Nietolerancja glutenu – objawy, zalecana dieta i badania wykrywające chorobę

Aktualizacja: 28 marca, 2019

Celiakia (choroba trzewna) to klasyczna postać nietolerancji glutenu. Często niezdiagnozowana lub leczona w innym kierunku. Prowadzi do zmian w błonie śluzowej jelit.

Gluten jest to mieszanina białek – prolamin (gluteniny i gliadyny), która występuje w ziarnach niektórych zbóż.

Nietolerancja glutenu

Nietolerancja glutenu, zwana także celiakią, to zespół zaburzonego wchłaniania wywołany genetycznie uwarunkowaną, nieprawidłową odpowiedzią immunologiczną na gluten zawarty w pokarmach. W wyniku reakcji immunologicznej dochodzi do zaniku kosmków jelitowych, które odpowiedzialne są za przyswajanie substancji odżywczych z pożywienia i przerostu krypt. Po wycofaniu z diety glutenu, ustępują objawy kliniczne i następuje regeneracja jelita. Ponowne wprowadzenie glutenu prowadzi do nawrotu objawów i zmian w jelicie.

Największą zdolnością do uszkadzania śluzówki jelita odznaczają się zboża (ułożone w kolejności od najbardziej szkodliwych): pszenica, żyto, jęczmień, owies. Szkodliwość prolamin zawartych w zbożach zależy od ich struktury, czyli sekwencji zawartych aminokwasów. Za najbardziej toksyczną w celiakii uważa się α-gliadynę.

Nietolerancja glutenu – objawy

Objawami ogólnymi nietolerancji glutenu są: osłabienie, brak łaknienia, utrata masy ciała, niski wzrost, brak energii, nadmierna nerwowość, depresja, palce pałeczkowate. Ze strony układu pokarmowego występuje biegunka, nudności, wymioty, wzdęcie brzucha, zaparcia oraz objawy zespołu jelita drażliwego. Metabolicznymi objawami nietolerancji glutenu mogą być: niedokrwistość (niedobór żelaza, witaminy B12), skłonność do krwawienia, sińców oraz obrzęki (hipoproteinemia, hipoalbuminemia). Oprócz tego pojawiają się dolegliwości ze strony układu mięśniowo-kostnego: bóle kostne, osteoporoza, ubytki emalii zębowej, słabo rozwinięta muskulatura.

U kobiet mogą pojawiać się zaburzenia cyklu miesięcznego, obniżenie płodności. Na skórze widoczne są wysypki oraz zauważyć można zmiany aftowe jamy ustnej.

Nietolerancja glutenu – dieta

Dieta bezglutenowa jest jedynym sposobem leczenia nietolerancji. Przeciętna, normalna dieta zawiera 13 g glutenu na dzień. U chorych nawet najmniejsze ilości glutenu mogą być przyczyną zmian.

Gluten zawierają zboża, takie jak: pszenica i jej odmiany (durum, kamut, orkisz), żyto, pszenżyto, jęczmień, a także przetwory: kasze, mąki, makaron, słód, skrobia czy piwo. Produkty, które nie zawierają glutenu, to: kukurydza, ryż, proso, gryka, soja, mąka ziemniaczana, tapioka. Amarantus jest pseudozbożem pozbawionym glutenu, który świetnie zastąpi zakazane zboża w diecie chorego na celiakie.

Dieta bezglutenowa powinna cechować się zawartością białka od 1–2 g/kg m.c. oraz kalorycznością 35–40 kcal/kg m.c. Dobrze jest suplementować kwas foliowy, witaminy z grupy B oraz witaminę D. Często dodatkowo podaje się wapń oraz żelazo.

• Codziennie powinno się spożywać 5–6 porcji bezglutenowych produktów zbożowych, ziemniaki, ryż, kasza gryczana, jaglana,
• 3–5 porcji warzyw i owoców,
• 3–4 porcje produktów mlecznych (mleko, kefiry, jogurty, ser biały),
• głównie spożywać należy tłuszcze roślinne: oliwa, olej, olej lniany,
• kilka razy w tygodniu można pozwolić sobie na mięso i jego przetwory, ryby oraz rośliny strączkowe, a także jajka.

Badania na nietolerancję glutenu

W celu rozpoznania celiakii wykonuje się szereg badań. Lekarz zbiera wywiad z pacjentem i na podstawie objawów klinicznych kieruje go na odpowiednie badania. Przeprowadza się testy serologiczne na obecność autoprzeciwciał. Zleca się także biopsję jelita cienkiego, by stwierdzić czy nastąpił zanik kosmków jelitowych, przerost krypt ze zwiększoną liczbą limfocytów śródnabłonkowych. Najprostszym sposobem potwierdzenia diagnozy jest dieta eliminacyjna wykluczająca gluten, w czasie której następuje pełna kliniczna i histologiczna remisja choroby.

Choroba związana z nietolerancją glutenu wymaga wielu wyrzeczeń i specjalnej diety, która uchroni przed groźnymi powikłaniami. Eliminacja z pożywienia glutenu zapewni remisję choroby i zapobiegnie nieprzyjemnym dolegliwościom. Po rozpoznaniu choroby trzewnej, należy uważnie kontrolować wyniki badań i uzupełniać niedobory witamin i minerałów.