Ferrytyna – nadmiar i niedobór. Jak podnieść poziom ferrytyny?

Aktualizacja: 9 czerwca, 2020

Ferrytyna jest białkiem magazynowym żelaza oraz białkiem ostrej fazy charakterystycznej dla stanów zapalnych i infekcji. Na jego 1 µg/ l przypada wiązanie
8 mg żelaza. Kiedy należy zwrócić uwagę na jego nadmiar lub niedobór? O tym, czy powinno nas to niepokoić, przeczytacie w poniższym artykule.

Ferrytyna – nadmiar

Za nadmierną produkcję ferrytyny w organizmie uważa się stan, w którym jej stężenie we krwi lub osoczu wynosi powyżej 200 µg/l u kobiet i 400 µg/l u mężczyzn.

Przyczyny nadprodukcji ferrytyny mogą być różne począwszy od zakażeń i infekcji, na dziedzicznych i rzadkich chorobach skończywszy.

Przyczyny:

• suplementacja żelazem,
• reakcja ostrej fazy (zapalenia, zakażenia) – wynik ferrytyny może sięgać 800 µg/ l. Zawsze trzeba dodatkowo oznaczyć CPR, czyli poziom białek fazy ostrej,
• nadczynność tarczycy,
• przewlekła niewydolność nerek,
• choroby wątroby
  • marskość wątroby na skutek alkoholowej choroby wątroby – 1000 µg/ l świadczy o odstawieniu alkoholu i towarzyszyć mu może normalizacja wyników poziomu żelaza we krwi,
  • niealkoholowa choroba wątroby, jako skutek hemochromatozy,
• czynnościowy niedobór żelaza (niedokrwistości z powodu chorób przewlekłych), która występuje na skutek zaostrzeń stanu zapalnego oraz prowadzonej farmakoterapii,
• hemochromatoza jest diagnozowana poprzez oznaczenie poziomu ferrytyny i transferytyny, przy której oba parametry będą podwyższone. Jest to choroba wrodzona i dziedziczona, która polega na mutacji genu kodującego białko błonowe odpowiedzialne za stymulację wątrobowej produkcji białka ostrej fazy. Hespycydyna hamuje wchłanianie żelaza w przewodzie pokarmowym i jego uwalnianie z makrofagów. Zwiększone wchłanianie żelaza prowadzi do jego nagromadzenia w narządach miąższowych, głównie wątrobie, trzustce, sercu i stawach;
• hemosyderoza – rzadka choroba polegająca na nagromadzeniu się hemosyderyny, czyli żelaza obecnego w białkach komórek wątroby (u pacjentów po częstych przetoczeniach krwi), a także płuc (dziedziczna);  
• zespół hemofagocytowy – polega na zaburzeniu odporności z udziałem komórek „naturalnych zabójców” i limfocytów T, które na skutek nadmiernej reakcji ze strony układu odpornościowego wywołują ciągły stan zapalny atakując każdą komórkę ciała.

Zespół hemofagocytowy może mieć postać:

• genetyczną, wrodzoną,
• nabytą na skutek innych schorzeń jak:
  • zakażenie wirusem Epsteina Baara,
  • chorobę autoimmunologiczną typu nieswoiste zapalenia jelit (choroba Leśniowskiego – Crohna, wrzodziejące zapalenie jelita grubego),
  • nowotwór złośliwy (chłoniak).

Ferrytyna – niedobór

O niedoborze ferrytyny mówimy wtedy, gdy jej poziom u kobiet wynosi 10 µg/l, a u mężczyzn 20 µg/l. Niedobór żelaza najczęściej wymaga szerokiej diagnostyki pod kątem gospodarki żelazowej, stąd niski poziom ferrytyny najczęściej dotyczy niedokrwistości z niedoboru żelaza. Obniżenie poziomu ferrytyny jest parametrem zwiastującym wystąpienie anemii z niedoboru żelaza w najbliższym czasie.

Jak podnieść poziom ferrytyny?

Z uwagi na to że ferrytyna jest białkiem, należy szczególną uwagę zwrócić na jakość i ilość kalorii oraz makroskładników w codziennej diecie. Restrykcyjna dieta redukcyjna uboga w kalorie powoduje przekształcenie węglowodanów, tłuszczów i białek na energię zamiast wykorzystanie białka na regenerację i odbudowę organizmu. Krwinki czerwone są wymieniane na nowe w ciągu 120 dni, dlatego na poprawę wyników morfologii oraz parametrów gospodarki żelazowej, w tym podwyższenie poziomu ferrytyny, potrzeba czasu. Należy więc zwrócić uwagę na pełnowartościową dietę o znormalizowanej liczbie kalorii, adekwatnej do wieku i stanu pacjenta, bogatą w różnorodne źródła białka roślinnego (orzechy, strączki, kasze, warzywa) i zwierzęcego (mięsa białe i czerwone oraz ryby), ale także tłuszcze (zwierzęce i roślinne) i węglowodany pod postacią warzyw i owoców bogatych w witaminę C i beta karoten, które będą stanowić źródło energii dla organizmu.

Kluczem do podniesienia poziomu ferrytyny jest prawidłowa diagnostyka zaburzeń gospodarki żelazem. W przypadku niskiego poziomu ferrytyny wynikającego z niedoboru żelaza uwarunkowanego zbyt małą ilością tego pierwiastka w diecie należy zwrócić uwagę na produkty bogate w żelazo. Są to:  

• produkty pochodzenia zwierzęcego zawierające żelazo hemowe, łatwiej przyswajalne jak: wątróbka wołowa i wieprzowa, czerwone mięsa głównie wołowe: rostbef, rozbratel, polędwica;
• produkty roślinne zawierające żelazo niehemowe, które wymagają dłuższego czasu przygotowania oraz obróbki termicznej jak: nasiona roślin strączkowych, kasze gryczana i jaglana, pieczywo żytnie na zakwasie, kiełki, koper ogrodowy, natka pietruszki, szpinak, suszone figi i morele, orzechy.

Poza żelazem za jego prawidłowy poziom odpowiadają witaminy:

• B12 w wątrobie, nerkach oraz w mniejszej ilości w jajkach, nabiale rybach;
• kwas foliowy w strączkach oraz zielono liściastych warzywach (szpinak, natka pietruszki, endywia) oraz produkty będące jednocześnie dobrym źródłem witaminy C jak: brukselka, pomarańcze, kapusta włoska.

Poprawę przyswajania żelaza uzyskamy:

• łącząc potrawy bogate w żelazo zwłaszcza niehemowe (roślinne) z tymi bogatymi w witaminę C, która powoduje zwiększenie przyswajania żelaza poprzez zmianę stopnia utlenienia z III na II stopień;
• ograniczając spożycie kawy i mocnej herbaty lub wypijając je pomiędzy posiłkami;
• prawidłową technikę przygotowywania potraw z nasion roślin strączkowych poprzez: moczenie, kiełkowanie i gotowanie zwiększa się przyswajalność żelaza, a spada ilość błonnika a z nim kwasu fitynowego, który utrudnia wchłanianie żelaza. Należy też zwrócić uwagę, że codzienna dieta nawet, jeśli jest wegetariańska nie jest niedoborowa w żelazo.  

Dodatkowo wartościowym uzupełnieniem codziennej diety u osób z problemami z układem krwiotwórczym mogą okazać się napary z pokrzywy zwyczajnej oraz dodatek w diecie takich roślin jak:

• Ashwagandha (Withania somnifera),
• Maczużnik chiński (Cordyceps sinensis),
• Endywia (Cichorium endvia L),
• Chlorella,
• Bulwa yaconu,
• Kakaowiec (Theobroma cacao),
• Korzeń maca (Lepidium mesenii),
• Produkty pszczele – miód z aronii i pyłek pszczeli (pierzga),
• Spirulina,
• Algi.