chęć spożywania wyłącznie kilku produktów żywieniowych np. frytki, ser i bułki. Przyczyn należy upatrywać w psychice dziecka i wraz z psychologiem poszukać powodów, które doprowadziły do wybiórczego akceptowania tylko niektórych pokarmów.

Dzieci z zaburzeniami odżywiania mają zwykle niedożywienie, co objawia się mniejszą masą ciała i wysokością ciała względem rówieśników, dzieci są apatyczne, senne, źle znoszą wysiłek fizyczny oraz są przeważnie smutne. Do zdiagnozowania u dzieci zaburzeń odżywiania, niepokojące objawy powinny być obserwowane przez minimum miesiąc. Nie należy lekceważyć już pierwszych objawów, gdyż zaburzenia związane z przyjmowaniem pokarmów występujące i nie leczone u dzieci do drugiego roku życia, w aż 70% przypadków objawiają się również w wieku późniejszym.