Flora bakteryjna – objawy zaburzenia, badania i jej odbudowa

Aktualizacja: 10 marca, 2025

Mikroflora jelitowa zmieniała się wraz z ewolucją człowieka od milionów lat.  Dziś symbioza ta jest zakłócana przez zmiany w stylu życia i środowiska, w którym żyjemy. Jak objawia się zaburzenie mikroflory bakteryjnej, do czego może ono prowadzić i czy możemy temu przeciwdziałać?

Flora bakteryjna

Przewód pokarmowy w ludzkim ciele może osiągnąć długość 8–9 metrów. Często nie zdajemy sobie sprawy, iż żyją w nim miliony bakterii, poczynając od jamy ustnej aż po końcowe odcinki jelita grubego. Drobnoustroje zasiedlają skórę, błony śluzowe dróg oddechowych i przewodu pokarmowego. Ich ilość i zróżnicowanie zmienia się w ciągu całego życia – skład flory zależy od wieku, stosowanej diety, przyjmowanych antybiotyków, perystaltyki jelit oraz wytwarzanych przez bakterie metabolitów.

Pierwsza kolonizacja drobnoustrojami zachodzi w momencie porodu. Gatunek bakterii, które noworodek nabywa od matki zależy od rodzaju porodu. W przypadku porodu naturalnego, przewód pokarmowy zasiedlają bakterie z rodzaju Lactobacillus i Prevotella, które pochodzą z pochwy matki. U dzieci urodzonych przez cesarskie cięcie, flora bakteryjna obejmuje bakterie z rodzaju Staphylococcus, Corynobacterium i Propionibacterium.

Skład mikroflory dziecka zależny jest też od sposobu karmienia. Karmienie piersią zapewnia bakterie z rodzaju Lactobacillus i Bifidobakterium, podczas gdy u dzieci karmionych mlekiem modyfikowanym mikroflora jelitowa jest podobna do mikroflory występującej  u osób dorosłych [1].

Korzyściami rozwoju mikroflory jelitowej jest zasiedlanie miejsc bytowania, uniemożliwiające pojawienie się w nich bakterii patogennych; konkurencja o substancje odżywcze czy produkcja substancji o właściwościach antybakteryjnych.

Bakterie jelitowe pełnią funkcje:

• odpornościowe,
• fermentują niestrawioną żywność (błonnik),
• produkują witaminę K2, witaminy z grupy B. krótkołańcuchowe kwasy tłuszczowe (SCFA),
• wpływają na produkcję hormonów i neuroprzekaźników.

Najnowsze badania wskazują, iż flora jelitowa ma zdolność regulowania magazynowania energii, a więc może określać skłonność do otyłości [2].

Zaburzona flora bakteryjna jelit – objawy

Kiedy dochodzi do dysbiozy (zaburzenie flory jelitowej wskutek zmian w składzie gatunkowym bakterii jelitowych ), następuje wzrost ilości patogennych bakterii jelitowych, przez co bariera ochronna przewodu pokarmowego ulega osłabieniu. Organizm staje się wtedy bardziej podatny na zakażenia wirusowe, bakteryjne i grzybicze.

Występowanie niektórych gatunków bakterii może predysponować do rozwinięcia chorób takich jak nieswoiste zapalenia jelit, nowotwory, alergie czy otyłość [3] [4] [5].

Zaburzona odpowiedź immunologiczna na antygeny jelitowe może skutkować wystąpieniem chorób zapalnych jelit (IBD – inflammatory bowel disease) takich jak choroba Leśniowskiego-Crohna i Wrzodziejące Zapalenie Jelita Grubego (WZJG), których jedną z przyczyn jest brak tolerancji na bakterie komensalne. Choroby te objawiają się bólami brzucha, utratą masy ciała i zmianami konsystencji stolca.

Dysbioza występuje także w przypadku IBS (Zespół Jelita Nadwrażliwego). Objawia się wzdęciami, bólami brzucha i zaburzeniami wypróżniania się. Dochodzi do zaburzenia osi mózgowo-jelitowej, dlatego może pojawić się depresja oraz zaburzenia lękowe.

Czynnikami ryzyka zaburzenia mikroflory jelitowej są:

• płeć (kobiety),
• wiek (osoby w młodszym wieku),
• nieprawidłowa dieta bogata w tłuszcze pochodzenia zwierzęcego i cukry proste,
• przyjmowane leki: antybiotyki, leki przeciwbólowe, leki hamujące wydzielanie kwasu solnego w żołądku,
• infekcje,
• stres,
• palenie tytoniu, nadużywanie alkoholu.

Objawami mogącymi sugerować uszkodzenie bariery jelitowej są:

• mało specyficzne dolegliwości ze strony przewodu pokarmowego, objawiające się biegunkami, wymiotami, dyspepsją, zgagą oraz biegunkami,
• częste występowanie infekcji,
• alergie, choroby autoimmunologiczne,
• zły nastrój, zmęczenie, stany lękowe [6].

Badanie mikroflory jelitowej

Badanie mikroflory jelitowej może być dodatkowym elementem diagnostycznym w niektórych chorobach czy dolegliwościach. Powinno być wzięte pod uwagę u osób z podejrzeniem Zespołu Nadwrażliwego Jelita, chorób alergicznych, u których występują częste infekcje oraz zaburzenia z przewodu pokarmowego objawiające się biegunkami, wzdęciami czy zaparciami [7].

Obecnie wiele firm oferuje badanie mikroflory jelitowej. Opiera się ono na jakościowej i ilościowej ocenie bakterii wskaźnikowych i grzybów występujących w jelicie. Za pomocą testów można określić występowanie i stopień dysbiozy organizmu.

Badanie jest wykonywane z kału oraz moczu pacjenta. Określa się pH kału i jego właściwości, w tym konsystencję. W próbce moczu bada się zawartość kwasów organicznych, które powstają w wyniku rozkładania substancji przez bakterie jelitowe.

Badanie może dostarczyć informacji na temat obecności bakterii jelitowych tlenowych i beztlenowych, w tym bakterii chorobotwórczych, grzybów drożdżopodobnych (np. z rodzaju Candida) czy grzybów pleśniowych. Może być poszerzone o ocenę śluzówki jelita oraz jego wydajność trawienną.

Flora bakteryjna jelit – odbudowa

Odbudowa flory bakteryjnej powinna opierać się na zmianie stylu życia na prozdrowotny oraz przyjmowaniu probiotyków i prebiotyków.

Dieta jest ważnym elementem prawidłowego funkcjonowania flory bakteryjnej. Powinna być bogata w błonnik pokarmowy, warzywa i owoce, fermentowane produkty mleczne takie jak kefiry, maślanki i jogurty zawierające szczepy probiotyczne, kiszoną kapustę i ogórki. Jednocześnie powinno się unikać produktów wysoko przetworzonych i sztucznych słodzików.

Spożywanie błonnika rozpuszczalnego i nierozpuszczalnego wpływa na różnorodność gatunków flory jelitowej. Błonnik nierozpuszczalny znajduje się w warzywach, owocach, produktach pełnoziarnistych, roślinach strączkowych, orzechach i nasionach. Błonnik rozpuszczalny znajdziemy w czosnku, cebuli, karczochach, szparagach (inulina), gruszkach, jabłkach, śliwkach pomarańczach (pektyny).

Kolejnym elementem diety są polifenole, które sprzyjają wzrostowi i różnorodności zdrowego mikrobiomu. Ich źródłem są: warzywa, owoce, produkty pełnoziarniste, orzechy, fasola, nasiona; zioła i przyprawy: czosnek, kurkuma, imbir, cynamon, oregano, rozmaryn, a także herbata, kawa, gorzka czekolada, czerwone wino i oliwa z oliwek z pierwszego tłoczenia  [8] .

Po pewnym czasie od zaprzestania antybiotykoterapii, mikroflora powraca do stanu sprzed farmakoterapii [9], jednakże przyjmowanie probiotyków przyspiesza i wspomaga ten proces.

Odbudowa flory bakteryjnej poprzez stosowanie probiotyków ma działanie terapeutyczne oraz profilaktyczne w chorobach infekcyjnych, zapalnych oraz nowotworowych przewodu pokarmowego [10].

Prawidłowa flora bakteryjna jest kluczowa w funkcjonowaniu całego organizmu, a w szczególności przewodu pokarmowego. Stosowanie antybiotyków, diety ubogie w węglowodany (błonnik) dostępne dla mikroflory, poród przez cesarskie cięcie mają głęboki wpływ na mikroflorę jelit. Flora bakteryjna może być zaburzona w chorobach takich jak IBD (Zespół Jelita Wrażliwego) czy WZJG (Wrzodziejące Zapalenie Jelita Grubego) objawiając się występującymi wzdęciami, biegunkami, złym samopoczuciem. Dieta bogata w błonnik pokarmowy, polifenole, fermentowane produkty mleczne i probiotyki może wpływać korzystnie na odbudowę mikroflory.