Skrzyp polny – właściwości, przeciwwskazania. Skrzyp polny na włosy

Skrzyp polny – jedna z najstarszych roślin na świecie do dziś znajduje zastosowanie w ziołolecznictwie i kosmetologii. Chętnie sięgają po niego kobiety w celu pielęgnacji włosów, paznokci czy cery. Pomaga także w niektórych schorzeniach m.in. dróg moczowych. Co czyni go tak przydatnym i czy można stosować go bez ograniczeń?

Skrzyp polny

Zdawać by się mogło, iż okres świetności skrzyp ma już za sobą. Rósł jeszcze przed erą dinozaurów 400 mln lat temu osiągając wielkość dzisiejszych drzew. Jednak w przeciwieństwie do innych roślin przetrwał kolejne epoki geologiczne aż do obecnych czasów.

Skrzyp polny (Equisetum arvense), którego nazwa pochodzi od skrzypiącego dźwięku powstałego  przy pocieraniu pędów rośliny, jest tak powszechny w Polsce, iż często uważany jest za chwast. Choć można spotkać u nas kilkanaście odmian skrzypu, do celów leczniczych służy tylko skrzyp polny. Zasięg jego występowania jest ogromny – obejmuje prawie całą Europę, część Azji, Afrykę północną oraz Amerykę Północną [1]. Już w starożytności znane było jego działanie hamujące krwawienia. Obecnie wiadomo, iż wykazuje szerokie działanie prozdrowotne, dzięki licznym substancjom takim jak polifenole, w tym flawonoidy (0.3–1%), taniny, saponiny, składniki mineralne (15–20%), kwasy organiczne (krzemowy, benzoesowy, jabłkowy, cytrynowy), garbniki czy sterole roślinne [2].

Właściwości skrzypu polnego

Wśród roślin leczniczych skrzyp zawiera największą ilość łatwo rozpuszczalnej i przyswajalnej krzemionki (związki krzemu stanowią nawet do 66% zawartości) oraz pierwiastki takie jak sole potasu, wapnia, fosforu, mangan, żelazo i kobalt.

Krzem (w skrzypie znajduje się go ok. 5–10%) odpowiada za prawidłową elastyczność i sprężystość skóry przeciwdziałając tworzeniu się zmarszczek, wpływa na zdrowy wygląd włosów i paznokci, pomaga w zachowaniu elastyczności naczyń krwionośnych oraz zapobiega agregacji w nich substancji tłuszczowych [3]. Związki krzemu wpływają na procesy regeneracyjne, w tym metabolizm kolagenu, co przyspiesza gojenie się ran oraz odbudowę kości poprzez tworzenie nowych składników tkanki łącznej [4].  Kwas krzemowy wpływa na tkankę łączną i leukocyty, dlatego też stosowany jest w leczeniu schorzeń reumatycznych.

W skrzypie znajdują się flawonoidy – składniki bioaktywnie czynne [5]. Zalicza się do nich związki takie jak: kwercetyna, kemferol i apigenina. Kwercetyna i rutyna posiadają działanie antyoksydacyjne, chroniąc przed działaniem wolnych rodników tlenowych [6]. Skrzyp zawiera również kwasy organiczne (kwas askorbinowy, krzemowy, jabłkowy, szczawiowy), żywicę oraz witaminę C.

W celu uzyskania ze skrzypu przetworów, poddaje się go suszeniu i rozdrabnianiu, wyciska sok z części nadziemnych bądź pozyskuje wyciąg z wysuszonych części nadziemnych [7].

Skrzyp wykorzystywany jest w farmakologii wchodząc w skład suplementów diety, mających za zadanie opóźnianie procesów starzenia. Znany jest z właściwości moczopędnych – działanie to warunkują flawonoidy i fenolokwasy, dzięki którym z organizmu usuwane są szkodliwe produkty przemiany materii [8]. Z tego też powodu ziele skrzypu stosowane jest również w schorzeniach nerek i dróg moczowych [9].

Świeże ziele jest bardziej aktywne niż suszone: przyspiesza przemianę materii, hamuje krwawienia, jest stosowane w leczeniu powierzchownych ran, działa przeciwbakteryjnie i przeciwzapalnie. Działając na układ krążenia, pomaga we wzmacnianiu naczyń krwionośnych, zmniejszając ryzyko krwawień, zapewnia też elastyczność naskórka oraz błon śluzowych. Przyspiesza regenerację skóry, jest pomocne w leczeniu cery trądzikowej. Bierze też udział w procesach odpornościowych [10].

Ziele skrzypu pomaga w mineralizacji kości, procesie szczególnie ważnym dla osób w starszym wieku oraz kobiet w ciąży, zapobiegając tym samym wystąpieniu osteoporozy. Wraz z wiekiem zmniejsza się ilość krzemionki w organizmie, co skutkuje utratą jędrności skóry, dlatego zaleca się osobom starszym picie skrzypu. Skrzyp sprawdzi się także u kobiet z przedłużającymi się krwawieniami miesięcznymi (wykazuje działanie przeciwkrwotoczne) [11].

Skrzyp polny na włosy

Działanie skrzypu na włosy jest powszechnie znane i cenione. Zawarty w skrzypie krzem powoduje, iż włosy stają się mocniejsze, nie rozdwajają się, wydłuża się cykl życiowy włosa, zmniejsza ryzyko siwienia włosów. Skrzyp sprawdza się w przypadku wypadania włosów, ograniczając ten proces. Stosowany jest w preparatach służących jako płukanki do włosów. Przeciwdziała wypadaniu włosów, przetłuszczaniu skóry głowy i łupieżowi [8].

Choć wyciągi ze skrzypu dodawane są do odżywek do włosów czy szamponów, preparaty te mogą zawierać tylko niewielką ilość substancji, które naturalnie występują w skrzypie polnym. Nie trzeba jednak kupować specjalnych preparatów kosmetycznych, żeby cieszyć się z dobroczynnego działania skrzypu – można wykonać je samodzielnie.

Aby zrobić płukankę do włosów należy kilka łyżek posiekanego skrzypu zalać wodą i zagotować, następnie ostudzony napar odcedzić i wymieszać z octem. Równie proste jest przygotowanie herbaty ze skrzypu polnego. 1–2 łyżeczki sproszkowanego skrzypu zalewa się wrzątkiem, odstawia na ok. 10 minut, następnie przecedza i gotowe.

Skrzyp polny – przeciwwskazania

Należy pamiętać, iż zioła zawierają składniki, które mogą wchodzić w interakcje z lekami, innymi ziołami i suplementami. Preparaty zawierające skrzyp polny nie powinny być stosowane poniżej 12. roku życia, ponieważ zawierają nikotynę. Nie należy stosować skrzypu w przypadku zaburzeń serca i nerek, w tym  kłębuszkowego zapalenia nerek i dny moczanowej. Skrzyp nie jest także zalecany kobietom w ciąży i karmiącym. Może wypłukiwać potas z organizmu, nie jest więc wskazany dla osób które są narażone na niski poziom tego pierwiastka w organizmie.

Ze skrzypu polnego nie powinny korzystać osoby zażywające leki takie jak digoksyny (możliwość wystąpienia niskiego poziomu potasu – hipokaliemii), diuretyki (może prowadzić do odwodnienia i hipokaliemii) oraz lit (może prowadzić do nadmiernego gromadzenia się litu w organizmie) [12].

Cytując European Medicines Agency „leki zawierające ziele skrzypu mogą wywoływać działania niepożądane takie jak reakcje alergiczne, a także łagodne dolegliwości żołądkowe i jelitowe przy stosowaniu w przypadku drobnych dolegliwości związanych z układem moczowym” [7].

Należy pamiętać, iż skrzyp zawiera antywitaminę B1, dlatego nie powinno się go długotrwale stosować bez przerw ani zażywać w zwiększonej dawce. Jeśli stosuje się go przez kilka miesięcy trzeba następnie zrobić miesięczną przerwę. W przypadku zażywania  tygodniowego trzeba robić przerwę 2–3 dni. W innym przypadku konieczna będzie suplementacja witaminą B1. Nie powinno się też regularnie pić alkoholu podczas przyjmowania preparatów ze skrzypem, gdyż spowoduje to spadek ilości tiaminy w organizmie [12].

Skrzyp polny bez wątpienia ma dobroczynny wpływ na organizm ludzki. Dzięki cennym substancjom o działaniu prozdrowotnym, w tym znacznej ilości krzemu, posiada właściwości lecznicze, nazywany jest też „pierwiastkiem urody”. Wykazuje działanie ogólnoustrojowe, zapewnia zdrowy wygląd skóry, paznokci i włosów, zapobiega starzeniu się. Wchodzi w skład leków i suplementów diety, można robić z niego odwary, napary czy herbatki, a wszystko to z korzyścią dla zdrowia. Pewne jest więc, że skrzyp polny na stałe będzie gościł na czele cenionych roślin leczniczych.