Dieta przy nadmiarze żelaza. Skutki nadmiaru żelaza

Aktualizacja: 26 lutego, 2024

Żelazo jest słabo przyswajalnym pierwiastkiem. Nawet gdy jemy produkty bogate w ten pierwiastek, nasze organizmy nie są w stanie wchłonąć go z diety w ilości większej niż 15%. Bywają jednak przypadki, że poziom żelaza we krwi jest za wysoki i z czasem może doprowadzić do poważnych powikłań. Co może być tego przyczyną? Jak można sobie pomóc? Czy dieta ma znaczenie?

Nadmiar żelaza

Przedawkowanie żelaza u zdrowej osoby jest dość trudne do osiągnięcia w ramach zwyczajowej diety. Żelazo jest dość niewdzięcznym składnikiem mineralnym i wchłania się w niewielkim stopniu. Do tego wiele innych składników pożywienia może mu w tym skutecznie przeszkodzić. Mowa tu o czarnej herbacie, kawie, produktach zawierających wapń, kwasach fitynowych, błonniku czy polifenolach, których pozbycie się ze zdrowej diety jest praktycznie niewykonalne.

Nieco inaczej wygląda to w przypadku suplementów żelaza. Dawka pierwiastka jest wtedy skoncentrowana w małej tabletce, którą łatwo połknąć. Przedawkowanie suplementu może nastąpić w wyniku przyjęcia za dużej ilości lub kilku różnych, z których większość zawiera żelazo.

U zdrowej osoby sytuacja, w której organizm nie poradziłby sobie z nadmierną podażą żelaza jest mało prawdopodobna, także ze względu na naturalne mechanizmy obronne. Chodzi tu o białko HFE, które blokuje wchłanianie żelaza w jelitach, kiedy jego poziom jest wysoki. Za jego wytwarzanie odpowiedzialne są konkretne geny. Niestety są osoby, u których ten mechanizm nie działa prawidłowo. Cierpią one na hemochromatozę.

Hemochromatoza jest chorobą uwarunkowaną genetycznie. Poważne objawy występują przy znacznym nadmiarze żelaza w tkankach, hemochromatozę wykrywa się dopiero w 3, lub 4 dekadzie życia. U kobiet pierwsze objawy choroby oraz jej wykrycie mogą nastąpić jeszcze później ze względu na naturalne straty żelaza towarzyszące miesiączce.

Skutki nadmiaru żelaza

Długotrwały nadmiar żelaza może mieć poważne konsekwencje dla zdrowia. Objawami nadmiernej ilości żelaza w organizmie jest znużenie i zmęczenie. Podobnie, jak w przypadku innych składników pokarmowych, nadmiar żelaza odczuje także nasz przewód pokarmowy, mianowicie mogą pojawić się wymioty, nudności i biegunka. W końcu żelazo zacznie się odkładać w narządach wewnętrznych i uszkadzać je.

Uszkodzeniu mogą ulec wszystkie organy, co przekłada się na stopniową utratę ich funkcji. Uszkodzona trzustka przestaje regulować gospodarkę węglowodanową, czego konsekwencjami jest cukrzyca. Może pojawić się marskość wątroby, martwica jelit, a także stany zapalne i bóle stawów.

Podwyższony poziom żelaza we krwi sprzyja także działaniu wolnych rodników, które odpowiedzialne są za powstawanie uszkodzeń w komórkach organizmu. Osoby dotknięte hemochromatozą są bardziej narażone na powstawanie nowotworów oraz miażdżycę tętnic.

Dieta przy nadmiarze żelaza we krwi

Podstawowym narzędziem do walki z nadmiarem żelaza we krwi są leki chelatujące je w organizmie. Terapię farmakologiczną, można też wspomóc odpowiednią dietą. Jak? Kiedy we krwi jest zbyt dużo żelaza, najprostsze, co możemy zrobić, to unikać go w diecie. To niełatwe, gdyż pewne jego ilości są obecne w wielu pokarmach, także roślinnych. Jednak odpowiednie łączenie i dobór składników może zarówno zwiększyć, jak i zmniejszyć biodostępność żelaza.

Przede wszystkim należy unikać spożywania czerwonego mięsa, podrobów i wyrobów garmażeryjnych. Są to produkty, które zawierają znaczną ilość żelaza. W diecie nie powinny zbyt często gościć również żółtko jaja, natka pietruszki oraz ryby i owoce morza.

Łatwiej przyswajamy żelazo z produktów zwierzęcych, warto je ograniczyć, na rzecz produktów roślinnych. Zawarty w nich błonnik, kwasy: fitynowy i szczawiowy oraz polifenole skutecznie zmniejszają wchłanianie żelaza. Zamiast pieczywa ciemnego, lepiej spożywać wyroby z mąki oczyszczonej, gdyż zawierają mniejsze ilości żelaza.

Żeby jeszcze bardziej ograniczyć wchłanianie żelaza, można dodawać do posiłków produkty mleczne, które zawierają wapń. Ten pierwiastek konkuruje z żelazem i skutecznie zmniejsza jego wchłanianie. Podobne właściwości wykazuje także cynk.

Przy nadmiarze żelaza we krwi wykluczone są wszelkie suplementy żelaza, w tym preparaty multiwitaminowe, w których żelazo może być jednym ze składników. Szczególną ostrożność należy zachować także sięgając po witaminę C. Pełni ona ważną rolę w procesie wchłaniania żelaza. Zażywanie jej suplementów do posiłku, może zwiększyć wchłanianie żelaza, a przecież w przypadku nadmiaru chodzi o coś zupełnie odwrotnego. Na liście produktów zabronionych znaleźć się powinny także produkty spożywcze wzbogacane żelazem, na przykład płatki śniadaniowe lub mleka roślinne.

Nadmiar żelaza w organizmie to poważne zagrożenie dla zdrowia i nie powinno się z nim walczyć samą dietą, choć jej stosowanie może bardzo pomóc. Jej celem jest głównie zapobieganie gromadzeniu się żelaza, co ułatwia usunięcie nadmiernej ilości pierwiastka z organizmu.