Naturalne zamienniki cukru – stewia, ksylitol, miód, syrop z agawy, lukrecja

Aktualizacja: 24 stycznia, 2025

Sacharoza jest dwucukrem składającym się z jednej cząsteczki glukozy oraz jednej cząsteczki fruktozy. Jest to nic innego jak zwykły cukier stołowy, który niestety znajduje się w diecie większości Polaków. Sacharoza nie wykazuje korzystnego wpływu na zdrowie, a wręcz przeciwnie, jest ona przyczyną występowania m.in. nadwagi, otyłości, cukrzycy typu II oraz innych chorób dietozależnych. W celu zapobiegania występowania tych schorzeń technolodzy żywności opracowali zamienniki cukru, które wykazują różne korzyści zdrowotne.

Naturalne zamienniki cukru

Produkty spożywcze odznaczające się wysokim poziomem słodyczy są najchętniej wybieraną przez konsumentów grupą żywności. Z uwagi na fakt, że pierwszym pokarmem dziecka jest mleko kobiece, które zawiera naturalny cukier – laktozę, większość ludzi wykazuje znaczne upodobanie do produktów słodkich. Rozwijający się przemysł spożywczy wymusił opracowanie składu nowych substancji słodzących, które w porównaniu do cukru stołowego będą wydajniejsze, tańsze oraz zdrowsze. Zbyt duża konsumpcja produktów o wysokiej kaloryczności, które zawierają głównie łatwo przyswajalne węglowodany w postaci sacharozy, jest jednym z głównych czynników powodujących występowanie otyłości. Cukier stołowy zaczęto więc zastępować innymi substancjami słodzącymi. Stosowanie słodzików do produkcji żywności ogranicza ryzyko występowania nadmiernej masy ciała oraz wielu chorób dietozależnych.

Stewia

Stewia jest rośliną pochodzącą z Brazylii oraz Paragwaju. Dawniej liście stewii były wykorzystywane jako guma do żucia. Właściwości słodzące tej rośliny zawarte są głównie w liściach, które są około 300 razy słodsze od cukru stołowego. W przemyśle spożywczym wykorzystanie stewii jest bardzo szerokie, najczęściej stosuje się ją do słodzenia napojów. Jest ona polecana osobom z nadwagą oraz otyłością, ponieważ jej spożywanie nie dostarcza organizmowi energii. Polecana jest osobom chorym na nadciśnienie tętnicze, bowiem wykazuje właściwości obniżające ciśnienie krwi. Ponadto wykazuje ona działanie bakteriobójcze oraz przeciwgrzybiczne. Stewia sprawdzi się na diecie odchudzającej, diecie niskokalorycznej lub z ograniczeniem łatwo przyswajalnych węglowodanów (diabetykom). Wbrew licznym spekulacją na temat szkodliwego wpływu stewii na zdrowie, w wielu badaniach udowodniono, że słodzik ten nie wykazuje działania kancerogennego oraz genotoksycznego. Pomimo tego, iż stewia jest kilkakrotnie razy droższa od sacharozy, jest ona bardziej wydajna, dlatego warto zastąpić nią zwykły cukier stołowy.  

Ksylitol

Substancje słodzące, które naturalnie występują w roślinach oraz owocach np. w śliwkach, jabłkach, brzoskwiniach, figach, truskawkach, malinach itd. to poliole inaczej zwane alkoholami cukrowymi. Zaliczane są do nich takie substancje jak:

• ksylitol,
• sorbitol,
• maltitol,
• laktitol,
• izomalt,
• mannitol.

Wśród alkoholi cukrowych na szczególną uwagę zasługuje ksylitol określany jako cukier brzozowy. Wykazuje on wiele właściwości prozdrowotnych, a w przemyśle jest używany między innymi jako dodatek do past oraz płukanek do zębów, ponieważ wpływa na zmniejszenie w ślinie liczby bakterii powodujących próchnicę. Ksylitol wzmacnia również układ immunologiczny, opóźnia procesy starzenia oraz chroni przed wieloma chorobami. Jest on zalecany w celu zapobiegania osteoporozy, ponieważ zwiększa wchłanianie wapnia. Cukier brzozowy wykazuje również działanie bakteriobójcze. Niestety u wielu osób na początku stosowania może wykazywać działanie przeczyszczające, dlatego nie zaleca się, aby był on spożywany przez osoby z zespołem jelita drażliwego. Ksylitol spożywany w zalecanych dawkach (15 g/dzień) jest uznawany za bezpieczny. Cukier brzozowy jest równie słodki jak sacharoza, zawiera jednak około 40% mniej kalorii. Najczęściej jest on stosowany do słodzenia napojów, głównie herbaty oraz kawy.

Miód

Miód jest uznawany za zdrowszy zamiennik cukru. Głównie składa się on z fruktozy oraz glukozy. Ten substytut cukru ma bardzo silne działanie antybakteryjne, detoksykacyjne, przeciwalergiczne oraz wpływa na regulację ciśnienia krwi. Miód jest bardzo dobrym źródłem witaminy A, C oraz witamin z grupy B. Zawiera on również sporo kwasu foliowego oraz biotyny. Wspomaga gojenie się ran, leczy wrzody żołądka, działa przeciwbiegunkowo, zapobiega powstawaniu miażdżycy, pomaga w leczeniu przeziębień oraz ma działanie uspokajające. W 100 g produktu znajduje się około 320 kcal, jednak miód bez wątpienia wykazuje więcej właściwości prozdrowotnych niż cukier stołowy. Należy jednak pamiętać, że miód jest bardzo kaloryczny, przez co nie powinien być spożywany bez ograniczeń. Jest on zamiennikiem cukru, który może być stosowany niemalże w każdym daniu, od potraw obiadowych aż po desery.

Syrop z agawy

Syrop z agawy jest środkiem słodzącym produkowanym głównie w Meksyku. Jego smak jest porównywany do miodu oraz syropu klonowego. Syrop z agawy przede wszystkim składa się z fruktozy, dzięki czemu organizm dużo wolniej go przyswaja niż powszechnie stosowaną sacharozę. Ten substytut cukru pozytywnie wpływa na florę bakteryjną przewodu pokarmowego, obniża poziom cholesterolu oraz lipidów we krwi i ułatwia pracę przewodu pokarmowego. Syrop z agawy może być stosowany w celu zapobiegania zaparciom. Bardzo dużą zaletą tego zamiennika jest też to, że posiada on niski indeks glikemiczny, przez co może być stosowany przez diabetyków. Ponadto przyspiesza przemianę materii poprzez zawarty w nim błonnik, dzięki czemu pomaga w zachowaniu szczupłej sylwetki. Syrop z agawy jest również dobrym źródłem cynku, żelaza, wapnia oraz potasu. Niestety ten zamiennik cukru posiada również sporo wad, między innymi:

• sprzyja rozwojowi otyłości,
• nie powinien być stosowany przez osoby z nietolerancją fruktozy,
• po jego spożyciu dochodzi do wzrostu trójglicerydów, które następnie odkładają się w postaci tkanki tłuszczowej,
• może zaburzać działanie insuliny,
• może stanowić pożywkę dla grzybów oraz pasożytów.

Najczęściej jest on stosowany jako dodatek do deserów, naleśników oraz napojów.

Lukrecja

Lukrecja należy do jednych z najstarszych roślin wykorzystywanych w ziołolecznictwie. Obecnie jest to roślina popularnie stosowana w produktach spożywczych, przemyśle kosmetycznym oraz ziołolecznictwie. Stosowanie lukrecji zaleca się przy infekcjach gardła oraz dróg oddechowych, łagodzi chrypę oraz kaszel. Lukrecja działa również moczopędnie, przeczyszczająco i przeciwzapalnie, jednak podnosi ciśnienie krwi. Zaleca się stosowanie lukrecji w przypadku występowania problemów ze strony układu pokarmowego. Ma ona również działanie ochronne na wątrobę i jest stosowana między innymi w zapobieganiu stłuszczenia wątroby. Niestety lukrecja posiada też wiele wad, między innymi:

• może być szkodliwa w niewydolności serca,
• nie powinna być spożywana przez kobiety w ciąży, karmiące,
• nie zaleca się jej stosowania przy nadciśnieniu,
• niewskazana w niewydolności nerek i wątroby.
• nie jest zalecana w przypadku występowania obrzęków.

Lukrecja najczęściej jest stosowana w produkcji cukierków oraz żelek.

Ludzie od wieków sięgali po słodkie produkty, obecnie jednak spożycie sacharozy jest niepokojąco wysokie i wiąże się z występowaniem wielu chorób metabolicznych. Konieczne jest zatem podjęcie działań mających na celu ograniczenie konsumpcji cukru stołowego. W tym celu stosuje się zamienniki tradycyjnego cukru, które zawierają mniejszą wartość energetyczną oraz posiadają korzystny wpływ na zdrowie. Dzięki temu możliwe jest zmniejszenie ryzyka wystąpienia chorób dietozależnych oraz ich powikłań. Słodziki pochodzenia naturalnego w większości nie wykazują działań niepożądanych. Należy jednak zwrócić uwagę na sztuczne zamienniki cukru, ponieważ mogą one wpływać negatywnie na florę bakteryjną jelit, pośrednio prowadzić do otyłości oraz zmian nowotworowych.