Luteina – działanie, źródła. Luteina na oczy

Aktualizacja: 10 marca, 2025

Luteina jest to związek organiczny, który wykorzystywany jest w przemyśle spożywczym jako barwnik żywności. Szczególnie często stanowi dodatek do zup, ciast, napojów alkoholowych czy przetworzonej żywności nadając im pożądaną, żółtą barwę. Dodatkowo oprócz tej cennej właściwości luteina wykazuje działanie prozdrowotne, dlatego tak ważne jest jej regularne dostarczanie do organizmu wraz z dietą. Jakie korzyści wynikają ze spożywania produktów bogatych w luteinę? Jakie produkty spożywcze są jej najlepszym źródłem?

Co to jest luteina?

Luteina jest to organiczny związek chemiczny należący do grupy karotenoidów. Karotenoidy jest to grupa związków obejmująca około 50 zidentyfikowanych substancji będących naturalnymi, roślinnymi barwnikami o korzystnym działaniu prozdrowotnym dla człowieka. Ze względu na budowę chemiczną grupę tę można podzielić na ksantofile i węglowodory izopenu. Luteina wraz z jej izomerem zeaksantyną klasyfikowana jest do ksantofili. Związek ten dobrze rozpuszcza się w tłuszczach, dlatego warto produkty bogate w  luteinę spożywać wraz z tłuszczami roślinnymi, aby zwiększyć ich wchłanianie w przewodzie pokarmowym człowieka. Należy podkreślić, że ludzie oraz zwierzęta nie syntezują tego związku w swoim organizmie, dlatego tak ważne jest, żeby dostarczać go wraz z codzienną dietą. Temat metabolizmu oraz wchłaniania luteiny jest nadal kontrowersyjny. Uważa się, że podlega ona takim samym przemianom chemicznych, jak tłuszcze spożywane wraz z dietą, czyli po spożyciu trawiona jest w żołądku i dwunastnicy, następnie za pomocą chylomikronów w enterocytach wydzielana jest do naczyń chłonnych i transportowana do wątroby.  W razie potrzeby luteina może być również transportowana z wątroby do innych tkanek. Szczególnie duże pokłady tego związku zawiera siatkówka oka i plamka żółta, w których to miejscach luteina się gromadzi.

W celu dostarczenia do organizmu odpowiednich dawek luteiny należy nie tylko zwrócić uwagę na spożywanie produktów bogatych w ten związek, ale również sposób przechowywania oraz obróbki żywności będącej jej źródłem. Warto podkreślić, że rozdrabnianie, siekanie, gniecenie nie powoduje obniżenia zawartości luteiny w żywności, a zwiększa jej biodostępność! Z kolei w żywności mocno przetworzonej odnotowuje się niższą zawartość tego związku niż w jej surowych odpowiednikach! Dodatkowo uważa się, że w profilaktyce chorób (szczególnie oczu) dostarczenie do organizmu odpowiedniej ilości luteiny wraz z dietą jest często niemożliwe, dlatego wymagana jest jej zewnętrzna suplementacja [1].

Luteina – działanie

Luteina, podobnie jak i reszta karotenoidów, ma duże znaczenie żywieniowe, ponieważ korzystnie wpływa na zdrowie człowieka. Wykazuje właściwości antyoksydacyjne (przeciwdziała powstawaniu stresu oksydacyjnego), przeciwnowotworowe oraz wspomagające prawidłowe funkcjonowanie układu krążenia. Wyniki z dotychczas przeprowadzonych badań  określających działanie prozdrowotne luteiny na organizm człowieka wskazują, że przypuszczalnie może ona zmniejszać ryzyko rozwoju raka jelita grubego, płuc i piersi. Dodatkowo podobne właściwości wykazuje ona w stosunku do miażdżycy i choroby niedokrwiennej serca, jednak badania te nie były jednoznaczne i wymagają pogłębienia analizy. Luteina spożywana doustnie lub w postaci maści na skórę zapobiega starzeniu się skóry oraz konsekwencjom promieniowania słonecznego czy UV. Najbardziej wiarygodne źródła podkreślają znaczenie spożywania produktów bogatych w luteinę w celu obniżenia ryzyka rozwoju zwyrodnienia plamki żółtej związanego z wiekiem (AMD) [1].

Luteina na oczy

Zwyrodnienie plamki żółtej siatkówki oka jest obecnie bardzo dużym problemem zdrowotnym występującym głównie w krajach rozwiniętych. Wynika to ze starzenia się społeczeństwa, ponieważ wraz z wiekiem zawartość tych związków w siatkówce oka maleje. Konsekwencją tego jest obniżenie stopnia filtrowania światła niebieskiego docierającego do oczy (luteina zmniejsza jego intensywność o 40–90%) oraz obniżenie właściwości przeciwutleniających tych związków. Pod wpływem światła powstają więc wolne rodniki, które nie są w wystarczający sposób neutralizowane przez wspomniane przeciwutleniacze. Zwiększać ryzyko rozwoju tego zaburzenia może również częsta ekspozycji na światło słoneczne, palenie tytoniu, spożywanie alkoholu, otyłość, cukrzyca i zły stan odżywienia. W celu obniżenia ryzyka rozwoju AMD zaleca się spożywanie znacznej ilości luteiny i zeaksantyny w codziennej diecie, witamin E, C oraz cynku. Dawka spożytej wraz z dietą luteiny koreluje dodatnio z jej zawartością w plamce żółtej oka. Uważa się, że szacowane dzienne spożycie tego związku w celu obniżenia ryzyka rozwoju AMD nie powinno być niższe niż 6 mg/dobę, jednak w krajach rozwiniętych często jest zdecydowanie mniejsze, co niesie ze sobą negatywne skutki. [2]

Luteina – źródła

Do produktów bogatych w luteinę należą:

• jarmuż,
• szpinak,
• sałata
• brokuły,
• brukselka,
• por,
• ogórek,
• pomidory,
• papryka,
• kapusta biała i czerwona.

Warto podkreślić, że największe pokłady luteiny znajdują się w skórze i zewnętrznej warstwie warzyw, dlatego usunięcie zewnętrznych liści kapusty przed spożyciem pozbawia warzywo znacznej części cennej substancji [3].

Bez wątpienia luteina spełnia bardzo ważną rolę w organizmie człowieka. Stanowi ona podstawowy związek chroniący przed rozwojem zwyrodnienia plamki żółtej oka, ale również prawdopodobnie korzystnie wpływa na inne narządy i układy. Niestety jej spożycie wraz z dietą nadal jest niewystarczające, dlatego w dalszym ciągu należy podkreślać znaczenie warzyw i owoców w diecie człowieka, które są jedynym źródłem tego cennego związku.