Cholestaza – objawy, leczenie i dieta

Cholestazą nazywamy zastój żółci spowodowany jej nieprawidłową produkcją lub przepływem do dwunastnicy. W wyniku tego stanu dochodzi do upośledzonego trawienia i wchłaniania tłuszczów, uciążliwego świądu skóry i żółtaczki. Co prowadzi do wystąpienia cholestazy, jak ją rozpoznać, jak jej zapobiegać i jak ją leczyć? Czy dieta ma znaczenie w prewencji i terapii zastoju żółci?

 

Mechanizm działania żółci

Fizjologicznie, w czasie trawienia posiłku obfitującego w tłuszcze, z pęcherzyka żółciowego uwolniona zostaje żółć – brunatnożółta, płynna wydzielina wytwarzana przez komórki wątroby, odpowiedzialna za „rozbicie” cząsteczek tłuszczu na mniejsze formy. Proces ten, zwany emulgacją, umożliwia prawidłowe trawienie. Żółć wyprowadzana jest z wątroby przez układ przewodów żółciowych – te o najmniejszej średnicy łączą się w końcowych odcinkach w większe przewody: lewy przewód wątrobowy i prawy przewód wątrobowy. One zaś łączą się wraz z przewodem pęcherzyka żółciowego w przewód żółciowy wspólny, który doprowadza żółć do dwunastnicy w miejscu zwanym bańką wątrobowo-trzustkową. Obecna w dwunastnicy żółć bierze udział w przemianie tłuszczów.

Cholestaza

Cholestazą nazywamy zespół objawów klinicznych i biochemicznych wywołanych różnymi czynnikami prowadzącymi do mechanicznego zatrzymania odpływu żółci lub czynnościowego upośledzenia czynności wydzielniczej wątroby [1]. Nazwa pochodzi od łac. cholestasis , co oznacza dosłownie zastój żółci. Do patologii tej dochodzi zwykle wskutek jej obniżonej produkcji i wydzielania do dwunastnicy. Umownie rodzaje cholestazy podzielić można na dwie grupy:

• zewnątrzwątrobowa – zaburzenie w odpływie żółci. Do tego rodzaju cholestazy dochodzi najczęściej wskutek dysfunkcji dróg żółciowych – kamic, torbieli, niedrożności, zapalenia czy ucisku przez guzy. Często występuje również w przebiegu chorób trzustki. W tego typu cholestazie żółć jest produkowana w prawidłowy sposób, jednak uniemożliwiony jest jej dopływ do miejsca docelowego;
• wewnątrzwątrobowa – zaburzenia produkcji żółci, częste w przypadku infekcyjnych zapaleń wątroby (np. listerioza, sepsa, gruźlica), stłuszczenia i marskości, zaburzeń metabolicznych, anatomicznych, genetycznych. Do tego typu zalicza się również cholestazę polekową i ciężarnych. Ta druga, o dość łagodnym przebiegu, występuje najczęściej około 30. tygodnia ciąży w odpowiedzi na produkowane w tym czasie hormony i ustępuje samoistnie po porodzie.

Cholestaza – objawy

Cholestaza manifestuje się następującymi objawami:

• uciążliwy świąd skóry – najbardziej charakterystyczny i najczęstszy objaw, spowodowany gromadzeniem się soli kwasów żółciowych w tkance podskórnej i powodujący podrażnienie zakończeń nerwowych (98% przypadków);
• żółtaczka;
• zaburzenia trawienia i wchłaniania, szczególnie tłuszczów i witamin A, D i K;
• powiększenie wątroby i śledziony;
• zmiana zabarwienia stolców.

Ponadto w badaniach laboratoryjnych stwierdza się podwyższone stężenie bilirubiny, fosfatazy alkalicznej (ALP) i GGTP, czyli enzymów wytwarzanych przez komórki wątrobowe, które wykazują większą aktywność u chorych z chorobami wątroby, w tym przebiegających z zastojem żółci. Warto oznaczyć również stężenie AlAT, AspAT i LDH we krwi.

Objawy, razem z wynikami badań laboratoryjnych, uzupełniane są przez wyniki badań obrazowych, takich jak badanie ultrasonograficzne jamy brzusznej (USG), ze szczególnym uwzględnieniem wątroby. Taka diagnostyka da lekarzowi pełen obraz naszego stanu i ułatwi decyzję o dalszym postępowaniu medycznym.

Cholestaza – leczenie

Leczenie zależy od przyczyny wystąpienia zastoju żółci. W przypadku, gdy jej odpływ utrudniony jest przez występowanie złogów w przewodach żółciowych, najczęściej stosowaną metodą jest zabieg endoskopowy polegający na oczyszczaniu przewodu żółciowego wspólnego i udrożnieniu drogi przepływu żółci. Jeżeli przyczyną cholestazy jest guz głowy trzustki, wymagane jest leczenie operacyjne lub założenie specjalnej rurki (tzw. stent) do dróg żółciowych, aby ułatwić odpływ żółci. Cholestaza spowodowana chorobą wątroby wymaga leczenia przyczynowego, czyli skierowanego na przywrócenie funkcji tego narządu. Czasem lekarz decyduje się podać leki rozszerzające przewody żółciowe lub zwiększające przepływ żółci przez drogi żółciowe, tzw. leki żółciopędne. Ważnym aspektem leczenia i prewencji jest również odpowiednia dieta.

 

Cholestaza – dieta

Łatwiej zapobiegać niż leczyć. Do najważniejszych czynników prewencyjnych występowania cholestazy zalicza się zdrowy styl życia – niedopuszczanie do otyłości, wystąpienia zespołu metabolicznego, nienadużywanie alkoholu, który przyczynia się do stłuszczenia wątroby, jej zapalenia i w efekcie marskości, a także przewlekłego zapalenia trzustki, której powiększenie powoduje ucisk na przewód żółciowy. Należy również pamiętać o wypijaniu odpowiedniej ilości płynów, aby nie doprowadzać do zagęszczenia żółci, co prowadzi do jej utrudnionego obiegu w naczyniach. Mimo iż panuje przekonanie, że dieta niskotłuszczowa zapobiega wystąpieniu cholestazy, coraz więcej doniesień wskazuje na to, iż w przypadku ograniczenia podaży tłuszczu w diecie żółć zalega w pęcherzyku zbyt długo, zagęszcza się i przyczynia do kamicy lub zastoju. W związku z tym, drastyczne ograniczanie ilości tłuszczu w diecie jest błędne. Wspieranie układu trawiennego poprzez dietę o wysokiej jakości i gęstości odżywczej, spożywanie produktów nieprzetworzonych i świeżych oraz ewentualne suplementacyjne wsparcie wątroby (np. ostropest plamisty) z pewnością przyczynią się do zminimalizowania ryzyka wystąpienia cholestazy.

W przypadku, gdy doszło do zastoju żółci należy prowadzić dietę lekkostrawną, nie obciążającą układu pokarmowego – szczególnie trzustki i wątroby. Z powodu upośledzonego trawienia tłuszczu należy zrezygnować z potraw smażonych i tłustych. Aby nie eliminować całkowicie tego składnika z diety, można wprowadzić ograniczoną ilość tłuszczów łatwostrawnych, obecnych głównie w oleju kokosowym, które do trawienia nie wymagają obecności żółci i z łatwością są wchłaniane w przewodzie pokarmowym. Można również stosować małe ilości oliwy z oliwek i oleju lnianego, jeśli nie pojawiają się po nich tzw. biegunki tłuszczowe. Z żywienia należy wyeliminować słodkie napoje, słodycze, żywność fast-food, alkohol i bardzo ostre przyprawy. Posiłki powinny być małe objętościowo i spożywane regularnie, dokładnie przeżuwane. Można rozważyć suplementację witaminami A,D,E,K, które w diecie o minimalnej zawartości tłuszczu mogą stać się niedoborowe. Coraz więcej specjalistów poleca również suplementację enzymami trawiennymi (np. żółcią wołową), które mają wspomóc wytwarzane przez nas w niewystarczającej ilości enzymy endogenne. Jest to jednak zalecenie, które należy rozważyć indywidualnie.

Literatura:

[1] Dobrzańska A., Ryżko J.: Pediatria – Podręcznik do Państwowego Egzaminu Lekarskiego i egzaminu specjalizacyjnego. Wrocław: Urban & Partner, 2005, s. 356-360. ISBN 83-89581-25-6.